Wisdom is a unique personal attribute, mostly discussed in humanistic disciplines. Over the course of the last 30 years, the concept of wisdom has found a place in the psychological literature as well. Yet we still do not have a clear definition of it. Hence the main purpose of this article is to provide an overview of definitions of wisdom. Those proposed in the recent past can be categorized into four groupings: firstly, wisdom can be defined as a composite of (...) competences or personality factors; secondly, it can be identified with that which counts as a positive outcome in respect of a person’s psychosocial development; thirdly, it can be regarded as a system of knowledge about the meaning and conduct of life; fourthly, it can be defined as a process emerging in real-life contexts. Finally, a very large majority of authors assume that wisdom depends on one’s having an unusually well-integrated personality structure. (shrink)

Gratitude is an important psychological construct in positive psychology, the psychology of religion, and the psychology of spirituality. Until recently, however, psychologists have largely ignored it. Even so, its significance for social and individual life has begun to emerge in the context of cognitive psychology, as something that contributes to personal well-being, the strengthening of interpersonal relations, and good social behaviour. Generalizing, we may say that gratitude is a positive response to one’s being in receipt of some beneficial good, whether (...) it comes from other people, from one’s life conditions, from nature, or from God. The purpose of this article is to attempt a psychological definition of gratitude, along with an outline of its nature as an emotional state, personality trait, mood, disposition or virtue. (shrink)

The aim of the paper is to consider selected aspects of social communication by means of digital media available to the public in a small town. The study includes The Lutomiersk News: Local Government Information Bulletin [Pol. “Wiadomości Lutomierskie. Informacyjny Biuletyn Samorządowy”], which is available on the website of the Lutomiersk Administrative District: 2017–2020, as well as the Internet portal of the Roman Catholic parish in Lutomiersk. Using the method of qualitative analysis, contents of the media were detrmined as well (...) as their characteristics and functions were investigated. It was shown that the overall contents of The Lutomiersk News reflect the functioning of the local government unit and of the people living there. On a bimonthly basis, the residents get a package of information on various aspects of life in the region. The parish-related medium, in turn, contains topics connected with the parishioners’ life, the Christian way of life, and community of Lutomiersk. (shrink)

This paper presents views on the aim of science worked out by Stanisław Kamiński (1919–1986) supplemented with applications added by his followers from the methodological school at KUL. First, Kamiński offers general and convenient categories with which to grasp problems of the philosophy of science using the category of the aim of science. Second, he adopts his own stand on the aim of science. He prefers theoretical aims to practical ones, but he considers them as complementary. Similarly, he prefers explanation (...) to description, but he maintains that they complement each other. His position is derivative of his broad and pluralistic notion of science, not limited to mathematical or natural sciences but including also (as antinaturalists do) human sciences, philosophy and theology as kinds of valuable knowledge. The paper does not discuss particular positions on the aim (aims) of science, but reports on the basic categories used to distinguish particular ways to understand it. They can help in the thoroughgoing analysis of the aim of science problems and they can be applied to characterize science in general, particular types of sciences, and studies that pass the limit of one discipline or one type of knowledge: interdisciplinary, trans-disciplinary or multi-disciplinary studies. (shrink)

W niniejszym artykule przedstawiam lub rekonstruuję oraz krytycznie komentuję argumenty za istnieniem Boga podane przez Stanisława Ziemiańskiego SJ. Wśród tych argumentów odróżniam argumenty ogólnometafizyczne, metafizyczno-przyrodnicze oraz metafizyczno-antropologiczne. Głównym założeniem argumentów ogólnometafizycznych jest teza o niekonieczności powiązania istnienia z różnymi treściami/istotami bytów (przygodność istnieniowa/radykalna) oraz form substancjalnych lub przypadłościowych z ich podmiotami (przygodność istotowa/częściowa). Gwarantem zachodzenia tego powiązania ma być Bóg jako byt, w którym związek między wymienionymi czynnikami przyjmuje charakter konieczny. Argumenty metafizyczno-przyrodnicze nie są aż tak abstrakcyjne, lecz odwołują (...) się do pewnych danych kosmologii (Wielki Wybuch, negentropia) i biologii (powstanie organizmów żywych jako samopowielających się całości funkcjonalnych). Odwołanie się do działania Boga ma wyjaśniać te (same w sobie) jednorazowe lub znikomo prawdopodobne zdarzenia lub zjawiska. Na inne dane zwracają uwagę argumenty metafizyczno-antropologiczne. Są to mianowicie następujące, powszechnie występujące wśród ludzi, fenomeny: pragnienie szczęścia, poczucie prawa moralnego, oddawanie czci istocie najwyższej. Według omawianego Autora wyjaśnienie tych fenomenów jedynie w odwołaniu do czynników psychologicznych i społecznych jest niesprawne. Natomiast stają się one zrozumiałe, gdy potraktujemy je jako odmiany ludzkich odniesień do realnie istniejącego Boga. Dyskutując powyższe argumenty, zwracam uwagę na szanse i ograniczenia argumentacji teistycznej we współczesnych dyskusjach filozoficznych. Wartość argumentów metafizyczno-przyrodniczych zależy od zmieniającego się stanu wiedzy naukowej, a argumentów metafizyczno-antropologicznych – od zmieniających się ludzkich nastawień. Od powyższych zależności wolne są argumenty ogólnometafizyczne, jednak wydają się one zbyt abstrakcyjne dla współczesnego czytelnika. (shrink)

Stanisław Kamiński (1919-1986) was a philosopher, philosopher of science and historian of science. He defended in 1949 at the Catholic University in Lublin (KUL) his PhD thesis on Frege's axiomatic system of the sentence logic in the light of the contemporary methodology of deductive science. Since 1957 he was the head of the Chair of Methodology (the first one in Poland, founded in 1952 by J. Iwanicki) at the KUL, since 1965 the associate and since 1970 the full professor of (...) KUL. He was for many years the dean of the Faculty of Philosophy KUL where he developed the methodological foundations of the »Lublin-school of philosophy«. The main interests of S. Kamiński (1919-1986) was history of science and logic, general and special methodology, methodology of philosophy and (medieval) semiotics. Himself he saw his main achievements in the domain of the theory of science and the methodology of classical philosophy, especially in the studies of the method and language of metaphysics; he gave a methodological description of general metaphysics, philosophical anthropology, ethics, philosophy of religion, philosophy of history and studies on religion (religiology); he investigated the beginnings of the mathematical induction in the Middle Ages and in modern times, modern history of the theory of definition (Th. Hobbes, B. Pascal, J. Locke, E. B. de Condillac, J. D. Gergonne), the theory of argumentation (reasoning), the structure and the evolution of scientific theory, the deductive method (B. Pascal, G. W. Leibniz, G. Frege), the achievements of logic and philosophy in Poland. A characteristic feature of S. Kamiński's philosophical and methodological approach was a specific historicism, consisting of referring to the heritage of the past and at the same time to the latest achievements in logic and philosophy of science. He looked to history for inspiration, for how to solve his own problems and for a partial confirmation of legitimacy of his answers. He also used history to better understand the context of the discussed problems. His methodological interests are characterized by a philosophical and historical approach. He had a broad concept of knowledge and was maximalist both in raising questions and in giving answers. He cultivated the ideal of rational knowledge. In accordance with classical philosophy he saw the substance of person as ens rationale, a being realizing himself in a disinterested search for a theoretical truth, whose highest expression is philosophy. He stressed the epistemological and methodological plurality of knowledge and distinguished (with Kant) a material and formal part of knowledge, assuming that the formal element manifests itself as the logical form in the formal procedures of the (scientific) cognitive processes, that is in the (scientific) method and the (scientific) language. Making many attempts at a methodological characterization of different types of cognition and knowledge he distinguished – besides commonsense knowledge that lies at the bottom of any other type of knowledge – the scientific, philosophical and theological knowledge. None of them can be reduced to other type of knowledge, because each of them has its own problems, goals and methods. At the top there is a kind of sapiential knowledge which is much more than a simple generalization of all particular kinds of knowledge. S. Kamiński indebted his understanding of science to contemporary philosophy and to the classical philosophy. The nature of science was determined by him from the point view of its subject matter, aims, methods, logical structure and genesis. The question of what science is concerned with, i.e. what is its subject matter, is a philosophical question, it presupposes an appropriate understanding of the nature of the world. S. Kamiński opted for a pluralistic approach to the world: the principal object of science is the objective world but so are subjective states of man and products of his mind and his language. The best diagnostic test of the scientific character of science is the scientific method. Also here – rejecting the scientism (i.e. the view, that the scientific method and knowledge is the pattern and the measure of each knowledge) – S. Kamiński takes a pluralistic attitude. Accepting that the scientific method is not simple, that there is not one uncomplicated ideal way of doing science, and that because of the multiplicity of questions and scientific aims it would be difficult to construct one universal scientific method as a uniform set of rules for every kind of science, S. Kamiński assumes that different subject matter and different goals of scientific cognition require different research strategies and types of cognitive procedures. One manifestation of S. Kamiński's methodological pluralism is his antinaturalistic position in the theory of the humanities where he supported the thesis of their methodological autonomy with regard to natural sciences. Closer to the philosophical cognition and knowledge, the humanities do not meet and can not meet the conditions imposed upon the natural sciences, as they differ from them in subject matter (the world of culture) and hence in method (understanding, interpretation) used. The publications of S. Kamiński include over 350 positions. During his life he published three books: Georgonne'a teoria definicji [Georgonne's Theory of Definition], Lublin 1958; Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk [Concept of Science and Classification of Sciences], Lublin 1961, 19813; and [together with M. A. Krąpiec] Z teorii i metodologii metafizyki [On the Theory and Methodology of Metaphysics], Lublin 1962. After his death five volumes of Collected Papers have been published: vol. I: Jak filozofować? [How to Philosophize? Studies in Methodology of Classical Philosophy], edited by Tadeusz Szubka, Lublin 1989; vol. II: Filozofia i metoda. Studia z dziejów metod filozofowania [Philosophy and Method. Studies from the History of the Method of Philosophizing], edited by Józef Herbut, Lublin 1993; vol. III: Metoda i język. Studia z semiotyki i metodologii nauk [Method and Language. Studies in Semiotics and Philosophy of Science], edited by Urszula Żegleń, Lublin 1994; vol. IV: Nauka i metoda. Pojęcie nauki i klasyfikacja nauk [Science and Method. Concept of Science and Classification of Sciences], edited by Andrzej Bronk, Lublin 1992); vol. V: Światopogląd - Religia - Teologia [Worldview - Religion - Theology], edited by Monika Walczak and Andrzej Bronk, Lublin 1998. (shrink)

Stanisław Ignacy Witkiewicz, better known as Witkacy, was a most prolific writer in the philosophy of art, a novelist, playwright and painter. His philosophical ideas took shape in the second decade of this century, and was presented in New Forms in Painting and the Ensuing Confusion. A comprehensive exposition of his philosophy however was not published until 16 years later, i.e. when the book Conceptions and Theorems Implied by the Notion of Existence came out; it contained his systematic teaching of (...) the theory of being. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest opis przechowywanych w Bibliotece Narodowej rudymentów Archiwum Stanisława Jachowicza. Jest to zaledwie kilka (z wielu zaginionych) jednostek rękopiśmiennych, które wiele wnoszą do badań nad myślą pedagogiczno-wychowawczą poety w kontekście jego ultrakatolickiego światopoglądu. W wyniku wstępnej analizy zwartości trzech tomów skrupulatnie prowadzonych Dzienników dotyczących rozwoju psychofizycznego synów Jachowicza oraz Wierszy poświęconych własnej rodzinie wyprowadzono wnioski co do postawy poety wobec potomstwa oraz formuł pedagogicznych, jakie wprowadzał w życie. Zachowane teksty ukazują go jako ojca świadomego swoich obowiązków rodzicielskich, (...) a przy tym kreatywnego, tworzącego dla swoich dzieci miniatury literackie osnute wokół rozpoznawalnych dla nich kontekstów. Zarówno Dzienniki, jak i wiersze zawierają refleksje i pouczenia, których fundamentem jest altruizm i miłosierdzie, wartości, które określały życie małżeństwa Jachowiczów. (shrink)

Stanisław Dygat’s humour is an integral feature of his prose and the language he uses plays a crucial role in it. Flexible, fluent, abounding with original comparisons, flowing gently and with verve, not tiresome. Dygat feels at ease with Polish; and it shows. Reading Dygat’s novels one has an impression of wandering through unlimited space. This impression is largely due to his creative attitude to language, his skill in using its various means and features, even those from the “ancient” past (...) of literature. Some “ tricks” of Dygat’s prose are largely obsolete in contemporary literature, such as telling names. The writer performs a delicate balancing act between innovative ideas and stylisation or literary allusions; and he does it easily and gracefully. The text presents humour, the comic and verbal humour on various levels of the novel’s structure. The article starts with recurring narrative features of Dygat’s prose such as individualisation of character’s language; then presents: dialogues, digressions, aphorisms, key words, stylisation and literary allusions, phraseology modifications, telling names, onomatopoeia, situation description, metaphors, comparisons, repetitions and multiplications. The text closes with witty details of narration such as deminutives, augmentatives and witty “epigrams”. Humour is inextricably interwoven into Dygat’s language, but integral as it is, its role seems superior to other characteristics of his prose. Dygat’s takes advantage of the comic literature tradition and its old ideas. He is a master of parody and stylisation. The great raconteur can focus on each sentence or even word, without sacrificing the verve in dialogues or the dynamism in his description. (shrink)

Rok 2021 został w Polsce ogłoszony rokiem Stanisława Lema z powodu przypadającej setnej rocznicy jego urodzin. Jest to dobra okazja do pewnych podsumowań. Artykuł jest próbą zarysowania niektórych aspektów filozoficznych występujących w prozie fantastycznonaukowej Lema. Przede wszystkim problematyka epistemologiczna odnajduje w twórczości autoraNiezwyciężonego swoje interesujące rozwinięcie. Ujęcie tematyki międzycywilizacyjnego kontaktu w takich książkach jak Eden czy Solaris uznawane jest za oryginalny wkład Lema w ideowy dorobek światowej literatury science fiction. Z kolei problematyka ontologiczna łączy się u Lema ze specyficznie (...) pojmowaną „filozofią przypadku”, której genealogii można poszukiwać w meandrach życiorysu pisarza. Świat w jego powieściach (Śledztwo, Katar) działa według zasad indeterminizmu, które odnajdują swoje potwierdzenie we współczesnych koncepcjach filozoficznych i socjologicznych. (shrink)

The author presents the manner of understanding the notion of a ’nation’ in Polish intellectual space at the turn of the 19th and 20th centuries. The specific, historical and political situation of Poland brought forth an untypical answer to the question, ”What does it mean to be Polish?”. Such an answer is exemplified by the political thought of Stanisław Staszic. The author subjects particular writings of Staszic to scrutiny, demonstrating both the evolution of his thinking and the foundations upon which (...) his interpretation of the concept of a ’nation’ was based. (shrink)

Na podstawie prześledzenia genezy Dzieci nędzy (1913) i historii komponowania tekstu dokonano ciekawych ustaleń z zakresu działań twórczych najgłośniejszego autora Młodej Polski – Stanisława Przybyszewskiego. Badania ujawniły m.in. niechęć pisarza do (czy może: nieumiejętność) radykalnej modyfikacji raz dokonanych zapisów tekstowych i wzrost literackiej efektywności z dala od wielkich miast. Kolacjonowanie przekazów powieści oraz lektura dokumentów osobistych pozwoliły stwierdzić, że znaczący wpływ na ostateczny kształt Dzieci nędzy miały powikłania osobiste i przykre okoliczności życiowe, które znacząco determinowały (czy raczej: destruowały) proces (...) pisarski Przybyszewskiego, oraz ingerencja domagającego się uzupełnień wydawcy, któremu pisarz skwapliwie przyznał rację, dopisując kilka rozdziałów. Te sumiennie dokonane poprawki świadczą o tym, jak ważne były dla pisarza uwagi redakcyjne w udoskonalaniu tekstu. Najważniejsze odkrycie, do jakiego prowadzą badania tekstologiczne, dotyczy jednak autorskiej rezygnacji z zamierzonego pierwotnie poematu prozą i przetransponowania jego idei w formę powieściową. Ta decyzja – będąca rodzajem kapitulacji w zmaganiach z tworzywem – świadczyła de facto o nowatorskim myśleniu Przybyszewskiego o powieści i sprawiła, że Dzieci nędzy to niezwykle ciekawy artystycznie, nowoczesny zapis stanów psychicznych. Od strony rozwiązań konstrukcyjno-narracyjnych to niewątpliwie jedna z najciekawszych powieści Przybyszewskiego. (shrink)

The issue of neo-kantism and modern criticism is one of the problems discussed by representatives of various philosophical currents in Poland in the late nineteenth and early twentieth centuries. For neo-kantism — with its heteronomy and problems with the delineation of individual positions in it — and, in particular, a strongly undefined modern criticism, practically showing no ideological unity, led to the view that everyone who felt obliged to stick to a scientific discipline, i.e. proclaimed the need to make philosophy (...) more scientific, or only made a superficial accession or acceptance of a general idea, or only some element of it, could find a place within them. It is interesting that even today it is not easy to deal with this problem. It seems that, on the one hand, neo-kantism and modern criticism — primarily in Polish philosophy at the turn of the 19th and 20th centuries — can be almost treated synonymously; on the other hand, they are, from one point of view, mutually exclusive options, and, from another, complementary in nature. The article attempts to present, mainly on the basis of two representatives of philosophical thought of that time, viz. Stanisław Kobyłecki and Marian Massonius, the similarities and differences that emerged in the understanding of modern criticism in connection with the publication entitled _Filozofia nowokrytyczna _[Modern Crititical Philosophy], in which “the turn to Kant” was even put into the formula of “modern criticism”. (shrink)

W artykule omawiam zawartość archiwum emigracyjnego grafika i typografa Stanisława Gliwy w kontekście badań nad genezą dzieł literackich. Nieskatalogowane materiały przechowywane w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej w Toruniu są mało znane badaczom, a mogą być interesujące dla edytorów, którzy chcieliby prześledzić dossier genezy utworów powstałych na emigracji, a zatem w warunkach ograniczonego dostępu do publiczności. Skupiam się na teczkach z korespondencją, w których oprócz listów można znaleźć dodatkowe dokumenty w postaci makiet, wydruków próbnych, umów i rozliczeń. Na przykładach pokazuję, jak (...) wiele różnych wypadków może się wydarzyć od momentu, gdy autor składa do druku – zdawałoby się – gotowy tekst dzieła. (shrink)

W artykule zaprezentowano wybrane aforyzmy Stanisława Jerzego Leca, a niektóre z nich autor opatrzył filozoficznym komentarzem. Aforyzmy pogrupowano w siedem działów tematycznych: Wokół filozofii, Orientacja recentywistyczna, O Bogu, Religia, Sprawy ludzkie, Władza i totalitaryzm oraz O sobie samym. Celem niniejszego tekstu jest zatem z jednej strony popularyzacja aforyzmów Leca w środowisku naukowym, a z drugiej – pobudzenie do filozoficznej refleksji nad nimi.

To, co może interesować, w dramatopisarstwie Stanisława Wyspiańskiego „historyka-socjologa” zajmującego się ideami politycznymi dotyczącymi kwestii kondycji i perspektyw narodu w drodze ku niepodległości oraz narodu, dla którego nowoczesność jest warunkiem koniecznym żywotności w ramach ekumeny europejskiej, zawrzeć można w pięciu tezach. Są to tezy odzwierciedlające krytycyzm dotyczący „tego, co polityczne” i wskazujące na skłonność do pesymizmu antropologicznego. Teza pierwsza: Kompetencje merytoryczne i kwalifikacje moralne polskich elit politycznych stanowią problem społeczny, który obecny jest w dziejach państwa polskiego z dawien dawna. (...) Próby rozwiązania tego problemu nie powiodły się. Tym gorzej, że nie powiodły się w czasie, gdy naród polski znalazł się w sytuacji powinności „wybicia się na niepodległość”. Teza druga: U ludzi, którzy wchodzą w skład elity politycznej/kandydują do elity politycznej w narodzie polskim, silna skłonność do prywaty łączy się z silną skłonność do megalomanii. Często i gęsto wydzieranie swej „działki” z tego „postawu sukna”, jakim jest Polska, łączy się z autoreklamą umiejętności męża stanu i ofiarności sługi ludu. Teza trzecia: Dobór do elity politycznej i zmiany w jej składzie nie przebiegają wedle reguł, w których na miejscu pierwszym stawia się interesy i aspiracje narodu. Praktyki świadczą o posługiwaniu się nieodpowiednimi standardami i kryteriami. Teza czwarta: Amatorszczyzna socjotechniczna i powszechność posługiwania się demagogią, w połączeniu z brakiem myślenia strategicznego w mentalności i behawiorze ludzi polskiej elity politycznej, przynoszą niebywałe szkody staraniom o polską racje stanu. Teza piąta: Narodu polskiego nie można nazwać wspólnotą polityczną kierowaną przez odpowiednią/właściwą elitę. Jest to naród którego nauczycielami są liczni szarlatani, demagodzy, kombinatorzy polityczni – naród, który jest źle kierowany przez osobników, którzy nie nadają się do odgrywanych ról i naród, który nie potrafi zbuntować się i pro domo sua wyłonić z siebie elity alternatywnej, skutecznie dbałej o tożsamość i żywotność narodu jako wspólnoty politycznej w ramach ekumeny europejskiej. […]. (shrink)

Artykuł poświęcony jest jednej z najbardziej wieloznacznych powieści Stanisława Lema — Pamiętnikowi znalezionemu w wannie. Świat bohatera Pamiętnika, pozbawiony łączności z tym, co zewnętrzne, zawiera się w umyśle postaci. Samoidentyfikacja wiążąca się nierozerwalnie z odosobnieniem, jest paradoksalnie niemożliwa do osiągnięcia w labiryncie korytarzy budowli. „Ja” bohatera, dążące do „bycia sobą”, nie może zdobyć pełni tożsamości, ponieważ niezdolne pozostaje do dookreślenia siebie w relacji do struktur Gmachu.