Artykuł dotyczy miejsca i roli filozofii dziejów w całości myślenia filozoficznego w jego historycznym rozwoju. Kluczowe staje się tu określenie przedmiotu zainteresowania tej dyscypliny filozoficznej w jej specyficznych, historycznych ujęciach, a także wskazanie teoretycznych przesłanek do rozróżnienia terminów „historiozofia” i „filozofia dziejów” jako pojęć odrębnych znaczeniowo.

Celem podjętych rozważań jest ustalenie cech charakterystycznych badań filozofii polskiej prowadzonych przez o. Romana Darowskiego SJ (1935– 2017). Głównym materiałem źródłowym są jego publikacje oraz ich recenzje. Literatura przedmiotowa jest nieliczna. Przy powyższym zadaniu naturalnym sposobem postępowania (metodą) wydaje się prześledzenie informacji biograficznych i publikacji autora, by na podstawie uzyskanego zarysu twórczości ustalić właściwe jej cechy oraz sformułować narzucające się uwagi. Artykuł zawiera przegląd najważniejszych prac Romana Darowskiego dotyczących filozofii polskiej. Zachowuje układ chronologiczny, z niewielkimi odstępstwami. Informacje biograficzne (...) wskazywały czas i okoliczności powstania niektórych omawianych tekstów. Poczynione ustalenia potwierdzają tezę o wybitnych osiągnięciach Romana Darowskiego w badaniu historii filozofii polskich jezuitów od XVI do XX stulecia. Dowodzą też, że wskazał i udokumentował on w licznych publikacjach najważniejsze dokonania jezuitów pracujących na ziemiach leżących w granicach dawnej Rzeczypospolitej. Ponadto przez lata aktywności zawodowej wypracował i zastosował z powodzeniem oryginalne metody i program badawczy, a także nakreślił kierunki działań na przyszłość. (shrink)

A first impulse to write this article came from noticing, while reading Descartes' "Meditations", that author gives different meaning to the idea of "doubt" in each part of book. In First Meditation "doubt" has a function of a unique method of research, first step to build new, strictly rational and scientific knowledge – in contrast to the former collection of unjustified and un-proved or even false conceptions. Therefore "doubt" has positive value. So why does Descartes in his evidence of God's (...) existence in Third Meditation, talks about "doubt" as if it were imperfection and weakness of human nature? As if it were something worthless and part of "nothingness"? The only way to resolve this contradiction is to consider thoroughly what the role of "doubt" is in each part of "Meditations". Then, it will be clear that in Descartes' "Meditations" problem of knowledge is strictly attached to problem of existence, and how order of cognition changes without notice into cognition of Divine Order. (shrink)

"This is a full original version of Makowski's work on Aristotelian dunamis (shortened & revised version has been previously published as "Metaphysics of Practical Philosophy" paper). The author presents the Aristotelian conception of capacity/potentiality (dunamis) – one of the most important in Aristotle’s metaphysics. A closer inspection allows to draw conclusion, that the concept of capacity is an important link between ‘theory’ and ‘practice’ (metaphysics on the one side, and practical – ethical, rhetorical, political – skills, on the other). A (...) picture of the connection between theory and practice is based on the most important parts of Metaphysics (books delta and theta), it relates metaphysical definitions to an essential element of Aristotelian practical philosophy – the concept of virtue (aretê). In the practical works of Aristotle, we can find different definitions of aretê: in Nicomachean Ethics Aristotle defines aretê using the notion of disposition (hexis), but in Rhetoric he formulates a definition based on the concept of capacity. Distinctive analysis of this inconsistency shows the significance of capacity in The Stagirite’s philosophy.". (shrink)

Tematem artykułu jest eksplanacyjna rola jaką mogą pełnić teorie filozoficzne w badaniach z zakresu kognitywistyki. Wyróżnione zostają cztery uzupełniające się role, powiązane z różnymi koncepcjami wyjaśniania. Zgodnie z pierwszą rolą eksplanacyjną teorie filozoficzne wyjaśniają na sposób opisywany w koncepcjach naukowego wyjaśniania. Uzyskanie tego rodzaju wyjaśnień przy użyciu teorii filozoficznych wymaga jednak przeformułowania ich tez, przy użyciu pewnych rozumowań analogicznych, w twierdzenia mające charakter naukowy. Wedle drugiej roli ekplanacyjnej teorie filozoficzne wyjaśniają poprzez sformułowanie koniecznych i wystarczających warunków, które muszą być (...) spełnione przez schemat pojęciowy opisujący pewien stan rzeczy. Podobnie w przypadku trzeciej roli teoria filozoficzna wyjaśnia poprzez wskazanie koniecznych i wystarczających warunków zgodności pomiędzy pojęciami używanymi w teorii naukowej a strukturą tej teorii. Wreszcie zgodnie z czwartą rolą teorie filozoficzne wyjaśniają poprzez zastosowanie argumentacji transcendentalnej. W końcowej części artykułu zaprezentowane są wzajemne powiązania pomiędzy czterema powyższymi rolami eksplanacyjnymi. (shrink)

The fundamental topic of the farticle is to present the role of feelings in the process of assessment. The major point of reference is Max Scheler’s phenomenology of feelings together with his comprehension of love as the basis of the Christian morality. I start my analysis with the short presentation of a system of values, which is formulated by Scheler from the point of axiological absolutism, and proceed to the influence of emotional functions onto our perceiving values, which the philosopher (...) considers to be the intentional feelings of values. Together with the consideration of human emotional life, Scheler’s conception of a human being as a spiritual centre that is the background for developing a particular bond between the man and the God should be paid attention to. The objective of the article is to present the outline of Scheler’s conception of love as a cornerstone for getting to know the absolute, i.e. the experience of love as the essence of Christian faith. (shrink)

In the article the author researches the problem of modern mass-media influence upon the ideologization of society and the appearance of “one-dimensional” man on the basis of H. Marcuse’s ideas. According to H. Marcuse’s statement that modern culture created by means of mass-media deprives a person of any real alternatives to the existing and thinking the author rises the problem of manipulation of mass consciousness in modern conditions.

Celem niniejszego artykuły jest przedstawienie roli związków kojarzeniowych wyobraźni w Hume`owskiej nauce o naturze ludzkiej. Zagadnienie to analizuję na gruncie jego rozważań teoriopoznawczych, etycznych i estetycznych. Hume był pierwszym myślicielem, który tak szeroko próbował wykorzystać asocjacjonizm do opisu najważniejszych sfer aktywności ludzkiej, a przy tym był przekonany, że jest to jego największe naukowe osiągnięcie. Wskazanie na sposoby, w jakie wyobraźnia łączy ze sobą poszczególne idee, pozwoliło mu wyjaśnić mechanizmy nią rządzące jako część jego modelu ludzkiej natury.

W monografii Radical Entlightenment. Philosophy and the Making of Modernity poświęconej dziejom oświecenia brytyjski historyk Jonathan Irvine Israel sformułował nową tezę dotyczącą datowania, źródeł i charakteru tego okresu historii i przypisał filozofii Spinozy znaczącą rolę w sformułowaniu haseł oświecenia. Jego praca wywołała szereg kontrowersji i uwag krytycznych, dotyczących oceny faktów należących do obszaru historii idei. Artykuł przypomina o interpretacjach roli filozofii Spinozy i o jej wczesnej recepcji, kiedy filozof oddziaływał bezpośrednio. Wydarzenia polityczne w Niderlandach w okresie 1648–1677 oraz (...) losy filozofii Descartes’a są czynnikami wydatnie ingerującymi w kształtowanie się pierwotnej recepcji spinozyzmu i przesądzają na długo o losach tej filozofii. (shrink)

Wspołcześnie filozoficzne studia nad ludzką tworczością nie zamykają się jedynie na opisie życiorysow geniuszy i na estetycznych analizach oryginalnego wytworu. Wraz z poszerzeniem granic pojęcia creatio, rozumianego obecnie często jako uniwersalna ludzka potencjalność tworzenia (kreatywność), rozszerzyło się też pole możliwych analiz do podjęcia w ramach kiełkującej dopiero dziedziny filozofii tworczości. Pojawiły się też jednocześnie nowe dylematy do rozwiązania.W niniejszym tekście pokazuję ową rożnorodność i problematyczność wspołczesnych badań nad fenomenem tworczości poprzez (1) wymienienie głownych opozycyjnych głosow w dzisiejszych analizach, a (...) także (2) przez opisanie obecnie wiodących kierunkow studiow podejmowanych wokoł tego zagadnienia. Podniesione zostaną tutaj m.in. takie problematyczne kwestie jak: egalitarność vs. elitarność tworczości, miejsce świadomości i racjonalności w procesie tworczym, natura tworczości naukowej, perspektywa międzykulturowa w badaniach nad kreatywnością, naturalizowanie ludzkiej tworczości czy też rola wyobraźni oraz dziecięcej zabawy w udawanego w kształtowaniu zdolności tworczych człowieka. (shrink)

Wspołcześnie filozoficzne studia nad ludzką tworczością nie zamykają się jedynie na opisie życiorysow geniuszy i na estetycznych analizach oryginalnego wytworu. Wraz z poszerzeniem granic pojęcia creatio, rozumianego obecnie często jako uniwersalna ludzka potencjalność tworzenia (kreatywność), rozszerzyło się też pole możliwych analiz do podjęcia w ramach kiełkującej dopiero dziedziny filozofii tworczości. Pojawiły się też jednocześnie nowe dylematy do rozwiązania.W niniejszym tekście pokazuję ową rożnorodność i problematyczność wspołczesnych badań nad fenomenem tworczości poprzez (1) wymienienie głownych opozycyjnych głosow w dzisiejszych analizach, a (...) także (2) przez opisanie obecnie wiodących kierunkow studiow podejmowanych wokoł tego zagadnienia. Podniesione zostaną tutaj m.in. takie problematyczne kwestie jak: egalitarność vs. elitarność tworczości, miejsce świadomości i racjonalności w procesie tworczym, natura tworczości naukowej, perspektywa międzykulturowa w badaniach nad kreatywnością, naturalizowanie ludzkiej tworczości czy też rola wyobraźni oraz dziecięcej zabawy w udawanego w kształtowaniu zdolności tworczych człowieka. (shrink)

W katalogu zagadnień podejmowanych w ramach ekofilozofii (określanej także mianem filozofii ekologicznej) szczególnie doniosłe znaczenie przypisać należy dwóm wypełnianym przez nią zadaniom. Pierwsze zadanie (retrospektywne) zmierza do ukazania tego zespołu uwarunkowań kulturowych, światopoglądowych, filozoficznych, które szczególnie w dobie nowożytnej generowały myślenie utylitarne, pozytywistyczno-technokratyczne. Jego praktyczne konsekwencje okazały się bardzo niebezpieczne dla życia na Ziemi. Drugie zadanie (prospektywne) wnosi swój znaczący wkład w dzieło budowania nowego myślenia o relacjach człowieka ze światem przyrody, uświadamia potrzebę lepszego zrozumienia wspólnoty losów obu tych (...) światów, dotyczy działań, mających na celu projektowanie wizji przyszłości i konstruowanie modelu cywilizacji, zorientowanej na potrzeby ekologiczne. Wyniki dociekań ekofilozofii stanowią niekwestionowany wkład w dzieło budowania podstaw najpierw idei ekorozwoju, a obecnie zrównoważonego rozwoju. W niniejszym artykule przedstawiona została charakterystyka obu wspomnianych zadań. Ponadto przedstawiono argumentację uzasadniającą tezy formułowane przez ekofilozofię oraz wypracowane przez nią założenia, znajdujące się u podstaw skonkretyzowanych działań praktycznych na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego, uwzględniającego i respektującego potrzeby i interesy świata przyrodniczego. ------------------------- Zgłoszono: 24/11/2022. Zrecenzowano: 06/03/2023. Zaakceptowano do publikacji: 30/03/2023. (shrink)

Modelowanie komputerowe odgrywa istotną rolę we współczesnej nauce. Epistemologiczna rola, jaką odgrywają takie modele oraz prowadzone na ich bazie symulacje skłaniają do postawienia pytań o możliwe użycie podobnych metod w filozofii. Pomysły wykorzystania narzędzi matematycznych do sformułowania koncepcji filozoficznych sięgają czasów Barucha Spinozy i Isaaca Newtona. Newtonowska filozofia przyrody stała się przykładem udanego zastosowania matematycznych rozważań do opisu przyrody na poziomie fundamentalnym. Oczywiście podejście Newtona otworzyło zarówno nowe obszary badań w fizyce, jak i stało się źródłem dla nowych (...) rozważań o rzeczywistości fizycznej. Według Michała Hellera niektóre teorie fizyczne można traktować jako specyficzne formalizacje koncepcji filozoficznych. Modelowanie komputerowe w filozofii może być traktowane jako rozszerzenie tej idei, co będę starał się ukazać w niniejszym artykule. Będę również rozważał rolę modelowania komputerowego jako źródła nowych metafor filozoficznych zgodnie z koncepcją technologii definiującej D. J. Boltera. Rozważania te wiodą do konkluzji mówiącej, że w metodologii filozofii zachodzą istotne zmiany. Nowe podejście nie sugeruje odrzucenia bądź zanegowania dotychczasowych metod, a wskazuje raczej nowe narzędzie analityczne filozofii i źródło inspirujących metafor. (shrink)

L’article est extrait d’une étude sur le devenir des militants chrétiens de la gauche libanaise dans le contexte de la confessionnalisation de la guerre civile libanaise (1975-1990). Optant pour la technique de l’histoire orale qui met en valeur la subjectivité individuelle, à rebours des grilles d’analyse communautaristes du Liban, et en s’appuyant sur la notion de « conversion politique », l’auteur retrace le parcours d’un ancien militant de la gauche libanaise propalestinienne. Né en 1952 d’un père européen naturalisé et d’une (...) mère libanaise chrétienne, il s’engage, au terme d’un processus de confessionnalisation, aux côtés de la droite chrétienne (Forces Libanaises) avant de connaître un processus de désidéologisation et une « conversion à l’altérité ». (shrink)

Recent studies from Western countries indicate significant levels of questionable research practices, but similar data from low and middle-income countries are limited. Our aims were to assess the prevalence of and attitudes regarding research misconduct among researchers in several universities in the Middle East and to identify factors that might account for our findings. We distributed an anonymous questionnaire to a convenience sample of investigators at several universities in Egypt, Lebanon, and Bahrain. Participants were asked to a) self-report their extent (...) of research misconducts, as well as their knowledge of colleagues engaging in similar research misconducts and b) provide their extent of agreement with certain attitudes about research misconduct. We used descriptive, bivariate, and multivariate logistic regression statistics to analyze the data. Data from 278 participants showed a high prevalence of misconduct, as 59.4% of our respondents self-reported to committing at least one misbehaviors and 74.5% reported having knowledge of any misbehaviors among any of their colleagues. The most common type of self-report misconduct was “circumventing research ethics regulations” followed by “fabrication and falsification”. A significant predictor of misconduct included a lack of “prior ethics training”. Scientific misconduct represents a significant issue in several universities in the Middle East. The demonstration that a lack of “prior ethics training” was a significant predictor of misconduct should lead to educational initiatives in research integrity. Further studies are needed to confirm whether our results can be generalized to other universities in the Middle East. (shrink)

[t. 1.] 1750-1830 -- [t. 2.] 1831-1864 -- [t. 3.] 1865-1895 -- [t. 4., zesz. 1.-2.] 1896-1918.

W artykule została przedstawiona recepcja filozofii platońskiej dokonana przez jednego z ważniejszych polskich myślicieli renesansu, Wawrzyńca Goślickiego. Filozof w swoim traktacie De optimo senatore argumentował, że państwem powinien rządzić senat złożony z filozofów. Inspiracją dla Goślickiego były koncepcje Platona przedstawione w Państwie. Polski myśliciel utrzymywał, że filozofowie są predystynowani do kierowania państwem jako jedyni, którzy potrafią połączyć praktykę z namysłem filozoficznym. Potwierdzeniem słuszności poglądów autora było jego życie. Połączył bowiem wykształcenie filozoficzne z funkcją senatora. Wizja, w której to filozofowie-senatorowie (...) powinni rządzić państwem była nowatorska w stosunku do koncepcji, jakie powstawały w tym czasie na terenie I Rzeczpospolitej. Dlatego w niniejszym artykule poglądy Goślickiego zostały skonfrontowane z wizją roli senatorów przedstawioną w pismach dwóch największych staropolskich pisarzy politycznych – Stanisława Orzechowskiego i Andrzeja Frycza Modrzewskiego. (shrink)