(1990). Cross‐cultural dialogue—based on socio‐economic conditions? Some reflections as an introduction to the discussion. World Futures: Vol. 28, Cross-Cultural Dialogue, pp. 23-30.

Článek se zabývá Wittgensteinovou tezí, že se logika musí postarat sama o sebe, na pozadí jeho filosofických metod. Důraz je kladen zejména na metodu “přehledného znázornění” s úmyslem podat takové znázornění pro celek Wittgensteinovy filosofie v jeho souvislém vývoji od studia logické formy znázornění k pluralitě forem životních. Jádro článku tvoří diskuse tří principů čistého rozumu, zákonů identity, indukce a sporu, z wittgensteinovského úhlu pohledu. Poslední oddíl je věnován Wittgensteinově úvodní tezi a jeho filosofii v širším kontextu filosofických trendů, které (...) je formovaly, se zvláštním zaměřením na Kantův idealismus a pragmatismus Williama Jamese. (shrink)

The view of music as a byproduct of other cognitive functions has been deemed incomplete or incorrect. Revisiting the six lines of evidence that support this conclusion, it is argued that it is unclear how the hypothesis that music has its origins in language is discarded. Two additional promising research lines that can support or discard the byproduct hypothesis are presented.

This paper deals with intercultural aspects of privacy, particularly with regard to differences between Japanese and Western conceptions. It starts with a reconstruction of the genealogy of Western subjectivity and human dignity as the basic assumptions underlying Western views on privacy. An analysis of the Western concept of informational privacy is presented. The Japanese topic of ‘‘denial of self” (Musi) as well as the concepts of Seken, Shakai and Ikai (as analyzed by the authors of the companion piece on (...) privacy in Japan) give rise to intercultural comparisons. The paper addresses the question of privacy in cyberspace and mass media. Finally the question of freedom of speech is related to the Japanese concepts of Ohyake and Watakusi. (shrink)

Resumen: En La actualidad de lo bello, Gadamer hace una referencia reveladora a la improvisación musical y a la importancia de la escucha musical, además de poner en primer plano la necesidad de justificación del arte. Situando este debate a través de Goethe y Platón, junto con las Lecciones de Estética de Adorno de finales de la década de 1950 y una discusión sobre Nietzsche y la Antigüedad, es posible establecer que lo que está en juego es la afinación, así (...) como una tensión que invita a un debate ulterior tanto sobre la detención del amante en Carson como el demorarse en Heidegger. Al revisar la hermenéutica gadameriana de la programación y la interpretación musical, incluida la improvisación y el desafío de la nueva música, las reflexiones de Gadamer sobre la cultura musical en el contexto de la cultura social y su reflexión no solo pueden ser leídas a través de Platón y Goethe, sino también a partir de las concepciones de "lo bello" en Hölderlin y Rilke. Se trata de una "conversación" cultural en la que la contribución del público puede estar en tensión con la programación musical progresiva, además de la dinámica de respuesta que surge en la energeia de la improvisación tanto para el intérprete como para el oyente.// Abstract: Gadamer’s On the Relevance of the Beautiful makes telling reference to musi-cal improvisation and the importance of musical listening in addition to fore-grounding the need for justification. Situating this discussion via Goethe and Plato along with Adorno’s late 1950s lectures on Aesthetics together with a discussion of Nietzsche and antiquity, what is at stake is attunement and a tension which invites a discussion of Carson on the lover’s arrest and Heidegger on tarrying. By reviewing Gadamer’s hermeneutic of musical pro-gramming and performance, including improvisation and the challenge of new music, Gadamer may be read on music culture in the context of social culture and his reflection not only via Plato and Goethe but Hölderlin and Rilke on ‘the beautiful.’ At work is a cultural ‘conversation’ where audience input can be in tension with progressive musical programing along with the dynamic of response emergent in the energeia of improvisation for performer and listener. (shrink)

Autor artykułu broni tezy, że niektóre systemy obliczeniowe mogą mieć własności semantyczne. Wskazana została klasa systemów obliczeniowych, w których reprezentacje mogą mieć przynajmniej dwie własności: własność odnoszenia się do obiektów (desygnowanie) i własność wspomagania rozpoznawania obiektów oznaczanych przez daną reprezentację (konotowanie). Autor argumentuje także, że własności semantyczne reprezentacji nie zależą wyłącznie od architektury systemów obliczeniowych, w których te reprezentacje występują. Konkretna architektura obliczeniowa nie jest czynnikiem kluczowym, a bodaj najmniej istotne są same rodzaje struktur danych, które mają mieć własności desygnowania (...) czy konotowania. Własność desygnowania czy konotowania nie musi być zlokalizowana w samych reprezentacjach, może być własnością wyższego rzędu, powstającą w mechanizmie wyższego poziomu. Własności semantyczne reprezentacji mogą być wielorako realizowane. Systemy klasyczne, koneksjonistyczne czy też hybrydowe mogą równie dobrze mieć własności semantyczne, jak ich nie mieć. (shrink)

Czy określenie współczesnego świata zachodniego mianem świeckiego jest zasadne? Biorąc pod uwagę upadek „tezy sekularyzacyjnej”, zakładającej ścisły związek między powstaniem nowoczesności a atrofią wiary, a także obserwowane w wielu społeczeństwach zachodnich zjawisko „deprywatyzacji” religii, taka diagnoza współczesności musi wydać się co najmniej wątpliwa. Dlaczego zatem Charles Taylor, uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych filozofów, w taki właśnie sposób określa czasy, w których żyjemy? Czy bliższy prawdy nie jest – głoszony przez przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych – pogląd o nastaniu (...) porządku postświeckiego? Prezentowana książka omawia podstawowe cechy współczesnej kultury, które, w przekonaniu kanadyjskiego myśliciela, świadczą o jej świeckim charakterze. Zwraca się tu szczególną uwagę na wyartykułowany przez Taylora filozoficzny wymiar świeckości, który dotyczy nie tyle naszych przekonań, ile warunkującego je i tym samym bardziej od nich podstawowego „kontekstu rozumienia”. Autor pokazuje, że takie ujęcie problemu pozwala Taylorowi wyjść poza negatywne rozumienie świeckości, postrzegające ją jako residuum powstałe wskutek upadku religii, i nie tylko wskazać na wzajemne zapośredniczenie tych kategorii, lecz także odsłonić historyczny, moralny i społeczny wymiar tego, co świeckie. Uchwycenie historycznego oraz strukturalnego powiązania świeckości z religią umożliwia także dokonanie krytyki niektórych wersji postsekularyzmu. (shrink)

Jeden z kontrargumentów do argumentu z ukrycia Boga, który zyskuje popularność w ostatnich latach, odnosi się do niepojętości Boga. Jeśli Bóg jest transcendentny, twierdzą zwolennicy tego argumentu (tj. Michael Rea i Roger Pouivet), to nie wiemy, czy Boska miłość wyraża się w otwarciu na osobiste relacje ze skończonymi istotami, jak twierdzi pierwsza przesłanka argumentu o ukrytości. Oskarżają J. L. Schellenberga o kształtowanie koncepcji Boga na wzór współczesnych koncepcji człowieka. W odpowiedzi wskazuję na fakt, że chociaż w pismach Schellenberga istnieje niebezpieczeństwo (...) antropomorfizmu, personalistyczny teizm musi zaakceptować pierwszą przesłankę argumentu z ukrycia. Uzasadniam swoją tezę, odwołując się do zasady scholastycznej, która pozwala przypisać Bogu wszystkie doskonałości, i argumentując na rzecz tezy, że osobowość (rozumiana w kategoriach racjonalności i wolności) jest jedną z doskonałości. (shrink)

Příspěvek hodlá zkoumat některé filozofické předpoklady a důsledky tzv. sortální identity. Téma sortálů si vysloužilo pozornost filozofů od 60. let především v souvislosti s knihou P. Geache Reference and Generality. Témata identity, její případné závislosti na určitých predikátech a zejména otázka kritérií identity se následně stala předmětem intenzivní filozofické debaty. V této souvislosti budou nastíněna různá pojetí sortálů. Filozofický význam sortálů spočívá především v otázce individuace a (re)identifikace objektů. Mezi sortálními teoretiky se především rozhořela debata, zda jsou s individui některé (...) sortály spojeny nutně, tj. jestli platí, že pokud individuum spadá pod nějaký sortál, pak nemůže spadat pod jiný. Pozitivní odpověď zakládá klasický aristotelský esencialismus, k záporné odpovědi směřují antiesencialisté. V sortální logice se navíc poměrně často buduje hierarchie sortálů, kdy sortály mohou (příp. musí) být ve vztahu podřazenosti k jinému sortálu a lze dokonce uvažovat o případném nejvyšším sortálu jakožto sortálu, který již není podřízen žádnému jinému. Zde se přímo nabízí souvislost s aristotelskou hierarchií kategorií, analogie s touto naukou budou předmětem závěrečného srovnání. (shrink)

Znaczenie epistemiczne aktualnie jasnych i wyraźnych ujęć w epistemologii Kartezjusza W niniejszym artykule omawiam kwestię dotyczącą roli, jaką Kartezjusz wyznaczył w budowie gmachu wiedzy pewnej temu, co można określić mianem aktualnie jasnych i wyraźnych ujęć. Powyższa kwestia jest od dawna przedmiotem ożywionej dyskusji wśród komentatorów epistemologii Kartezjusza. W współczesnej literaturze historyczno-filozoficznej spotkać można dwie zasadnicze interpretacje na temat funkcji jaką pełnią w systemie Kartezjusza aktualnie jasne i wyraźne ujęcia. Pierwszą można nazwać interpretacją psychologiczną, drugą zaś normatywną. Ta ostatnia głosi, że (...) aktualnie jasne i wyraźne ujęcia są całkowicie odporne na wątpienie zanim jeszcze dowiedzie się istnienia Boga i ustali ogólną regułę prawdy. Z tego względu ich pewność nie ogranicza się u Kartezjusza jedynie do pewności psychologicznej, lecz ma charakter normatywny. Opowiadam się za interpretacją normatywną. Przemawiają za nią – moim zdaniem – liczne racje. Ale rodzi ona także pewne trudności. Dlatego po przedstawieniu argumentów przemawiających na jej rzecz i niewątpliwych zalet wynikających z jej przyjęcia, omawiam szczegółowo pewne trudności zarówno tekstowe, jak i merytoryczne, którym musi sprostać ta interpretacja, jeśli mamy ją utrzymać. (shrink)

Znany w tradycji filozoficznej spór o uniwersalia, żywy zwłaszcza w okresie średniowiecza, ma aspekt teoriopoznawczy, ontologiczny i logiczny. Aktualny jest on także współcześnie, zaś pewne dociekania w zakresie filozofii matematyki nawiązują do klasycznych stanowisk, tj. realizmu, konceptualizmu i nominalizmu. Ważna płaszczyzna tego sporu wydaje się znajdować na gruncie wspólnym dla logiki i ontologii. Problematyka ta dyskutowana była w szkole lwowsko-warszawskiej m. in. przez Leśniewskiego, Kotarbińskiego i Ajdukiewicza. Leśniewski i Kotarbiński byli przy tym stanowczymi zwolennikami nominalizmu. Znajdujemy u nich dowody wykazujące, (...) ich zdaniem, że przyjęcie istnienia przedmiotów ogólnych (a więc uniwersaliów) prowadzi do sprzeczności. Tym argumentom nominalistów przeciwstawił się Ajdukiewicz. Wskazał on, iż spór o uniwersalia toczy się na gruncie języka naturalnego, który jest wieloznaczny. Aby rozpatrzyć to zagadnienie, należy więc dokonać precyzacji języka. Taka precyzacja możliwa jest jednak na kilku drogach, np. w stosunku do danego języka L mogą to być języki L1 …. Ln. Języki te mogą się od siebie różnić m.in. liczbą przyjmowanych kategorii semantycznych, jeśli się uzna na ich gruncie istnienie jednej lub dwu kategorii nazw (nazwy indywidualne i nazwy generalne). Tak więc okazuje się, iż na gruncie np. języka L1 pojęcie "universale" może prowadzić do sprzeczności, zaś na gruncie innego, np. L2, do sprzeczności prowadzić nie musi. Stąd też analiza logiczno-semantyczna, wbrew nominalistom, nie wyklucza innych stanowisk poza nominalizmom. (shrink)

Celem tego artykułu było wykazanie, że ortodoksyjna analiza kontrmożliwych okresów warunkowych prowadzi do niepokojącej konsekwencji. Jest nią niemożność odróżnienia poszczególnych, z konieczności fałszywych teorii. Problem ten opiera się w dużej mierze na związku pomiędzy okresami warunkowymi oraz analizą wyrażeń zawierających operator opowieści. Nie musi to oznaczać, że zwolennik analizy ortodoksyjnej nie może dostarczyć alternatywnego sformułowania różnic pomiędzy teoriami z konieczności fałszywymi. Tym niemniej, nie może on tego dokonać poprzez użycie okresów warunkowych. Te natomiast – jak wskazują zarówno filozofowie oraz (...) psycholodzy rozwoju poznawczego – stanowią naturalny środek wyrazu wnioskowania o konsekwencjach zajścia tego, co faktycznie nie zaszło. Niezależnie od tego, czy jest to konsekwencja zajścia czysto możliwego, czy niemożliwego stanu rzeczy. Podczas gdy analizy prezentowane w ramach podejścia nieortodoksyjnego dostarczają wyjaśnienia tego zjawiska, stanowisko ortodoksyjne nakazuje podważenie moż- liwości takich rozumowań. Stąd można uznać, że w kwestii sporu o adekwatną analizę okresów warunkowych przewaga znajduje się po stronie nieortodoksyjnej. (shrink)

Celem artykułu jest pokazanie konsekwencji przyjęcia longtermizmu w wersji skrajnej dla postrzegania obowiązku likwidacji skrajnej biedy w świetle zasady równego rozważania interesów. W artykule argumentuję na rzecz hipotezy, że konsekwentny zwolennik myśli etycznej Petera Singera skorygowanej o postulaty long- termizmu musi przyjąć, iż obowiązki wobec przyszłych ludzi uchylają obowiązki wobec obecnie żyjących ludzi, nawet znajdujących się w tak niekorzystnym położeniu jak skrajna bieda. W pierwszej części artykułu szkicuję argumenty Singera na rzecz moralnego obowiązku likwidacji skrajnej biedy za pomocą efektywnych (...) metod aż do znacznego obniżenia własnego poziomu życia. Przybliżenie tych szeroko znanych poglądów stanowi ramy argumentacji na rzecz hipotezy badawczej. Następnie krótko charakteryzuję efektywny altruizm, na gruncie któ- rego wyrosło nowe podejście w ramach konsekwencjalizmu: longtermizm. Postulaty i założenia longtermizmu w ujęciu W. MacAskilla i T. Orda zestawiam z myślą Singera, aby doprowadzić ich argumentację do logicznych wniosków, które wspierają hipotezę badawczą artykułu -/- Moral duties towards the poor and longtermism The aim of the article is to show the consequences of adopting strong longtermism for the perception of the obligation to eliminate extreme poverty in the light of the principle of equal consideration of interests. In the article, I argue in favor of the hypothesis that a consistent supporter of Peter Singer’s ethical thought adjusted to the postulates of longtermism must assume that obligations towards future people abrogate duties towards current people, even those in such an unfavorable situation as extreme poverty. In the first part of the article, I sketch Singer’s arguments for the moral obligation to eliminate extreme poverty using effective methods, up to significant decrease in one’s level of life. An outline of these widely known views constitutes the framework of arguments in favor of the research hypothesis. Then I briefly characterize effective altruism, which is the basis for a new approach within consequentialism: longtermism. I compare the postulates and assumptions of longtermism as presented by W. MacAskill and T. Ord with Singer’s thought in order to bring their argumen- tation to logical conclusions that support the research hypothesis of this article. (shrink)

Choć samo zjawisko wykluczenia społecznego nie jest nowe, to jego waga, zwłaszcza w perspektywie praw człowieka, została doceniona stosunkowo niedawno. „Wykluczenie społeczne” nie jest kategorią konstytucyjną. Celem opracowania jest ogólne usytuowanie problematyki wykluczenia w kontekście zagadnień konstytucyjnych. Zmierza się do dookreślenia, czym jest wykluczenie społeczne oraz do wskazania zasadniczych konstytucyjnych punktów odniesienia, pozwalających na podjęcie tego problemu. Właściwe wykluczeniu społecznemu jest złożoność przyczyn - sam brak środków finansowych nie musi prowadzić do wykluczenia, choć proces wykluczania może być zainicjowany jednym (...) wydarzeniem. Jednak wykluczenia nie można adekwatnie scharakteryzować jedynie poprzez jego przyczyny. Wielowymiarowość dotyczy także przejawów wykluczenia. O wykluczeniu społecznym w sensie właściwym mówi się wówczas, gdy ograniczenia dotyczą jednocześnie wielu sfer życia społecznego. Chodzi przy tym o sfery fundamentalne, istotne . Charakterystyczne dla wykluczenia jest dłuższe trwanie w czasie. Często ma wymiar przestrzenny – procesy wykluczania prowadzą do wyodrębnienia obszarów, enklaw zamieszkanych przez wykluczanych, co jeszcze bardziej utrwala stan wykluczenia. Procesy wykluczania prowadzą niekiedy do zjawiska zwanego dziedziczeniem biedy czy wykluczenia. Ochrona przed wykluczeniem, wolność od niego, została uznana za prawo człowieka; prawo niesprowadzalne do tradycyjnie formułowanych praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych; mimo że wykluczenie społeczne dotyczy przede wszystkim udziału w życiu gospodarczym, społecznym i kulturalnym. Wykluczenie jest powiązane z naruszeniem zasady równości, jednak nie daje się ująć jedynie w perspektywie tej zasady, przy czym w szeregu istotnych punktów różni się od dyskryminacji w korzystaniu z praw człowieka. Poszukując w Konstytucji RP, w której brak jest kategorii „wykluczenia społecznego” zasadniczych punktów odniesienia należy poszukiwać w zasadzie godności z art. 30 oraz – w stosunku do obywateli – w art. 1. Jako pomocnicze punkty odniesienia można wskazać zasady sprawiedliwości społecznej, solidarności oraz równości, a także konstytucyjny katalog wolności i praw, przede wszystkim wolności i praw ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych. (shrink)

W artykule tym rozważana jest kwestia zmienności Boga, której „pochodną” – biorąc pod uwagę stwierdzenie Arystotelesa, że „substratem” czasu jest ruch – jest tytułowy problem czasowości Boga. Aby uwyraźnić i uchwycić wiążące się z tymi zagadnieniami trudności i dylematy, odwołano się do teologii chrześcijańskiej, a w szczególności do problematyki stworzenia, objawienia, a także – co się z tym wiąże – wcielenia oraz zbawienia. Wyprowadzono wniosek, że należy przyjąć, iż w Bogu realizuje się zupełnie inna niż kauzalna zasada ruchu, stąd też (...) i struktura Jego zmienności musi być radykalnie odmienna. Ten domniemany rodzaj Boskiej czasowości można nazwać czasem absolutnym i uznać, że przypomina on coś, co z naszej ludzkiej perspektywy da się za Heglem określić teraźniejszą obecnością. (shrink)

Celem opracowania jest dookreślenie tego, czym jest prywatność. Interesuje mnie prywatność w aspekcie nor¬matywnym, jako coś, co uważamy za nasze dobro; coś, czego się domagamy, co jest naszym prawem, i to nie tylko w sensie moralnym, ale także chronionym prawem pozytywnym. Prywatność jest czymś relacyjnym, i to przynajmniej w dwojakim znaczeniu. Po pierwsze, konstytuowana jest poprzez relację oddzielenia od czegoś - państwa, zakładu pracy (pracodawcy), rozmaitych instytucji. Po drugie, to, co prywatne z punktu widzenia jednych relacji - np. relacji jednostki (...) do państwa, do sprawowanych urzędów - nie musi być prywatne z punktu widzenia pracy zawodowej. Prywatność nie jest oparta na prostej opozycji pomiędzy tym, co społeczne, grupowe, a tym, co osobiste, indywidualne; podmiotem prywatności może być podmiot zbiorowy i nie wobec każdej grupy społecznej można się sensownie domagać prywatności. Prywatność pozwala w pełni dysponować tym, co „moje”. Sfera prywatna daje szczególne możliwości realizacji moich własnych celów, uzyskuję przestrzeń indywidualizacji, realizacji siebie jako niepowtarzalnej jednostki, której też sam jestem autorem. W sferze prywatnej podmioty stają się też podmiotami tworzącymi przestrzeń normatywną, uznając reguły rozpoznawane jako wyraz tego, co naturalne, zastane, i tworząc lub współtworząc z innymi uczestnikami tej sfery własne reguły, realizując przez to istotny wymiar autonomii osoby. Prywatność daje wreszcie przestrzeń dla rozwoju relacji ściśle osobowych, opartych na wyłączności tego, co między osobami się rozgrywa. Mając na uwadze zbieżność dążenia do ograniczania prywatności z wprowadzaniem elementów totalitarnych, można także zauważyć, że ochrona prywatności nie tylko chroni jednostki, ale i potrzebna jest sferze publicznej jako jeden ze środków przeciwko wadom rozwiązań totalitarnych. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest wykładnia Jeana-Lu ca Mariona fenomenologii donacji jako swoistej filozoficznej teorii performansu. Inspiracje, kierunek oraz kontekst przedstawionej interpretacji wyznaczają istotne przeobrażenia współczesnej humanistyki, której krajobraz został ukształtowany przez liczne kontrtekstualne zwroty. Artykuł przedstawia główne motywy Marionowskiej fenomenologii donacji, takie jak kontrmetoda, dar, sakrament, objawienie, oddany, wydarzenie, przygodność, fenomen nasycony, świadek itp., doszukując się w nich performatywnych instrukcji. Artykuł kończy się wielowątkową krytyką Mariona fenomenologii donacji, pokazując dlaczego nie zdaje ona egzaminu i musi ustąpić fenomenologicznej zasadzie performancji.

Argument z ukrytości Johna L. Schellenberga jest współcześnie jednym z najżywiej dyskutowanych argumentów za ateizmem. Rozumowanie kanadyjskiego filozofa wskazuje na problematyczność zjawiska niezawinionej niewiary w istnienie Boga przy założeniu, że doskonale kochający Bóg istnieje. W książce Ukrytość i wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga, Marek Dobrzeniecki zaproponował nowatorską obronę przed tym argumentem, wykorzystującą chrześcijańską doktrynę o wcieleniu Syna Bożego. W artykule wykazuję, że obrona z Wcielenia nie odnosi sukcesu. Błędna jest bowiem jej kluczowa teza, iż (...) Bóg wcielony musi być ukryty dla człowieka. W świetle tego rezultatu problematyczne staje się istnienie niezawinionej niewiary we Wcielenie. Ten problem ukrytości wcielonego Boga zawiera w sobie jako część składową problem ukrytości Boga w sformułowaniu Schellenberga. -/- The argument from hiddenness developed by John L. Schellenberg is one of the most discussed philosophical arguments for atheism. It assumes that there is a conflict between the existence of a perfectly loving God and the existence of nonresistant nonbelief. In his recent book titled Hiddenness and the Incarnation. A Theistic Response to John L. Schellenberg’s Argument for Divine Nonexistence (2020), Marek Dobrzeniecki presents a novel defence against the hiddenness argument, employing the Christian doctrine of the incarnation of the Son of God. In my paper, I argue that this defence fails. It is based on an incorrect claim that the Incarnation makes God necessarily hidden to humans. This allows one to formulate a new problem of hiddenness, related to the fact that there are nonresistant human beings who do not accept the divinity of Christ. The problem of hiddenness as described by Schellenberg forms an essential part of this new problem . (shrink)

Utylitarysta hedonista twierdzi, że jego moralnym obowiązkiem jest bezstronne maksymalizowanie przyjemności dla możliwie jak największej liczby istot zdolnych do jej odczuwania. Czym jednak jest owa przyjemność? Henry Sidgwick, filozoficznie najbardziej skrupulatny z hedonistów, definiuje przyjemność jako „pożą dany stan świadomości”. W pierwszej częś ci artykułu przyjrzę się szczegółowo temu, co Sidgwick miał do powiedzenia w kwestii przyjemności. W części drugiej przedstawię niektóre najnowsze wnioski badań empirycznych i zastanowię się, jaki wpływ mogą one mieć na definiowanie przyjemności przez Sidgwicka. Czy pragnienie (...) zawsze towarzyszyć musi przyjemności? Czy świadomość jest koniecznym warunkiem do jej zaistnienia? Czy można porównywać ze sobą przyjemności i cierpienia? Wnioski skłonią mnie do postawienia pytania wyjściowego do kolejnych rozważań o możliwość użycia badań naukowych w dyskusjach filozoficznych. (shrink)

Názor, že poznanie je hodnotné, tvorí kľúčový predpoklad epistemológie. Vo svojej klasickej podobe je vyjadrený komparatívnou tézou, že poznanie je hodnotnejšie než pravdivá mienka. Rôzne teoretické pokusy o vysvetlenie hodnoty poznania však doteraz neboli definitívne úspešné. Môže za to najmä tzv. problém pohltenia, v dôsledku ktorého akýkoľvek konštituent poznania nad rámec pravdivej mienky nemôže byť zdrojom hodnoty poznania. Časť autorov preto obracia pozornosť k fenoménu porozumenia, ktoré označujú za primárnu epistemickú hodnotu, pričom skúmanie hodnoty poznania odsúvajú do úzadia. V tejto (...) situácii spočíva možné riešenie problému hodnoty poznania v odmietnutí predpokladu, že vysvetlenie hodnoty poznania musí byť univerzálne. Tým sa otvára priestor pre pluralistické koncepcie, ktoré rozličným poznatkom pripisujú odlišné druhy hodnôt. (shrink)

Názor, že poznanie je hodnotné, tvorí kľúčový predpoklad epistemológie. Vo svojej klasickej podobe je vyjadrený komparatívnou tézou, že poznanie je hodnotnejšie než pravdivá mienka. Rôzne teoretické pokusy o vysvetlenie hodnoty poznania však doteraz neboli definitívne úspešné. Môže za to najmä tzv. problém pohltenia, v dôsledku ktorého akýkoľvek konštituent poznania nad rámec pravdivej mienky nemôže byť zdrojom hodnoty poznania. Časť autorov preto obracia pozornosť k fenoménu porozumenia, ktoré označujú za primárnu epistemickú hodnotu, pričom skúmanie hodnoty poznania odsúvajú do úzadia. V tejto (...) situácii spočíva možné riešenie problému hodnoty poznania v odmietnutí predpokladu, že vysvetlenie hodnoty poznania musí byť univerzálne. Tým sa otvára priestor pre pluralistické koncepcie, ktoré rozličným poznatkom pripisujú odlišné druhy hodnôt. (shrink)

Studie se snaží určit, co přesně v Platónově Timaiovi znamená ”vznik z nutnosti”, z jakého důvodu je k popisu nutnosti nezbytné postulovat existenci chóry, jak máme tuto entitu chápat, a konečně v jakém smyslu je matematická konstituce stoicheiai živlů dílem nutnosti, resp. rozumu. Výklad bere v potaz některé textové nesrovnalosti a nejprve ukazuje, že z nutnosti vznikají parciální tělesa, tento materiál vjemového světa, a zákonitosti jejich střetů, které jsou alogon. Tyto fenomény jsou sice jistým, jim přiměřeným způsobem logizovány, a to (...) čísly a tvary, jimiž demiurg uspořádává, tj. přemlouvá matérii, touto ”logizací” však není zrušen jejich charakter nutnosti, protože není překonána prostorovost, dimenzionalita těchto jevů, která s sebou nese jisté nutné charakteristiky a vztahy. Důvodem těchto charakteristik je způsob bytí chóry, kterou lze po Timaiově podrobném výkladu ztotožnit se zcela neurčitým prostorem, analogickým Kantovu čistému názoru prostoru, přesněji řečeno s principem prostoru. Studie dokládá, že chóra není látka ani příčina pohybu, a osvětluje, že i v rámci výkladu vzniku z nutnosti musí být při díle demiurg, poněvadž ryzí princip nutnosti, jenž je implikován v bytostných rysech neurčitého prostoru, nelze sám o sobě vůbec uchopit. (shrink)

Standardowy, podręcznikowy wykład etyki ujmuje kantyzm jako formę deontologii. Wpływ na to miał sam I. Kant, który krytykował konsekwencjalizm i bronił prawomocności deontycznych rygorów. Wielu jego kontynuatorów podziela jego opinie, uznając, że etyk-kantysta musi być deontologiem. Jednak kantowski konsekwencjalizm nie jest stanowiskiem wewnętrznie sprzecznym – twierdzą tak m.in. R.M. Hare, D. Cummiskey, S. Kagan czy D. Parfit. W niniejszym artykule przedstawiam sposób godzenia kantyzmu i konsekwencjalizmu, skupiając się na teoriach D. Cummiskeya i D. Parfita. Rozważam również najczęściej stawiany zarzut (...) wobec kantowskiego konsekwencjalizmu, iż nie jest on w stanie oddać kantowskiej idei autonomii i godności. Argumentuję, że nie można stwierdzić, iż konsekwencjalistyczny nakaz, aby w niektórych rzadkich sytuacjach poświęcić jedną niewinną osobę w celu ratowania kilku innych, automatycznie i z konieczności gwałcił kantowską ideę autonomii, jeśli autonomię tę rozumie się nie jako millowską autonomię osób, lecz jako kantowską autonomię zasad. (shrink)

Etycy nie poświęcali dotąd wiele uwagi niepewności, koncentrując się często na skrajnie wyidealizowanych hipotetycznych sytuacjach, w których zarówno kwestie empiryczne (np. stan świata, spektrum możliwych decyzji oraz ich konsekwencje, związki przyczynowe między zdarzeniami), jak i normatywne (np. treść norm, skale wartości) były jasno określone i znane podmiotowi. W poniższym artykule – który jest rezultatem projektu dotyczącego różnych typów decyzji w sytuacjach niepewności związanej z postępem w naukach i technologiach biomedycznych – przedstawię analizę sytuacji niepewności normatywnej, czyli takich, w których podmiot (...) musi podjąć decyzję, nie mając pewności co do tego, jaka norma postępowania jest właściwa, np. dlatego, że ma sprzeczne intuicje normatywne na temat dopuszczalności danej decyzji. Stanowisko, które określa się niekiedy mianem komparatywizmu, głosi, że w tego typu sytuacjach należy uwzględniać nie tylko stopnie przekonań podmiotu w kwestii różnych norm, ale także to, na ile możliwe decyzje warte są podjęcia wedle tych norm. Przedstawię tu analizę kilku przypadków niepewności normatywnej, a także charakterystyczny argument przeciwko dotychczasowym wersjom komparatywizmu, wskazujący, że nie uwzględniają one różnych nastawień do ryzyka w sytuacjach niepewności normatywnej, choć dopuszczają jednocześnie różne nastawienia do ryzyka w sytuacjach niepewności empirycznej. Pokażę też, że zasada ostrożności dotycząca statusu moralnego w upraszczający sposób przedstawia sytuacje niepewności normatywnej. (shrink)

Filozofie ve 20. století ztratila velkou část svých kompetencí a pro svou údajnou neužitečnost se stala terčem kritiky ze strany přírodních vědců. Vztah mezi filozofií a vědou lze řešit pomocí tří stanovisek, kterými jsou antiscientismus, konceptuální analýza a naturalismus. Obsahem článku je charakteristika jednotlivých přístupů a identifikace problémů, s nimiž se musí jejich zastánci potýkat. Autorovi se jako nejslibnější jeví Quinem inspirovaný naturalismus, podle něhož má veškeré poznání povahu syntetických aposteriorních výroků, a filozofie je proto kontinuální s přírodní vědou. Není (...) třeba obávat se zániku filozofie jako samostatné disciplíny, naturalismus může naopak přispět k dořešení mnohých filozofických problémů pomocí metodologie a poznatků přírodních věd. (shrink)

Czy coś naprawdę „odchodzi” całkowicie? Niniejszy artykuł jest poszukiwaniem „rzeczywistego usunięcia” i metafizyki, która musi temu towarzyszyć. Dlaczego to jest ważne? W badaniach nad sztuczną inteligencją naukowcy zaproponowali ruchomy punkt docelowy do momentu osiągnięcia sztucznej inteligencji. Zaczęło się od testu Turinga i ewoluowało przez dużą ilość argumentacji (np. Dreyfussa, dotyczącą tego, czego nie potrafią komputery, przez „osobliwość” Kurzweila oraz wiele innych kryteriów i tysiące dyskusji na temat tego, czym jest inteligencja i co oznaczałoby ją symulować lub, jak wolę, naśladować). (...) Cała ta dyskusja wciąż polega na rozważaniu analogii do ludzkiej inteligencji, a nie na zbliżaniu się do samej rzeczy, ale dobre analogie muszą dotyczyć czegoś znacznie więcej niż funkcji analogicznej: muszą zbliżać się do prawdziwej nieodróżnialności. Moje wywody będą zatem dotyczyły głównie dziedziny metafizyki i ontologii, tak jak rozumiem słowo „rzeczywisty” w wyrażeniu „rzeczywiste usunięcie”. Nie sądzę, aby współcześni badacze właściwie rozumieli problem czasu i jego wpływ na kryterium lub. kryteria sztucznej inteligencji. Stąd j w tych ramach oferuję „rzeczywiste usunięcie” w znaczeniu, które należy właśnie opisać. Argument AI ma implikacje dla całej metafizyki, ponieważ odnosi się do fundamentalnego charakteru czasu. (shrink)

Przekład na podstawie: „Which Naturalism?”, New Blackfriars 2022: 1–16, DOI: https://doi.org/ 10.1111/nbfr.12765. Przekład za zgodą Autora. Program „naturalizacji” bywa we współczesnej laickiej filozofii przedstawiany w opozycji do tradycyjnego teizmu. Biorąc jednak pod uwagę historię terminów „natura” i „naturalny”, widać brak ciągłości między tym, jak owe terminy są rozumiane obecnie, a jak rozumiano je w przeszłości. Nowożytny „naturalista”, który domaga się, by wszystkie zjawiska umieścić w dziedzinie tego, co naturalne, stawia tezę, którą wielu klasycznych, średniowiecznych i wczesnonowożytnych filozofów i teologów uznałoby (...) za dość samooczywistą. Zmiana, która tu zaszła, nie polega na decyzji, by do dziedziny naturalnej włączyć to, co poprzednio było z niej wykluczone, lecz na zupełnie innym rozumieniu tejże dziedziny. W artykule argumentuję, że filozoficznie ciekawe jest nie tyle pytanie, czy powinniśmy być naturalistami, ile pytanie, który z dwóch naturalizmów należy przyjąć: świecki naturalizm, z jego neutralistyczną koncepcją natury w ogóle i ludzkiej natury w szczególności, czy teistyczny naturalizm, wedle którego świat naturalny i nasza własna natura noszą znamię boskości. Okazuje się, że ujęcie sekularystyczne musi zmierzyć się z poważnymi wyzwaniami epistemicznymi i moralnymi. (shrink)

Można wyróżnić dwa rodzaje powiązań między antyrealizmem semantycznym a teizmem. Pierwsze z nich ma swoje źródło w antyrealistycznym twierdzeniu, że język rozumiemy dzięki naszej znajomości uzasadnień sądów lub zdań. W konsekwencji tego staje się czymś niemożliwym przekazanie wiedzy Boga wierzącemu, jeśli ten ostatni osobiście nie zna uzasadnienia odpowiedniego zdania. Ze szczególnie mocnym przedstawieniem tej doktryny mamy do czynienia na ostatnich stronach Logicznej podstawy metafizyki Michaela Dummetta. Można to rozumieć jako całkowite odrzucenie każdego rodzaju iluminacjonizmu, a także pewnych w jakiś sposób (...) pokrewnych mu stanowisk, takich jak idealizm transcendentalny. Drugie powiązanie ma charakter bardziej pozytywny dla teizmu. Antyrealizm musi przyjąć, że każdy sąd może być poznany, co wydaje się sprzeczne ze zdrowym rozsądkiem. Istnieje jednak prosty sposób na uczynienie tej sugestii czymś prawdziwym, a mianowicie przyjęcie istnienia wszechwiedzącego Boga, który zna każdy sąd. Ten sposób myślenia po raz pierwszy został wyeksponowany trzydzieści lat temu przez Alvina Plantingę i stał się przedmiotem szczegółowych dyskusji różnych filozofów. Należy podkreślić, że po szczegółowym zbadaniu te dwa rodzaje powiązań nie są równie mocno uzasadnione, ponieważ tylko pierwsze z nich jest silnie zakorzenione w antyrealistycznej semantyce, podczas gdy drugie jest jedynie pewną spekulatywną sugestią. (shrink)

Po Kartezjuszu wątpienie w istnienie Boga staje się zwolna elementem systematycznego myślenia. Wiek XVII to wyjście z ostatniego po średniowieczu stulecia, „które chce wierzyć” (Lucien Febvre), początek rewolucji naukowej i wyzwolenia od chrześcijańskich dogmatów. Taka wizja zdaje się przekonująca, potwierdzają ją pełne religijnych odniesień przednowoczesne teksty – czy jednak trzymanie się ich litery i rozwijanie na ich podstawie historii mentalności nie jest pochopne? Czy myślenie bez odwołania do Boga to specyficzne osiągnięcie nowoczesności? Polskie ujęcie filozofii wczesnonowożytnej spod znaku Leszka Kołakowskiego, (...) Stefana Swieżawskiego czy Krzysztofa Pomiana nie pozostawia wątpliwości: w epoce przednowoczesnej nie dało się myśleć o świecie, podmiocie czy wspólnocie bez Boga. Tymczasem należy wskazać na panujące przed XVII wiekiem stosunki władzy, uwarunkowania materialne (zwłaszcza wynalazek druku), sytuację wiedzy – a dalej na możliwe „sztuki działania” wbrew narzucanym schematom, w tym na zalążki pisemnego wyrażania nonkonformistycznych, groźnych dla samego autora refleksji. Każdą bowiem, nawet najszczelniej zamkniętą strukturę przebijają jej własne „linie ujścia”, każda ulega ciągłej autodekonstrukcji. Dzieje się to za pośrednictwem jednostek – dla omawianego okresu warto przyjrzeć się Mikołajowi z Kuzy, Pietro Pomponazziemu, Giordanowi Bruno i Michelowi de Montaigne. Nie dostrzegając w przednowoczesności takich jednostkowych możliwości myślenia bez Boga, a więc totalizując ją i ujednoznaczniając, reakcyjnie domagamy się jednolitości dla dzisiejszego świata. A przecież współczesność, jak i to, co ma dopiero nadejść, to zawsze różnorodność i wielość. Historia myślenia może i musi pomóc nam to rozumieć, byśmy nie popadali w – jakże nowoczesny – autorytaryzm. (shrink)

Tytuł tego artykułu jest podwójną parafrazą. Jest parafrazą tytułu głośnej monografii Alfreda Tarskiego Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych, a jednocześnie jest też parafrazą tytułu artykułu Adama Groblera Pojęcie prawdy w językach nauk empirycznych. Sygnalizuje też pewien istotny związek rzeczowy z przedsięwzięciami obydwu panów. Podobnie jak Tarski w odniesieniu do nauk formalnych i Grobler w odniesieniu do nauk empirycznych, próbuję zbadać, czy klasyczna koncepcja prawdy może być efektywnie stosowalna również w naukach humanistycznych. Po rekonstrukcji i krytycznej analizie propozycji Tarskiego stwierdzam, (...) że o ile w naukach logiczno-matematycznych pojęcie prawdy jako prawdziwości w modelu zdaje się wystarczać, to w naukach empirycznych i humanistyce trudno jest uznać za zadowalające, ponieważ „nie sprowadza nas z drzewa języka”. Poszukiwanie trafnego modelu rzeczywistości za pomocą reguł inferencji i reguł empirycznej weryfikacji wiedzy także wydaje się mało skuteczne. W humanistyce bowiem dla konfrontacji modelu z rzeczywistością niezbędne wydaje się jeszcze uwzględnienie pewnych reguł rozumienia. Inaczej świat artefaktów i wartości będzie pozostawał dla nas całkowicie zakryty/niedostępny. A przeto i nasza konfrontacja z nim za pośrednictwem rozmaitych modeli - jeśli istotnie ma nas skutecznie chronić przed „ślepą” wędrówką po konstelacjach światów możliwych lub widmem bezdusznej naturalizacji - musi być oparta na takich regułach rozumienia i regułach sensu, które umożliwią nam źródłowe odsłonięcie specyficznych dla poszczególnych dziedzin przedmiotowych jakości oraz nadbudowanych nad nimi jednostek sensu i wartości. (shrink)

Jednym z podstawowych problemów występujących w badaniach świadomości ekologicznej młodzieży jest poznanie stopnia jej znajomości istotnych zagadnień związanych z tematyką ekologiczną, różnorodnych źródeł tej wiedzy oraz wiarygodności tych źródeł pozyskiwania wiedzy. Wiedza ekologiczna bywa utożsamiana z intelektualno-poznawczym parametrem kultury ekologicznej. Nie musi ona bezpośrednio odzwierciedlać się w zachowaniach ekologicznych młodzieży. Niewątpliwie jednak jest niezbędna do tego, by zmieniać jej postawy społeczne wobec środowiska. Młodzież stanowi ponad 1/3 ludności świata, lecz jej wiedza dotycząca związków między człowiekiem a środowiskiem jest niedokładna (...) lub niewystarczająca. Dlatego edukacja środowiska i jego racjonalne kształtowanie są ze sobą w ścisłej zależności. Bez wiedzy ekologicznej i nawyków trudno zrozumieć postawy młodzieży wobec środowiska. Proces wychowania i nauczania środowiskowego odnosić się musi jednak do diagnozy tych obszarów wiedzy i niewiedzy ekologicznej młodzieży, które należy kształtować w kierunku zmian określonych założeniami ekorozwoju. (shrink)

W niniejszym artykule analizuję koncepcję Arystotelesa dotyczącą wymagań epistemicznych koniecznych do identyfikacji czynów moralnie dobrych. W Etyce Nikomachejskiej, Arystoteles zdaje się twierdzić, że jesteśmy w stanie rozpoznawać takie czyny, nie mając wiedzy o tym, dlaczego są one dobre. Inne twierdzenia zawarte w tych dziele, nie pozwalają jednak na bezkrytyczne przyjęcie tej tezy. Zdaniem Johna McDowella, Arystoteles uważał, iż dobro etyczne czynu jest zależne od kontekstu. Gdyby tak było, by rozpoznać dany czyn jako dobry, musielibyśmy wiedzieć jakie cechy danej sytuacji czynią (...) go dobrym. Bronię tezy, że nawet jeśli dobro czynu byłoby zależne od kontekstu, Arystoteles nie uważałby znajomości tego kontekstu za jedyny sposób rozpoznania czynu jako dobry. By tego dowieść, sięgam do dorobku współczesnej filozofii. Realizm wewnętrzny Hilarego Putnama pozwala wyjaśnić w jaki sposób podmiot rozpoznaje egzemplarze należące do danego rodzaju naturalnego, bez znajomości definicji tego rodzaju naturalnego. David Charles pokazuje, że Arystoteles podziela podobny pogląd, choć nie uważa, że podmiot musi zakładać, iż istnieje definicja danego rodzaju. Twierdzę, że ten aspekt teorii Arystotelesa może być zastosowany także do identyfikacji czynów moralnie dobrych. Jednostka może rozpoznawać dobre czyny jako czyny konieczne do prowadzenia cnotliwego życia. Nie musi wiedzieć dlaczego określone czyny są dobre. Wystarczy, że ma wizję dobrego życia, którą – jak twierdzi Arystoteles – może rozwinąć poprzez naśladowanie tych, którzy mają „oko doświadczenia”. (shrink)

Spór o dopuszczalność aborcji podtrzymują sprzeczne twierdzenia na temat statusu istoty ludzkiej pojmowanej jako osoba i stanowiącej część wspólnoty ludzkiej, która przestrzega pewnych norm dotyczących ludzi. Centralną normą jest tu zakaz zabijania ludzi. Przedstawiciele stanowiska rygorystycznego twierdzą, że w przypadku niepewności, każdy egzemplarz gatunku ludzkiego należy traktować jako bezwarunkowo upoważniony do nieprzerwanego istnienia biologicznego ; organizm ludzki staje się osobą i członkiem wspólnoty moralnej od chwili zapłodnienia oocytu przez plemnik; każdy przypadek rozmyślnego zniszczenia ludzkiego embrionu należy uznać za niewybaczalne zabójstwo. (...) Przedstawiciele stanowiska liberalnego utrzymują, że nie należy wprowadzać ustaw, których nie wspiera konsensus ; organizm ludzki staje się członkiem wspólnoty moralnej w chwili narodzin; przypadki zakończenia życia nie–osób należy traktować podobnie do zabijania nie–osób, tj. biorąc pod uwagę hierarchię podmiotów i motywy osoby działającej. Niestety, spór o dopuszczalność aborcji zwykle nie bierze pod uwagę stanowiska milczącej większości, która wydaje się uważać, że organizm ludzki staje się członkiem wspólnoty moralnej wtedy, gdy jego centralny układ nerwowy podejmuje swoje funkcje, tj. ok. dwunastego tygodnia ciąży; organizmowi ludzkiemu, który jeszcze nie ma statusu osoby, należy przypisać specjalny status, który przewyższa status zwierzęcia, lecz nie jest tożsamy ze statusem osoby. Wzięcie tych okoliczności pod uwagę musi skutkować akceptacją dla zakończenia życia płodów ludzkich wtedy, gdy występują poważne po temu przesłanki. (shrink)

Jak opisać współczesne Chiny? Gdzie szukać analogii dla ich dzisiejszego dynamicznego rozwoju? W komentarzach często powraca teza, że Państwo Środka wybrało własną, absolutnie unikalną drogę rozwoju. Inni wskazują na podobieństwa z ewolucją kapitalizmu w Europie Zachodniej - Chiny miałyby teraz przechodzić jej najbardziej brutalną XIX-wieczną fazę. Dopiero w przyszłości "naturalną" koleją rzeczy zapanuje tam demokracja i upowszechnią się instytucje państwa opiekuńczego. Slavoj Žižek proponuje jeszcze inną interpretację - błyskotliwą i pełną paradoksów. Być może rzeczywiście Chiny odtwarzają pewną fazę rozwoju zachodniego (...) kapitalizmu. Jest to jednak faza na tyle wczesna, że na ewentualną demokratyzację Państwa Środka będziemy musieli czekać jeszcze wiele lat. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, że mamy dziś do czynienia z powtórką rewolucji kulturalnej z czasów Mao Tse-Tunga. Tak jak wtedy zachęca się obywateli, by podejmowali "spontaniczne" działania, które partia czujnie nadzoruje. Tym razem jednak ich celem jest budowa nowych, kapitalistycznych porządków. (shrink)

Artykuł przedstawia problemy, jakie wywołało zniszczenie w 1944 roku manuskryptu zawierającego sporządzoną pod kontrolą autora kopię dzieła Wojna domowa z Kozaki i Tatary Samuela Twardowskiego. Dla części pierwszej dzieła podstawą edycji musi być wydana pod kontrolą autora edycja części pierwszej z roku 1660. Dla części II–IV edycja kaliska skorygowana notatkami Alojzego Kowalkowskiego. Edycja kaliska, jako że została przez kaliskich jezuitów ocenzurowana dla potrzeb edukacji prowadzonej w kolegiach zakonu, nie może stanowić samodzielnie podstawy nowego wydania. Dysponujemy jedynie notatkami Alojzego Kowalkowskiego, (...) który przed II wojną światową zestawił manuskrypt z edycją kaliską. Ponieważ poszczególne egzemplarze edycji kaliskiej różnią się, należy ustalić relacje między nimi. Nie wiemy ponadto czy spalony manuskrypt był podstawą edycji kaliskiej, czy też istnieje odpis dzieła, z którego wprost korzystali drukarze jezuiccy. W archiwum diecezjalnym w Pelplinie zachowały się notatki Kowalkowskiego, które mogą być odręcznym odpisem albo zaginionego manuskryptu, albo edycji kaliskiej. Czy gdyby były odpisem manuskryptu, mogą stać się podstawą nowego wydania części II–IV utworu? (shrink)

W artykule analizuję pojęcie podmiotu w dialektyce w hermeneutyce F. Schleiermachera. Wychodzę od tezy: Schleiermacher poddaje krytyce refleksyjny model podmiotowości, który w tradycji filozofii niemieckiej najpełniej został wyartykułowany w pojęciu samougruntowującego się podmiotu. W "Dialektyce" stawia Schleiermacher oryginalną, na tle tradycji idealizmu niemieckiego, tezę o dialogicznej naturze procesu myślenia. Rozmowa nie jest - w myśl tego ujęcia - żadnym dodatkowym środkiem wymiany myśli, lecz oznacza konieczną drogę do poznania i do wiedzy. Dialektyka nie jest dlań, jak dla Hegla, samoświadomością myślenia (...) poruszającego się w zapośredniczeniu, lecz jest strukturą wspólnoty indiwiduów wzajem ze sobą rozmawiających. Komunikacja między podmiotami jest historią dialogicznego procesu rozgrywającego się między indiwiduami, na którego początku znajduje się spór, a na końcu zgoda. W ten sposób dokonuje on w Kaniowskiej koncepcji transcendentalnej filozofii zasadniczego zwrotu: do dwuczłonowej relacji podmiot-przedmiot wprowadza trzeci człon-inny podmiot; zamiast pytać o transcendentalny warunek poznania, pyta Schleiermacher o transcendentalny warunek dialogicznego procesu nakierowanego na zdobycie wiedzy. Krytyka refleksyjnego modelu podmiotu ma hermeneutyczne konsekwencje, ponieważ podmiot prawdy swoich poznań musi szukać na polu międzyludzkiej komunikacji. W artykule koncentruję się na pojęciu języka jako uniwersalnym przedmiocie hermeneutyki Schleiermachera. Teza moja jest następująca: język jest dla Schleiermachera systemem nieistniejącym, niezależnie od procesu mówienia. Dzięki hermeneutyce znak językowy staje się naprawdę znakiem językowym. Teza Heiedeggera i niektórych neostrukturalistów o autonomii języka jest fikcją. Każdy akt interpretacji odsyła do podmiotu, który go przeprowadza. Opowiadam się za hermeneutyką, która posługuje się kategorią podmiotu. (shrink)

Tematem artykułu są nowe założenia w nauczaniu wiedzy okrajach niemieckiego obszaru językowego, zawarte w najnowszym curriculum dotyczącym tego przedmiotu. Cele, treści, metody, mierzenie postępu w nauce opierają się na czterech podstawowych zasadach: - integralności, która oznacza łączenie przekazywanych informacji z kompetencją językową i metodyczno-dydaktyczną; - łączenia i wzajemnego powiązania wiedzy z różnych dziedzin, np. realioznawstwo, kulturoznawstwo, historia itp.; - interkulturowości, tzn. rozwijania kompetencji, umiejętności, strategii w kontakcie z innymi kulturami; - ukierunkowania na działania, tzn. przekazywanie wiedzy nie w formie prezentacji (...) faktów, lecz na drodze indukcyjnej, także w formie projektów, wyjazdów studyjnych, kontaktów w kraju i za granicą. Nadrzędnym celem jest wykształcenie człowieka, który będzie dysponował nie tylko wiedzą z zakresu przedmiotu, ale także kompetencją fachowo-dydaktyczną, interkulturową i będzie w stanie samodzielnie interpretować zjawiska społeczne, polityczne i kulturowe w krajach niemieckiego obszaru językowego, a także we własnym zakresie uzupełniać swoją wiedzę. Ponieważ zjawiska te są w ciągłym rozwoju, nie należy zakładać, iż ogarnięty zostanie ich całokształt. Należy dążyć do naświetlenia różnorakich aspektów rzeczywistości społecznej z takich zakresów, jak np. jednostka i społeczeństwo, państwo i społeczeństwo, gospodarka, życie kulturalne itp. Przy ich omawianiu punktem wyjścia są doświadczenia i zainteresowania uczących się. Znajdują oni wspólnie takie tematy, które dają się rozbudowywać w różnych kierunkach w zależności od potrzeb i zainteresowań. Efektem takiego postępowania jest stworzenie nie listy obowiązujących tematów, lecz pewnej sieci wzajemnie z siebie wynikających problemów, którą ciągle można rozszerzać. Wdrożenie takiej drogi musi iść w parze z zastosowaniem różnorakich technik i metod. Powyższe curriculum uwzględnia także powstałą w ostatnich latach koncepcję nauczania wiedzy okrajach niemieckiego obszaru językowego nie w sposób sumaryczny, czyli omawiając kolejno te kraje i występujące w nich zjawiska, lecz w sposób zintegrowany i ukierunkowany na problem, tzn. odnosząc omawiane zjawiska do wszystkich krajów jednocześnie. (shrink)

Cieszkowski, podejmując próbę przerzucenia pomostu między spekulatywnym, heglowskim ujęciem historii a historią rzeczywistą, zachował, zdaniem autorki, wśród "młodoheglistów" pozycję myśliciela w pełni oryginalnego i samodzielnego. Sformułowane przez Cieszkowskiego stanowisko, które nakazuje dzieje uznać za "probierz wszelkiej spekulacji" i ujawnić "ogólne i konieczne" prawa dialektyki w "sferze czynu", zapoczątkowało proces, który później w tradycji filozofii niemieckiej doprowadził do rozstania się z myśleniem spekulatywnym. Fazą końcową tego procesu jest stanowisko Marksa, zgodnie z którym filozofia musi zostać zniesiona na rzecz historyczno-ekonomicznych nauk (...) realnych. Autonomiczność pozycji Cieszkowskiego w filozofii, na drodze prowadzącej od Hegla przez Feuerbacha do Marksa, nie może zostać podważona. (shrink)