Niettegenstaande de tendens van het failliet van het multiculturalisme is multiculturele dialoog niet weg te denken in een zich globaliserende wereld. Taylor, Gadamer, Honneth en Kymlicka hebben een bijdrage geleverd op het vlak van de erkenning van identiteit, respect en waardering van verschil. Wij voeren het argument aan dat bovenstaande auteurs niet ontsnappen aan het postmodernistisch dilemma van zelfautonomie en slachtofferschap. Dit komt doordat zij in hun rationale vertrekken van het afzonderlijke subject en deze situeren in een ruimte-tijd (...) waarin de tijd slechts een historische rol heeft en de ruimte geen actieve rol speelt. Tegenover deze uitvloeisels van het postmodern denken stellen wij het eco-communau-tarisme. Vanuit de vaststelling dat het individu denkt, spreek en handelt in de context van zijn taal en cultuur en dus vanuit zijn gemeenschap, situeren wij dit subject en de gemeenschap tevens in een particulier territorium of het ecotoop. Door middel van Hacking’s sociaal constructivisme, het Leibniziaanse meerwereldenbeeld en het biologische paradigma als nieuw denkkader, structureren wij de gemeenschap volgens een cyclisch en een lineair tijdverloop. Het cyclische waarborgt de traditie van een gemeenschap, het lineaire doet de gemeenschap evolueren naar een moreel betere toekomst en heeft een transcendent statuut. Het eco-communautarisme biedt het kader voor een kwalitatieve evolutie van individuen en gemeenschappen. Het normerend aspect hiervan is de pluriforme en multiculturele dialoog. (shrink)

Iedereen zoekt geborgenheid in een eigenhuis, een plek onder de zon. Het vinden van een thuisplek is nochtans niet zo idyllisch als René Froger bezingt. Vooral in een multiculturele samenleving is de drang naar een thuisplek hevig. Op die plek exclusieve rechten uitoefenen wars van elke vorm van diversiteit, is een nieuw adagio. Wat voor de ene gemeenschap geborgenheid betekent, vormt voor een andere een regelrechte bedreiging. Hiertegen formuleren de auteurs een alternatieve landethiek in het spoor van Aldo Leopold. Deze (...) landethiek bouwen zij uit tot een fundamentele filosofie die radicaal breekt met de klassieke opvattingen van de Verlichting. De Leibniziaanse ruimte-tijd wordt de fundamentele basis voor de thuisplek. Cultuur, taal en landschap creeren de geborgenheid. Alle participanten van de thuisplek worden door diversiteit en het vreemde uitgenodigd tot openheid. Een ecologische ágape'verschijnt als een hernieuwde horizon. De onherbergzaamheid van de postmoderne samenleving heeft afgedaan. Steden transformeren tot multiculturele thuisplekken. Kunstwerken creeren landschappen tot plekken van identificatie. Thuisplekken worden plekken van geborgenheid waarmee men verbonden is, zoals een schildpad met haar schild... (shrink)

In dit opstel neemt Scruton stelling tegen het diep ingesleten nihilisme dat ook ons denken over kunst vergiftigt. De ontwikkeling die in gang werd gezet door Marcel Duchamps urinoir en leidde tot een aanhoudende stroom geschriften over de vraag wat kunst is, heeft ertoe geleid dat zo’n beetje alles voor kunst mag doorgaan, waarmee de kunst feitelijk haar zin verliest. Alles lijkt even belangrijk, Shakespeare of technorock. Scruton betoogt daarentegen dat we kunst moeten blijven onderwerpen aan een kritisch oordeel en (...) als uitdrukking van zedelijk leven moeten blijven beschouwen. We moeten onderscheid durven maken tussen verwerpelijke en verheffende kunst, juist omdat die kritische blik inherent is aan het mens-zijn en we alleen hierdoor contact houden met het transcendente – ‘het punt op de rand van ruimte en tijd dat de subjectiviteit van deze wereld uitmaakt’. (shrink)

Er zijn twee domeinen in de traditie van het Europese humanisme, dat van de democratie en dat van kunst, literatuur, filosofie en dergelijke. Alexis de Tocqueville geeft in zijn boek over de democratie in Amerika middelen aan om degeneratie van de democratie tot een zacht democratisch despotisme te voorkomen. Tot die middelen behoren bestuurlijke decentralisatie en het invoeren van kleinschalige organisatievormen. Een ander middel zijn bijvoorbeeld nationale debatten en het activeren van een partijsysteem ten tijde van grote nationale bedreigingen. Het (...) is van belang naast werk en spel ruimte te scheppen voor vrije tijd, tijd die vrij is voor kunst, literatuur, filosofie en dergelijke. (shrink)

Grenzen van dialoog -/- De universalismegedachte van de Verlichting heeft een -postmodernistische maatschappij van slachtoffers geschapen. Het geloofsverlies in de grote verhalen en de universalisering van het individu zorgen ervoor, dat zijn schreeuw naar verontwaardiging geen toehoorders meer vindt. Zijn roep in de woestijn gaat verloren in het chaotisch geschreeuw van de anderen. Tegenover dit koude, steriele postmodernisme stellen wij het eco-communautarisme. Vanuit de vaststelling dat het individu denkt, spreekt en handelt in de context van zijn taal en cultuur, dus (...) vanuit zijn gemeenschap, voegen wij aan Kants transcendentale ideeën 'Ik', 'Wereld' en 'God', een vierde idee toe: het 'Wij' of het principe van inclusiviteit. De Kantiaanse burgermoraal is Copernicaans geïnspireerd en steunt op de Newtoniaanse ruimte-tijdstructuur. Door middel van Hackings sociaal constructivisme, het Leibniziaanse meer-werelden-beeld en het biologische paradigma als nieuw denkkader, structureren wij de -gemeenschap volgens een cyclisch en een lineair tijdsverloop. Het cyclische waarborgt de traditie van een gemeenschap, het lineaire doet de gemeenschap evolueren naar een moreel betere toekomst. Het eco-communautarisme biedt het kader voor een kwalitatieve evolutie van individuen en gemeenschappen. Het normerend aspect hiervan is de pluriforme en multi-culturele dialoog. Een dialoog met grenzen. (shrink)

Traagheid is innerlijke ordelijkheid, verstilling, intensieve aanwezigheid. Traagheid doet ons verdiepen, concentreren, betrokken raken, overgeven. Daardoor vergeet men zichzelf, maar geraakt men tegelijkertijd ook steeds dichter bij de eigen persoon en wereld. Traagheid is het tegenovergestelde van snelheid. Waar traagheid tot beschaving leidt, leidt snelheid tot middelmatigheid, want het verstrooit de zintuiglijke waarneming en bemoeilijkt concentratie en geestelijke aanwezigheid. Door onze versnelde cultuur, die ruimte en tijd tart, worden we gedwongen om overal aanwezig te zijn. Slechts het afzien (...) van snelheid en hopen op de reserves van het leven kunnen ons nog vertragen. (shrink)

Nicht willkürlich oder gar mutwillig wurde für die vorliegende Studie über die Philosophie Husserls ein Thema gewählt, das mit dem Titel von Heideggers Hauptwerk zu formulieren ist : Sein und Zeit. Verbreitet ist die Meinung, Husserl habe jederlei « Seinsfrage » durch sein Verfahren der « phänomenologischen Reduktion » eigens methodisch « ausgeschaltet » — und wenn es ein Beispiel für seine rein analytische Denk-und Arbeitsweise gebe, so seine deskriptive Phänomenologie des inneren Zeitbewußtseins. In Wirklichkeit ist die « Phänomenologische Fundamentalbetrachtung (...) » des Hauptwerkes unzweifelhaft eine « Seinsbetrachtung » und ist es ihre ausgesprochene Absicht, durch die phänomenologische Reduktion das « absolute Sein » zu « gewinnen » ; und ferner spricht Husserl es schon in den Ideen aus, daß das « letzte und wahrhaft Absolute » im transzendentalen Sinne über das Bewußtsein hinaus die « phänomenologische Zeit » sei, daß das transzendentale Bewußtsein seinerseits seine Absolutheit gleichsam in sich selbst aus einem ursprünglicheren « Urquell » schöpfe : dem der « lebendig strömenden Gegenwart », wie er später das « Urphänomen » der Zeit nennen wird. Übrigens hat Husserl nicht eigentlich Heideggers fundamentale Thesen in Sein und Zeit bestritten, ihnen vielmehr teilweise ausdrücklich zugestimmt, sondern vor allem ihm vorgeworfen, die Methode der phänomenologischen Reduktion zu ihrem Erweis und damit die Wissenschaftlichkeit überahupt preisgegeben zu haben. Allerdings läßt sich dann auch die eigentümliche Bedeutung von Husserls Lehre über Sein und Zeit nicht fassen, wenn seine Gedankengänge nicht dem eigenartigen Sinne ihrer Methode gemäß nach vollzogen werden. Husserls methodischer Grundgedanke ist geprägt durch das « originale Cartesianische Motiv : durch die Hölle einer nicht mehr zu übersteigernden quasi-skeptischen Epoché hindurch zum Eingangstor in den Himmel einer absolut rationalen Philosophie vorzudringen und diese selbst systematisch aufzubauen », m.a.w. : « den radikalen Subjektivismus der skeptischen Tradition in einem höheren Sinn wahrzumachen ». So führt der radikale cartesianische Zweifel — oder dessen Möglichkeit — zur Wahrheit der absoluten Gegebenheit des reinen Bewußtseins, die dessen absolutes Sein bedeutet. Damit ist ein ordo ad meam perceptionem als grundsätzlich gesicherter Bereich für eine strenge Wissenschaft gewonnen : die eidetische Phänomenologie des Bewußtseins. Auf analoge Weise und in demgemäß analogem Sinne ergibt sich Husserl sodann die grundsätzliche Relativität jeder möglichen Welt auf solches absolute Bewußtsein. Damit erweist sich, daß ein ordo ad ipsam rei veritatem sich, wenn überhaupt, einzig und allein in jenem ordo ad meam perceptionem zu konstituieren vermag : die reine Bewußtseinswissenschaft ist in sich schon transzendentale Phänomenologie. Und konstituiert sich nun wirklich im reinen Bewußtsein als dem transzendentalen ein solcher ordo ad ipsam rei veritatem ? Um dies zu erweisen, rekurrierte Descartes auf die veracitas Dei, die die Wahrheit des Evidenten verbürgen sollte. Husserl aber will unter « Evidenz » von vornherein nichts anders verstehen als die Selbstgegebenheit des Seienden selbst, das da evident ist. So fragt er, statt nach einer Garantie für die Wahrheit der Evidenz, vielmehr nach einer wahrhaft vollkommenen transzendentalen Evidenz. Sie muß gleichsam die Evidenz der Evidenz selbst sein. Sie erblickt er im Urphänomen der Zeit als der lebendig strömenden Gegenwart. (shrink)

This paper aims to show that Deleuze’s ideas on space and extension are heavily in debt to Leibniz. The focus is on chapter five, ‘the Asymmetrical Synthesis of the Sensible’, of Difference and Repetition. Concepts such as ‘intensive magnitude’, ‘distance’, ‘order’ and most importantly ‘spatium’ are shown to have their origin in Leibniz’s philosophy. In order to do so, the article starts with Leibniz’s critique on Cartesian mechanics and how this leads Leibniz to a conception of space that goes beyond (...) the Cartesian concept of extension. The latter lacks difference, potentiality and individuality. Leibniz argues that the Cartesian homogeneous plenum should therefore be grounded in a deeper more substantial space: the spatium. Understood as such, space is not an absolute substance but a structure of relations between substances. Although Leibniz’s texts offer enough to understand this spatium, they do not explain how the genesis of extension out of space should be understood. It is on this point that Deleuze offers a fruitful interpretation of Leibniz by conceptualizing such a genesis in terms of difference. Extension is understood as a homogenization and externalization of the internal and pure differences in space. In the end, Leibniz helps us to understand Deleuze’s theory, while Deleuze offers us an enriching interpretation of Leibniz that succeeds where authors such as Yvon Belaval and Martial Gueroult have failed. (shrink)

Dit boek is een uitnodiging tot en een inleiding in het filosofisch bedrijf. Filosofie begint met het inzicht dat er zoiets bestaat als een domme vraag. Die is er in twee varianten: de vraag is dom omdat er geen antwoord op kan worden gegeven of omdat ze verkeerd is gesteld. Uiteindelijk gaat filosofie over het basale onderscheid tussen domm een interessante waarheden. Zij keert zich, eventueel op een don quichoteske wijze, tegen domheid. Als filosoof krijg je de waarheid die je (...) verdient. Die waarheid vloeit voort uit de problemen die je stelt en ontwikkelt en uit de waarde van je inzichten. Wie domme vragen stelt, moet geen diepgaande en subtiele waarheden verwachten: clichés en triviale inzichten zijn de oogst. Tegen deze achtergrond gaat Roland Breeur in op de verhouding tussen tijd en bewustzijn, leven en geschiedenis, vrijheid en verbeelding. Hij schept op basis van gedachten van Nietzsche, Proust, Sartre en Deleuze een context om filosofisch over deze thema's na te denken. (shrink)

Peut-être que jusqu'ici dans les recherches philosophiques sur la nature du temps on a attribué trop peu d'attention à la distinction entre « temps » comme catégorie mathématique d'une part, et « temps » comme il est réalisé dans des processus et des périodes d'autre part. Quand on essaie de combler ce vide, on éprouve le besoin d'impliquer dans ses considérations l'apparition fréquente de « nouveauté » et de « commencement ». C'est pourquoi on examine dans la première partie de (...) cet article comment nous nous formons une notion mathématique du temps. Il apparaît que cela se fait en idéalisant la perception des périodes. On s'imagine que l'unité du temps une fois choisie peut être reproduite exactement, et même jusqu'à l'inñni. En outre on s'imagine que chaque période peut être divisée en des intervalles arbitrairement petits. Un instant est pensé comme une limite nette entre le temps qui précède et le temps qui suit ; ici la séparation entre les deux parties du temps est posée comme absolue contre arrière-plan d'un temps dont justement la cohérence est posée comme absolue. C'est ainsi que naît la catégorie du temps comme une possibilité homogène, toujours égale à elle-même pour indiquer des instants indivisibles et pour délimiter des périodes, à savoir une possibilité qui s'étend sans limites des deux côtés de l'instant actuel, aussi bien vers l'avenir que vers le passé. Quand on indique un instant, deux notions contradictoires sont posées en même temps, à savoir une séparation absolue et une cohérence absolue. Dans la physique ce schéma mathématique s'avère extrêmement utile. Pourtant il s'agit de se rendre toujours compte de l'applicabilité défectueuse de ce schéma, de sorte qu'on fasse attention aux complications qui exigent un complément et une correction de la théorie. Quand on applique le même schéma aussi aux processus vitaux et aux événements psychiques, alors l'incohérence entre le schéma mathématique et la succession réelle des périodes se trouve encore plus grande. Dans la deuxième partie on analyse le « commencement ». De la manière la plus originelle un commencement se présente devant nous, quand nous essayons d'avoir une vue d'ensemble de notre propre vie, comme elle se trouve dans notre mémoire. Dans le passé nous rencontrons alors une frontière que nous ne pouvons pas marquer cependant nettement sur une échelle mathématique. Ainsi en analysant chaque commencement on doit distinguer de nouveau soigneusement le commencement dans le domaine mathématique de celui dans l'ordre réel. Le caractère abrupt qui est propre à un commencement « mathématique » se trouve absent dans un commencement « réel ». Dans la troisième partie il est démontré que le temps et le commencement sont inséparablement liés l'un à l'autre. Le temps réel apparaît partout dans des périodes ayant un commencement et ainsi dans un ensemble compliqué de commencement et de permanence. Toutes les totalités dans la nature vivante et dans la nature inanimée, les individus ainsi que les espèces, ont été neuves une fois. Avant ce commencement multiple notre univers a été neuf. Cependant, alors il appert que cette mesure perd son utilité. Lorsque l'univers était encore en gestation, notre temps, lui aussi, avec sa mesure était en formation. C'est pourquoi une localisation exacte du commencement de l'univers sur l'échelle du temps n'est pas seulement impossible, mais même absurde. Cependant, si un commencement ne peut jamais être déñni de façon mathématique, il est pourtant défini de sa manière particulière dans le temps, c'est à dire par une définition qui essentiellement contient une certaine imprécision. Quant au commencement de l'univers les sciences physiques conduisent par des chemins différents à un même résultat, et font conclure à un âge de l'univers de quatre milliards et demi d'années environ. Finalement une question concernant la notion de création se présente. La tradition connaît en effet une notion de création dans un sens très stricte, distinguée des notions de « conservatio » et de « concursus ». On a l'habitude de lier le fait de la création à un seul ou à quelques instants. Mais nous croyons pouvoir démontrer que dans la dépendance que les créatures ont a l'égard du Créateur, il y a toujours aussi un aspect d' « être créé » dans le sens cité plus haut, un aspect qui se met d'autant plus au premier rang qu'il y a plus de nouveauté et de discontinuité vis à vis du passé. (shrink)

In this article I deal with the question of how time and eternity can be linked or even how they can come together, for they are in themselves incompatible. The problem is expounded with the help of Meister Eckhart’s mysticism. For Meister Eckhart knows of a unity between God and man that is no moment of exstasis but durable in time. In the first part of the article I give several metaphores Eckhart uses to describe God and man getting one, (...) and the feelings that go along with it: or, for that matter, the feelings resulting from God and man remaining apart. In the second and third part of the article the problem of the unity of God and man is approached from two sides: l. man becoming God; 2. God becoming man. 1. Man becomes God by means of what I – anachronistically – call ‘amor fati’: the love for everything that inevitably happens, or, even stronger, wanting these events to happen. This brings about a comparison between Eckhart and Nietzsche, the one who coined the word ‘amor fati’. With all the differences, both Eckhart and Nietzsche know the joy of man’s godliness by means of the amor fati. 2. God becomes man because of his love for man. And then, Eckhart is thoroughly ingrained with the idea that man is nothing compared to God. So God’s love becomes tragic: God gets involved with life in time, with all the shortcomings and misery that implies. Secondly, man who did become God, becomes, like God, man again too, out of, of course, love for his fellow men. So time and eternity get linked in an exchange of the qualities of God and man. Nevertheless, man does not end up with being God, or God with being man, for two reasons: 1. God had already involved himself with time with the creation ; and man, being capax dei, had already been meant to be eternal, then. So God and man become what they, basically, have always been. 2. The exchange between God and man dialectically dissolves – “hebt auf” – in neighbourly love. So, although God and man remain together, their unity does not become ‘stable’ in the sense that God and man in their unity are not changing anymore. In this way, the problematic nature of the relationship of time and eternity does not get acute. (shrink)

The time of art: Negri and Virno on kairòs, language, and creation. Negri and Virno aim to establish a concept of art that demonstrates a difference within a contemporary society that they see as completely dominated by the market. A time regime presenting the spheres of work and non-work as separate, structures human life. Yet in fact, work today stretches beyond the borders of both spheres. Labor power consists mainly in creativity, communication, and cooperation. Virno and Negri state that a (...) market-oriented time regime that perpetuates a divide between labor time and non-labor time presents itself as a dismeasure. It attempts to objectively measure and structure something that is really a dynamic and intersubjective matter, namely the immaterial traits that are also potentially productive of life in general, and that are productive of art. When Negri and Virno call the work of art a singular mode of labor power, they imply that it deploys the elements of labor power in a manner that is different from market-oriented labor, that it exploits their capacity to produce life itself in a meaningful way. Yet neither Negri nor Virno puts forth a broad concept of art that embodies the potential that they attribute to it. This article aims to extend Negri’s and Virno’s proposals and present a conceptualization of the nature of the artwork that would posit the difference in relation to dismeasure of the market as Negri and Virno conceive it. (shrink)

In his early Jena System Drafts, Hegel elaborates a conception of time which is no longer thematized in later works such as the Encychpaedia. Hegel's early philosophy of nature bears not only on time insofar as it constitutes — together with space — the basic framework of the sciences, but also on the interiorization of time which occurs in the animal. This interiorization marks a decisive moment in the transition from nature to human consciousness, for it is here, in Hegel's (...) view, that time begins to enact itself as pure form of intuition. In this article I reconstruct Hegel's conception of this transition by sketching out the movement in which the pure concept unfolds itself in the element of exteriority and, within the limits imposed by that element, increasingly overcomes its self-externalization. According to Hegel's Jena texts, the concept initially determines itself as ether, space and time, reaches its turning point in the interiorization of time that occurs in the animal, and culminates in the distinction between the pure I and time which allows human consciousness to increasingly overcome its dependence on impressions caused by outward objects. I argue that this construction of the genesis of human consciousness sheds new light on Hegel's understanding of the relation between the pure concept and time, and hence on his philosophy as such. (shrink)

Nous étudions dans le texte que nous présentons ici, l'importance de l'analyse heideggerienne du temps pour la théorie psychanalytique de Jacques Lacan, telle qu'ill'a élaborée dans quelques textes d'avant 1955. Nous montrons tout d'abord le parallélisme entre le Dasein en tant que souci et la caractérisation lacanienne du sujet psychanalytique. En plus, Lacan — tout comme Heidegger — fonde l'unité structurale du Dasein/sujet dans la temporalité qui est censée expliquer la possibilité d'une existence authentique. Ici, comme ailleurs, Lacan incorpore la (...) philosophie heideggerienne comme source d'inspiration pour sa propre théorie de l'analyse. Lacan échoue, toutefois, à donner une explication psychanalytique cohérente de l'idéal d'authenticité tel qu'il fonctionne dans la pensée heideggerienne. Cet échec pointe vers une déconstruction nécessaire de la distinction hiérarchique entre l'imaginaire et le symbolique qui caractérise de façon décisive la théorie de Lacan. (shrink)

De Nederlandse filosoof Cornelis Verhoeven hield zich intensief bezig met de klassieke filosofie. Hij was ook jarenlang leraar op een school voor voortgezet onderwijs en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam. Bovendien was hij een begenadigd schrijver van prikkelende essays. Daaronder zijn er vele die gaan over het onderwijs. De waardigheid van het vak van leraar ging hem zeer ter harte. De centrale thema’s in zijn werk zijn verwondering en dankbaarheid, ontvankelijkheid en geduld, rust en stilte. Deze bieden een tegenwicht (...) tegen oprukkende verschijnselen als het activisme, de rusteloosheid en de nadruk op snelle resultaten in het onderwijs. Cornelis Verhoeven neemt afstand van de maakbaarheidsideologie en pleit voor het niet-planbare en niet-berekenbare dat de kern van onderwijs uitmaakt: een leraar en leerlingen die zich samen buigen over de zaken uit de wereld. Joop Berding presenteert in dit boek de onderwijsfilosofie van Cornelis Verhoeven. Bovendien gaat hij in gesprekken met onderwijsmensen na wat deze visie voor het onderwijs en de leraren van vandaag te betekenen heeft. Een verrassend actuele en stimulerende bijdrage aan het doorgaande gesprek over wat onderwijs is en kan zijn. (shrink)