E. Berti, Arystoteles w XX wieku, tłum. A. Dudzińska-Facca, D. Facca, Warszawa 2015, ss. 270.

Przedmiotem tego artykułu jest rozjaśnienie sensu aporii „czy można być niesprawiedliwym wobec samego siebie?”, którą Arystoteles rozważa w EN V, oraz wykazanie, że możliwe jest dobrowolne traktowanie niesprawiedliwie samego siebie. Na uwagę zasługują szczególnie dwa miejsca V 9, czyli ustępy 1136a31-1136b1 oraz 1136b13-25. W pierwszym ustępie Arystoteles wysuwa hipotezę, że akratyk może dobrowolnie traktować niesprawiedliwie samego siebie. W drugim przedstawia dwa argumenty - „z pozornej straty” oraz „z życzenia” - które mają za zadanie udowodnienie, że nikt nie może (...) traktować niesprawiedliwie samego siebie. Argumenty te nie unieważniają hipotezy wysuniętej w pierwszym ustępie ani nie wykluczają możliwości dobrowolnego traktowania niesprawiedliwie samego siebie. (shrink)

Celem artykułu jest prezentacja Arystotelesowskiej koncepcji powszechnika, w szczególności zaś obrona tezy, że pojęcie powszechnika u Arystotelesa jest znacząco inne niż współczesne pojęcie powszechnika, zgodnie z którym powszechnik to byt wspólny wielu rzeczom jednostkowym. Dla Arystotelesa powszechnik jest przede wszystkim przedmiotem orzekania, aktów intelektu oraz definicji. W tekście pokazuję również, że powszechniki u Arystotelesa nie pełnią funkcji przyczyn, nie mogą więc być własnościami lub przyczynami cech indywiduów. Upodabnia je to do współczesnego pojęcia przedmiotu abstrakcyjnego, takiego jak sensy Fregego lub sądy. (...) Bezpośrednim punktem odniesienia artykułu jest książka Pawła Rojka Tropy i uniwersalia. Badania ontologiczne (2019). Polemizuję tu z Rojka interpretacją klasycznej koncepcji powszechnika, przede wszystkim z jego odczytaniem teorii Tomasza z Akwinu. (shrink)

[Eric Voegelin, Platon; Eric Voegelin, Arystoteles].

This is the review in Polish of the book by J. Barnes "Arystoteles".

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza kształtowania się pojęcia woli w starożytnej filozofii pogańskiej. W kontekście poglądów Sokratesa, Platona i Arystotelesa autor przedstawia wiele greckich intuicji dotyczących psychologii aktów moralnych i ludzkiego działania. Po pierwsze artykuł przedstawia doktrynę intelektualizmu etycznego, przypisywaną Sokratesowi, według której kognitywne elementy są głównym motywem naszych działań. Z tego powodu trudno znaleźć pojęcie wolnej woli w sokratejskiej antropologii. Po drugie artykuł prezentuje interpretację platońskiej antropologii, według której sferę thymos można nazwać proto-wolą. Ostatecznie autor ukazuje, jak trudno (...) jest znaleźć pojęcie woli w arystotelesowskiej etyce i antropologii, pomimo że Arystoteles bardzo szczegółowo wyjaśniał relacje między przekonaniami, pragnieniami i działaniem. Ani pro- airesis, ani boulesis nie mogą pełnić funkcji woli, szczególnie gdy wola ma być władzą, która pragnie, może wybierać ijest samodeterminującą się władzą. (shrink)

Według Arystotelesa szczęście jest osiągalne, bo jest dziełem człowieka; takim działaniem, którego,,po co” osiągane jest równocześnie z nim samym: wtedy, gdy działanie jest właśnie dokonywane. Odpowiedź natomiast na pytanie, jakie to jest działanie, związane jest z ontologią życia człowieka, ze sposobem, w jaki winno być dokonywane, aby było sobą. I by sobą był człowiek. Związane jest zatem z odpowiedzią na pytanie, kim jest człowiek i jakie jest jego miejsce pośród innych bytów, a przede wszystkim jakie jest jego odniesienie z jednej (...) strony do innych istot żyjących – roślin i zwierząt, z drugiej – do Boga. Usytuowanie człowieka w pewnego rodzaju,,pomiędzy” określa sposób jego życia, a więc także działanie, które ów sposób bycia najlepiej charakteryzuje. Problematyka szczęścia człowieka najlepiej zaś owo,,pomiędzy” wyraża i naznaczona jest jego ambiwalencją, dźwiga jej brzemię. (shrink)

Nauczanie etyki w szkole uznawane jest za ważne i potrzebne. Ale czy etyki można się nauczyć? I czy nauczanie jej powinno polegać na przekazywaniu wiedzy o koncepcjach etycznych, ewentualnie dyskusji wokół nich, czy raczej na kształtowaniu moralnych postaw uczniów i właściwych zachowań? Artykuł podejmuje namysł nad tymi problemami w nawiązaniu do różnych tradycji myśli etycznej i teorii moralności. Za główny punkt odniesienia i podstawę praktyki edukacyjnej proponuje przyjąć odnowioną współcześnie Arystotelesowską etykę cnót. Koncepcja phronesis jako rozumności praktycznej, pozwalającej tworzyć sądy (...) moralne wrażliwe na kontekst i uwzględniające złożoność trudnych do uzgodnienia interesów i dóbr, wydaje się dla edukacji moralnej wciąż aktualnym modelem. Nauczanie i dyskusja nastawione na rozważanie konkretnych przypadków i opowieści, czyli kształcenie umiejętności tego typu osądu, pozwala uniknąć zagrożeń, jakie niesie nauka skupiona na zagadnieniach teoretycznych: uwikłania w definicyjne niejasności w określaniu wartości moralnych, czy myślenia oderwanego od emocji i od doświadczenia. Nauka polegająca na analizie filozoficznej tradycji wiąże się z ryzykiem, iż przekazywana wiedza okaże się nieadekwatna do wieku i poziomu osobistego rozwoju ucznia, generując moralny subiektywizm i relatywistyczny sceptycyzm. Argument ten nie jest jednak skierowany przeciwko teoretyzowaniu i wprowadzaniu abstrakcyjnych rozważań w procesie kształcenia, nawet na najwcześniejszych etapach: teoretyzowanie i budowanie racjonalnych uzasadnień jest potrzebne, ale powinno wynikać z inspiracji i rozwoju intelektualnych predyspozycji, a nie z przekazu gotowej wiedzy. (shrink)

Compared to other approaches, it is virtue ethics that puts greatest emphasis on moral education. This results from its focus on moral agent and his or her moral condition as the main object of ethical enquiry. The aim of this paper is to outline the moral education within the framework of virtue ethics. I intend to explain how such education embraces the cognitive, affective, and behavioral elements. In the first part of the article, I present the concept of ethical virtue (...) to contrast it with certain misunderstandings which might lead to unnecessary fear of introducing the category of virtue into moral education. In the second part, I respond to various objections raised against virtue ethics, the most important being the objection of indoctrination and undermining autonomy of the educated. Another objection to which I pay special attention is the objection that there is no one catalogue of virtues but many different catalogues praised by different cultures, which especially poses a problem in multicultural societies. I am also trying to show the advantages of virtue education over other, nondirective approaches to moral education. (shrink)

The purpose of the paper is to discuss Aristotle’s account of homonymy. The major thesis advocated here is that Aristotle considers both entities and words to be homonymous, depending on the object of his criticism. Thus, when he takes issue with Plato, he tends to view homonymy more ontologically, upon which it is entities that become homonymous. When, on the other hand, he gainsays the exegetes or the sophists, he is inclined to perceive homonymy more semantically, upon which it is (...) words that become homonymous. Subsequently, this article shows that Aristotle values homonymy negatively in dialectical discussions, but positively in rhetorical and poetic arts. Finally, the present paper demonstrates that Aristotle regards systematic homonymy as a very useful theoretical tool that makes it possible to critically examine the basic terminological assumptions of any philosophical inquiry. (shrink)

Artykuł pokazuje źródła filozoficznych inspiracji Andrzeja Maryniarczyka, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli trzeciego pokolenia Lubelskiej Szkoły filozoficznej. Szkoła ta nawiązuje do tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, w której centralną rolę odgrywa metafizyka. To właśnie myśl Stagiryty i Akwinaty stała się dla Maryniarczyka przedmiotem badań oraz źródłem inspiracji. Autor Metody metafizyki realistycznej sięgał także do myśli Mieczysława Alberta Krąpca i Karola Wojtyły, współczesnych reprezentantów nurtu tomistycznego, a zarazem przedstawicieli Lubelskiej Szkoły Filozoficznej. Maryniarczyk uczył się od swoich poprzedników rozumienia, czym filozofia jest, co jest jej przedmiotem (...) i jak należy ja uprawiać. Myślicieli tych traktował jako swoich przewodników w realistycznym filozofowaniu, czerpiąc od nich inspirację do bycia filozofem w XXI wieku poprzez zajmowanie określonej postawy wobec rzeczywistości i toczącego się dyskursu. (shrink)

G.E.M. Anscombe znalazła w Etyce nikomachejskiej Arystotelesa pewną niekonsekwencję: Arystoteles zdaje się twierdzić, że cokolwiek wynika z namysłu, jest wyborem, i że słaby wolą może się skutecznie namyślać, ale i że — z drugiej strony — on nie wybiera. Anscombe znajduje rozwiązanie tej sprzeczności: Arystoteles powinien był, jej zdaniem, zaznaczyć, że by z namysłu wynikał wybór, to, ze względu na co się namyślamy, musiałby sam być przedmiotem uprzedniego wyboru. Badam to rozwiązanie i znajduję jego słabe strony, jak niebezpieczeństwo (...) nieskończonego regresu, trudność prześledzenia genealogii wyborów i nieosiągalność pierwotnego celu. Pomimo to próbuję je ulepszyć, poddając pod dyskusję, czy tego rodzaju pierwotne wybory, jakich wymaga rozwiązanie Anscombe, nie są jednak czasem naprawdę podejmowane i czy ich cele nie są rozkładalne na takie, które można realistycznie mieć nadzieję osiągnąć. (shrink)

W niniejszym artykule analizuję koncepcję Arystotelesa dotyczącą wymagań epistemicznych koniecznych do identyfikacji czynów moralnie dobrych. W Etyce Nikomachejskiej, Arystoteles zdaje się twierdzić, że jesteśmy w stanie rozpoznawać takie czyny, nie mając wiedzy o tym, dlaczego są one dobre. Inne twierdzenia zawarte w tych dziele, nie pozwalają jednak na bezkrytyczne przyjęcie tej tezy. Zdaniem Johna McDowella, Arystoteles uważał, iż dobro etyczne czynu jest zależne od kontekstu. Gdyby tak było, by rozpoznać dany czyn jako dobry, musielibyśmy wiedzieć jakie cechy danej (...) sytuacji czynią go dobrym. Bronię tezy, że nawet jeśli dobro czynu byłoby zależne od kontekstu, Arystoteles nie uważałby znajomości tego kontekstu za jedyny sposób rozpoznania czynu jako dobry. By tego dowieść, sięgam do dorobku współczesnej filozofii. Realizm wewnętrzny Hilarego Putnama pozwala wyjaśnić w jaki sposób podmiot rozpoznaje egzemplarze należące do danego rodzaju naturalnego, bez znajomości definicji tego rodzaju naturalnego. David Charles pokazuje, że Arystoteles podziela podobny pogląd, choć nie uważa, że podmiot musi zakładać, iż istnieje definicja danego rodzaju. Twierdzę, że ten aspekt teorii Arystotelesa może być zastosowany także do identyfikacji czynów moralnie dobrych. Jednostka może rozpoznawać dobre czyny jako czyny konieczne do prowadzenia cnotliwego życia. Nie musi wiedzieć dlaczego określone czyny są dobre. Wystarczy, że ma wizję dobrego życia, którą – jak twierdzi Arystoteles – może rozwinąć poprzez naśladowanie tych, którzy mają „oko doświadczenia”. (shrink)

"Filozofjo po ślōnsku, czyli heft do historje filozofje Dziadka Kika" to podróż przez dzieje filozofii światowej napisane ze śląskiej perspektywy przez doktora filozofii Marcina Kika. Tyn heft niy jest tak ruby jak niywtore buchy, ale to jest heft, w kerym wjela ciykawygo i ważnygo możno znolyź… I to żech tam znoloz dlo siebje. Ale najsamprzōd musza pedzieć, że jest to heft, w kerym dziadek szukoł som siebje i chcioł sie dowjedzieć czegoś ô sobje samym i śwjecie, w kerym –szczynśliwje lub (...) niy, jak sie to wto forszteluje – prziszło mu żyć. A napisane na niym było "Filozofjo" – prawje jak heft do jakigoś przedmjotu we szkole. Wstęp dr hab. Jacek Surzyn: "Autor przeprowadza czytelnika przez historię filozofii, opowiada ją po śląsku, pewnym siebie głosem zatrzymując go tam, gdzie trzeba na chwilę przystanąć. Jest to historia nie w sensie faktograficznym, ale historia jako proces rozwoju problematyki filozoficznej, to znaczy jest to wędrówka przez odpowiedzi na najważniejsze i podstawowe filozoficzne pytania." Strony: 257 SPIS FILOZOFÓW Presokratycy 24 Sokrates 32 Sofiści, cynicy, cyrenaicy i megarejczycy 36 Platon 41 Arystoteles 45 Sceptycyzm, stoicyzm i epikureizm 49 Plotyn 56 Aureliusz Augustyn z Hippony 59 Tomasz z Akwinu 63 William z Ockham 68 Jean Buridan 70 Mikołaj z Kuzy 72 Francis Bacon 75 Kartezjusz (René Descartes) 79 Baruch Spinoza 83 Blaise Pascal 87 Gottfried Wilhelm Leibniz 90 John Locke 94 George Berkley 98 David Hume 100 Jeremy Bentham 103 John Stuart Mill 106 Bernard de Mandeville 108 Jean Jacques Rousseau 110 Immanuel Kant 114 Arthur Schopenhauer 122 Georg Wilhelm Friedrich Hegel 126 Ludwig Feuerbach 131 Max Stirner 134 Karol Marks 136 Sigmunt Freud 143 Søren Kierkegaard 149 Friedrich Nietzche 155 Henri Bergson 162 Edmund Husserl 166 Martin Heidegger 172 Max Scheler 177 Nicolai Hartmann 181 Karl Jaspers 187 Egzystencjalizm 191 William James 198 Helmuth Plessner 202 Arnold Gehlen 206 Ludwig Wittgenstein 209 Emmanuel Mounier 213 Karol Wojtyła 217 Gabriel Marcel 221 Emmanuel Lévinas 224 Jozef Tischner 228 Jean-François Lyotard 232 Zygmunt Bauman 236 Karl Raimund Popper 239 Viktor Emil Frankl 243. (shrink)

cz. 2. Demokryt, Sokrates, Platon, Arystoteles.

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza kształtowania się pojęcia woli w starożytnej filozofii pogańskiej. W kontekście poglądów Sokratesa, Platona i Arystotelesa autor przedstawia wiele greckich intuicji dotyczących psychologii aktów moralnych i ludzkiego działania. Po pierwsze artykuł przedstawia doktrynę intelektualizmu etycznego, przypisywaną Sokratesowi, według której kognitywne elementy są głównym motywem naszych działań. Z tego powodu trudno znaleźć pojęcie wolnej woli w sokratejskiej antropologii. Po drugie artykuł prezentuje interpretację platońskiej antropologii, według której sferę thymos można nazwać proto-wolą. Ostatecznie autor ukazuje, jak trudno (...) jest znaleźć pojęcie woli w arystotelesowskiej etyce i antropologii, pomimo że Arystoteles bardzo szczegółowo wyjaśniał relacje między przekonaniami, pragnieniami i działaniem. Ani pro- airesis, ani boulesis nie mogą pełnić funkcji woli, szczególnie gdy wola ma być władzą, która pragnie, może wybierać ijest samodeterminującą się władzą. (shrink)

W filozofii od dawna trwa spór dotyczący podstaw moralności. Myśliciele tacy jak Arystoteles, Immanuel Kant, czy John Stuart Mill podstawową funkcję w podejmowaniu decyzji moralnych przypisują rozumowaniu. Z kolei David Hume oraz Artur Schopenhauer podkreślają pierwszoplanowe znaczenie emocji. Celem niniejszego tekstu jest rewizja sentymentalistycznej teorii moralności Hume’a i Schopenhauer’a w perspektywie 1) doniesień z badań analizujących pracę mózgu ludzkiego podczas podejmowania decyzji moralnych 2) roli neuronów lustrzanych 3) obserwacji zachowań empatycznych naczelnych. Badania te wnoszą w obszar etyki nową perspektywę, (...) pozwalającą spojrzeć na problem dotyczący powstania i rozwoju moralności w zupełnie innym świetle. (shrink)

Motto dobrze określa podstawowy problem, z jakim przychodzi zetknąć się kżzdemu, kto pisze o retoryce. Jest to tkwiąca τέχνη ῥητορικὴ w dwoistosc: teoria - praktyka. Problem ten podnosił m.in Piaton w Gorgiaszu i Fajdrosie. Już on jednak kładł nacisk na kwestie zastosowania retoryki, czyli wykorzystania pewnego typu wiedzy. Natomiast problem miejsca retoryki w systemie wiedzy traktował Platon jako oczywisty i mniej istotny. Podobnie postapil Arystoteles. W ten sposób otwarty został niezwykle złożony problem: oto to samo pojęcie określało - wiedzę (...) teoretyczną oraz praktykę. Powodowalo to, jak wiadomo, wiele nieporozumień dotyczących retoryki. Pojawily się one także i w dobie humanizmu oraz renesansu. Analizowany dalej tekst doskonale ową dwoistość retoryki obrazuje, a także - w wielkim skrócie - dotyka podstawowych nieporozumień tyczących τέχνη ῥητορικὴ. (shrink)

Motto dobrze określa podstawowy problem, z jakim przychodzi zetknąć się kżzdemu, kto pisze o retoryce. Jest to tkwiąca τέχνη ῥητορικὴ w dwoistosc: teoria - praktyka. Problem ten podnosił m.in Piaton w Gorgiaszu i Fajdrosie. Już on jednak kładł nacisk na kwestie zastosowania retoryki, czyli wykorzystania pewnego typu wiedzy. Natomiast problem miejsca retoryki w systemie wiedzy traktował Platon jako oczywisty i mniej istotny. Podobnie postapil Arystoteles. W ten sposób otwarty został niezwykle złożony problem: oto to samo pojęcie określało - wiedzę (...) teoretyczną oraz praktykę. Powodowalo to, jak wiadomo, wiele nieporozumień dotyczących retoryki. Pojawily się one także i w dobie humanizmu oraz renesansu. Analizowany dalej tekst doskonale ową dwoistość retoryki obrazuje, a także - w wielkim skrócie - dotyka podstawowych nieporozumień tyczących τέχνη ῥητορικὴ. (shrink)

Historia kłamstwa zaczyna się tam, gdzie historia prawdy. Na przestrzeni wieków zmieniają się jego definicje i oceny moralne. Warunki historyczne, polityczne, społeczne ujawniają jego nowe konteksty. W niniejszym artykule przedstawiam trzy charakterystyki kłamstwa: ze względu naprawdę, w odniesieniu do języka i jego rolę w sztuce. Różnorodność znaczeń implikuje oceny moralne tego zjawiska. Filozoficzna refleksja jest o tyle istotna, o ile stanowi bazę dla innych nauk, np. dla psychologii lub socjologii. Historia kłamstwa wskazuje na niejednoznaczność rozumienia tego pojęcia i konieczność ciągłej (...) refleksji nad jego konsekwencjami. Ta wieloaspektowość sprawia, że mamy do czynienia z relatywizmem, na który jednak nie wszyscy filozofowie się zgadzają. Arystoteles, Aureliusz Augustyn czy Kant bezwzględnie kłamstwo potępiali. Na współczesne postrzeganie kłamstwa składa się więc szereg często niezgodnych ze sobą określeń. (shrink)

Tradycyjny pogląd na strukturę człowieka zawierał w sobie tezę, że człowiek składa się z ciała i duszy. Nawiązywał on do biblijnego opisu stworzenia człowieka z prochu ziemi. Po utworzeniu z tego prochu odpowiedniego kształtu Bóg tchnął wen ducha. Wtedy dopiero człowiek stal się „duszą żyjącą”. Teza ta jest zbieżna z platońską koncepcją człowieka, według której człowiek to ciało, w którym dusza jako substancja niematerialna znajduje się jak w więzieniu. Po śmierci dusza opuszcza to więzienie i staje się wolna. W innym (...) ujęciu Platona dusza jest bytem kompletnym, który kieruje ciałem. Inaczej pojmował strukturę człowieka Arystoteles. Odrzuciwszy platońską naukę o ideach i o preegzystencji dusz, przedstawia strukturę człowieka jako złożenie z materii, która sama z siebie jest nieokreślona, i z formy czyli substancji niekompletnej, posiadającej w sobie pełne określenie i bogactwo treści. (shrink)

Klasyczny rachunek zdań w ujęciu semantycznym, uważany niekiedy za idealizację opisowej części języka naturalnego czy też za teorię spójników zdaniowych, traktuje negację jako czystą funkcję prawdziwościową. Przyzwyczajeni do takiego ujęcia, uważamy je za adekwatne, ściśle oddające sens, jaki ma ten funktor w zdaniach opisowych. Tymczasem okazuje się, że w refleksji filozoficznej przypisywano negacji i inne, bardzo różnorodne role. Na przykładzie tego, co o negacji i zdaniach przeczących mówią: Parmenides, sofiści, Platon, Arystoteles, a z filozofów nowożytnych i współczesnych Kant, Hegel, (...) Bergson, fenomenologowie Reinach i Ingarden, Ludwig Wittgenstein, przedstawiciele brytyjskiej filozofii analitycznej J.L. Austin i A.J. Ayer czy wreszcie Martin Heidegger, można zauważyć zależność funkcji semantycznych przypisywanych negacji od takich czy innych rozstrzygnięć ontologicznych dokonywanych przez tych myślicieli. Pamiętając o tym, warto jednak wyróżnić interpretację negacji jako funkcji prawdziwościowej - nie dlatego, żeby była ona jedynie poprawna, lecz ze względu na to, że interpretacja taka jako najmniej zaangażowana ontologicznie daje się uzgodnić z większością innych tu wymienionych. W tym i tylko tym znaczeniu może ona być uważana za uprzywilejowaną w stosunku do innych. (shrink)

Wyobraźmy sobie następującą scenę. Oto pewien czcigodnie wyglądający, zatopiony w filozoficznych rozmyślaniach mąż stoi nad malowniczą, skalistą zatoką w starożytnej Grecji. Zatoka ta była już wcześniej teatrem wielu morskich potyczek, w których Ateńczycy zmagali się z wrogami. Jej obraz naturalnie nasuwa zatem skojarzenia z minionymi wydarzeniami batalistycznymi. Wtedy to Arystoteles - bo on jest właśnie tym czcigodnym mężem - pod wpływem tej scenerii oraz kultywowanego w ówczesnej Grecji bios theoretikós, zadaje sobie słynne pytanie: czy jutro będzie bitwa morska? Niniejsza (...) praca jest poświęcona jednemu z najbardziej znanych rozumowań greckiego logika i filozofa Diodora Kronosa. Rozumowanie to nazwano rozumowaniem mistrza lub mistrzowskim prawdopodobnie z racji siły, z jaką oddziaływało na słuchaczy. Jak się wydaje, celem rozumowania mistrza było uzasadnienie przekonania, że w świecie empirii nie istnieją czyste możliwości, a więc że to, co jest możliwe, musi się kiedyś zdarzyć. To z kolei sugeruje jakąś formę determinizmu: skoro nie ma możliwości, które nie są i nigdy nie będą zrealizowane. Rozumowanie Diodora nie przetrwało do naszych czasów. Znamy je jedynie z przekazów, które dość lakonicznie opisują jego przedmiot, przesłanki oraz tezę. Jest wiele powodów, nie tylko historycznych, aby sądzić, że Diodor swoim rozumowaniem polemizuje z Arystotelesem. Stagiryta bowiem w swoich klasycznych rozważaniach na temat jutrzejszej bitwy morskiej bronił indeterminizmu, dopuszczając czyste możliwości, a więc zarówno to, że możliwe, iż bitwa morska się zdarzy, jak i to, że możliwe, iż bitwa morska się nie zdarzy. Z tych powodów próba rekonstrukcji oraz analizy rozumowania Diodora powinna nawiązywać do rozważań Arystotelesa, jako że obydwaj myśliciele mają odmienne zdanie na ten sam przedmiot - naturę możliwości, przyszłości i determinizmu, pozostając jednocześnie w ramach tego samego, starożytnego, logiczno-filozoficznego paradygmatu rozważań. Książka nie ma jednak charakteru wyłącznie historycznego. Historia starożytnych rozważań, często przecież nie do końca nam znana lub znana z komentarzy późniejszych doksografów, jest jedynie tłem rozważań bardziej współczesnych. Rozważania te, korzystając z ustaleń filozofii analitycznej oraz narzędzi logiki formalnej, niekiedy mogą nie być nawet wierne kwestiom historycznym, lecz mogą rozwijać elementy merytoryczne, które zostały wyeksponowane przez źródła historyczne. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie tajemniczej i kontrowersyjnej cnoty megalopsychii, którą Arystoteles opisuje w czwartej księdze Etyki nikomachejskiej. Badając jej rodowód oraz etyczny kontekst, w jakim może ona mieć doniosłość, staram się wykazać, iż dostarcza ona alternatywnego ujęcia cnoty w porównaniu z jej rozumieniem „klasycznym”. A ponieważ to ostatnie opiera się na metafizycznych założeniach, które w dzisiejszych czasach utraciły wiarygodność, właśnie cnota „wielkoduszności” — odwołująca się do znacznie nam bliższych poglądów na naturę rzeczywistości i naturę ludzką — może okazać (...) się pomocna przy rozważaniu możliwości przywrócenia pojęciu cnoty jej etycznego znaczenia. (shrink)

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu możliwości przemiany moralnej w teorii Arystotelesa. Arystoteles twierdził, że cnota dostępna jest jedynie dla tych, którzy otrzymali już właściwe wychowanie i których charakter został odpowiednio ukształtowany. Celem artykułu jest pokazanie, że koncepcja funkcjonowania ludzkiej psychiki stworzona przez psychoanalityk Karen Horney jest spójna z teorią Arystotelesa, a jednocześnie umożliwia nam dostrzeżenie możliwości przemiany moralnej. Zmiana ta dokonuje się przez poznanie i zrozumienie własnych emocji i uczuć.

The legitimacy of going back to the classical view of God’s action in the world based on the list of causes and understanding of chance in the works of Aristotle and Aquinas – in the context of contemporary science – seems to depend on whether there is a space for causal analysis within the current models of scientific explanation. This article offers a brief account of the path leading to negation and rediscovery of the importance of causality in scientific explanation (...) and reintroduces the semicausal position of the prominent philosopher of science, Mario Bunge, who treats causation as one of several categories of determination. The diversity of the categories he lists finds analogy in the commonly accepted pluralist approach to the search of the model which adequately describes the practice of scientific research. What is more, the same diversity of the categories of determination opens the way back to the classical Aristotle’s fourfold account of causation and his understanding of chance. This fact allows us, in turn, to defend the contemporary version of the classical notion of divine action against the accusation of methodical error in the form of imposing the notion of the ancient categories of causality on the results of contemporary scientific research, which notion, as some maintain, has little in common with the models of explanation currently accepted in natural sciences. (shrink)

Recently, constructivism has become one of the most important movements in metaethics. According to metaethical constructivism, moral judgements do not refer to moral facts but are constructed as solutions to practical problems. At the same time this claim is not seen as incompatible with cognitive realism. A variant of metaethical constructivism, developed in opposition to the dominant Kantian branch, alludes to Aristotle’s practical philosophy. In this article I raise two issues. Firstly, I present a new version of the Aristotelian constructivism (...) in metaethics, more elaborate than the previous proposals. Its fundamental element is the concept of the coherence of emotional response seen as a complex cognitive-affective state. Secondly, I argue that the acceptance of the Aristotelian version of metaethical constructivism entails the need to accept constructivism in the area of the theory of knowledge, which is contrary to the metaethical premises of constructivism. (shrink)

Can Contemporary Science Inspire Philosophical and Theological Reflection on Causality? The cooperation between natural science, philosophy, and theology in an analysis of the causal structure and co-dependency of entities in the universe seems to be both legitimate and expected. It turns out, however, that in practice it oftentimes raises some tensions, questions and difficulties, leading to the development of alternative and in a sense competitive models of causality and of God’s action in the world. What is more, the attitude of (...) natural sciences since modernity, concentrated on gaining knowledge about natural phenomena to predict and control them, without trying to determine the nature of their ultimate causes, Humean criticism and rejection of the concept of causality as such, and concentration of analytic philosophers on the description of what accompanies phenomena classified as causal, leaving aside the question of the metaphysical status of causes and effects – they all seem to make impossible an interaction and mutual reference of contemporary science, philosophy, and theology in their reflection on the topic of causation. The main goal of this article is to defend the thesis about the possible and actual influence of scientific analysis of cause and effect relationships on the philosophical and theological reflection on causation, not only in the Middle Ages and Modernity, but also in contemporary thought. The presentation of the latest positions in the debate on divine action in the natural world will be followed by an argument in favor of the relevance of the model developed by philosophers and theologians representing the Thomistic school. (shrink)

W artykule została przedstawiona recepcja filozofii platońskiej dokonana przez jednego z ważniejszych polskich myślicieli renesansu, Wawrzyńca Goślickiego. Filozof w swoim traktacie De optimo senatore argumentował, że państwem powinien rządzić senat złożony z filozofów. Inspiracją dla Goślickiego były koncepcje Platona przedstawione w Państwie. Polski myśliciel utrzymywał, że filozofowie są predystynowani do kierowania państwem jako jedyni, którzy potrafią połączyć praktykę z namysłem filozoficznym. Potwierdzeniem słuszności poglądów autora było jego życie. Połączył bowiem wykształcenie filozoficzne z funkcją senatora. Wizja, w której to filozofowie-senatorowie powinni (...) rządzić państwem była nowatorska w stosunku do koncepcji, jakie powstawały w tym czasie na terenie I Rzeczpospolitej. Dlatego w niniejszym artykule poglądy Goślickiego zostały skonfrontowane z wizją roli senatorów przedstawioną w pismach dwóch największych staropolskich pisarzy politycznych – Stanisława Orzechowskiego i Andrzeja Frycza Modrzewskiego. (shrink)

Aristotle opens the first chapter of the first book of the Nicomachean Ethics as follows: “Every art and every inquire, and similarly every action as well as undertaking, seem to aim at some good. Hence people have right defined that the good is that at which all things aim”. The article indicates and elucidates the difficulties found in the quoted statement on the basis of translation and commentary by Sebastian Petrycy of Pilzno.

The article deals with the oldest criticism of Anaximander’s monism, for which we have evidence, found in John Philoponus’ commentary on the first book of Aristotle’s Physics . Philoponus’ argumentation is analytically examined and explained, its premises brought to light and its conclusions evaluated. It is shown how his inquiry, although anticipating modern discussions about the classification of Anaximander’s doctrine in terms of ‘monism’ and ‘pluralism’, differs from the contemporary approach to the problem when it comes to both results and (...) methodology. (shrink)