Opracowanie zmierza do określenia paradygmatu rozumienia klauzuli dobra wspólnego zawartej w art. 1 Konstytucji z 1997 r. i treści sformułowanej w nim zasady. Argumentuje się, że – m. in. ze względu na zachowanie materialnej tożsamości konstytucji – kluczowa dla realizacji postawionego celu jest analiza prac przygotowawczych. Analiza ta pozwala na postawienie tezy, że dobro wspólne to – określana na płaszczyźnie wspólnoty politycznej – suma warunków życia społecznego umożliwiających i ułatwiających rozwój wszystkich członków tej wspólnoty i tworzonych przez nich (...) społeczności. Szeroko przedstawiona jest szersza, sięgająca starożytności, filozoficzna tradycja ideowa leżąca u podstaw identyfikowanego paradygmatu konstytucyjnego pojęcia dobra wspólnego, oraz polskie tradycje konstytucyjne powiązane z podjętą problematyką. Argumentuje się, że ustrojodawca wskazał określoną tradycję ideową jako wyznaczającą podstawowy kontekst wyznaczający rozumienie klauzuli dobra wspólnego oraz wprost zdystansował się wobec centralnych elementów ujęcia dobra wspólnego właściwego konstytucji kwietniowej z 1935 r., pozostając w tradycji, do której należała Konstytucja 3 Maja. Sformułowana w art. 1 Konstytucji z 1997 r. zasada dobra wspólnego głosząca, że „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”, sytuuje dobro wspólne u podstaw całego porządku konstytucyjnego. Po zidentyfikowaniu zasadniczych elementów tej zasady argumentuje się, że jest ona zasadą pierwszą, strukturalnie powiązaną z każdym elementem systemu prawnego. Argumentuje się na rzecz tezy o integralnym powiązaniu dobra wspólnego z godnością i uznaniu wolności i praw człowieka za zasadniczy element dobra wspólnego. Opracowana koncepcja zostaje zaaplikowana do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Przeprowadzona analiza wskazuje, że orzecznictwo to nie jest, jak dotąd, oparte na spójnej koncepcji dobra wspólnego. Nierzadko przyjmowana jest perspektywa typowa dla – odrzuconego przez ustrojodawcę – ujęcia w duchu konstytucji kwietniowej, w której dobro wspólne przeciwstawiane jest prawom człowieka; obecne są jednak także elementy typowe dla ujęcia klasycznego, w duchu Konstytucji 3 Maja. Analizę dopełniają postulaty dotyczące dalszego kształtowania orzecznictwa TK odwołującego się do dobra wspólnego. (shrink)

Basic theses of the article are the following: 1) Politics is inexplicable without relating it to the category of commonweal. 2) Acceptation of this category has some philosophical and ethical implications: it involves universalism, rationalism, personalistic character of participation. Finally, politics is defined as,,a wise endeavour after commonweal”.

Artykuł przedstawia sformułowaną przez M.A. Krąpca propozycję filozoficznego wyjaśnienia bytu społecznego na podstawie rozumienia człowieka jako spotencjalizowanej osoby. Kluczowe dla zaprezentowanej w artykule koncepcji M.A. Krąpca jest filozoficzne ujęcie dobra wspólnego rozumianego personalistycznie, jako analogicznie wspólny wszystkim ludziom cel: aktualizacja potencjalności osobowych człowieka, a więc rozwój moralny, wolitywny i twórczy każdego człowieka. Zapewnienie środków realizacji tak rozumianego dobra wspólnego stanowi zasadniczą rację bytu społeczeństwa i państwa. Wszelki byt społeczny jest bowiem — jako rzeczywistość relacyjna — ontycznie „słabszy” niż istniejąca w (...) sposób podmiotowy osoba ludzka. Dobro wspólne rozumiane personalistycznie stanowi jedyne dobro w pełni nieantagonistyczne: rozwój osobowy poszczególnych ludzi nikogo nie uszczupla, a wszystkich ubogaca. Zatem nie stanowi ono podporządkowania jednostki dobru całości rozumianej w sposób kolektywny. Jednocześnie pozwala na wskazanie racjonalnych podstaw dla konieczności istnienia rozmaitych społeczności, bez których rozwój osobowy nie mógłby się dokonać. Zaproponowana w artykule koncepcja M.A. Krąpca, akcentując prymat osoby względem bytu społecznego, jednocześnie wskazuje na fakt konieczności istnienia różnorakich społeczności jako ugruntowanych w ludzkiej spotencjalizowanej naturze środowisk umożliwiających rozwój osobowy człowieka. Tym samym pozwala na przekroczenie dychotomii indywidualizm — kolektywizm. (shrink)

Philip Pettit jest jednym z czołowych filozoficznych kodyfikatorów (neo-)republikańskiej koncepcji wolności i rządu, który kieruje się ideałem nie-dominacji (imperium i dominium). Jednocześnie jest autorem wielu ważnych prac z obszaru filozofii nauk społecznych (kwestia wyjaśniania i interpretacji), etyki (konsekwencjalizm), ontologii społecznej (jak istnieją grupy społeczne) oraz filozofii umysłu (jak funkcjonuje podmiot intencjonalny). W świetle krytyk i polemik, jakie pojawiły się ze strony nowej „fali republikańskiej”, by określić tym mianem zwolenników populistycznego republikanizmu (John P. McCormick i inni), którzy oskarżają przedstawicieli wcześniejszej generacji (...) tradycji republikańskiej, takich jak Johh G.A. Pocock, Quentin Skinner, a zwłaszcza właśnie Philip Pettit, o arystokratyczne „odchylenie” (jedynie klasy wyższe i elity korzystają na projekcie depolityzacji republiki) istotne jest wskazanie na znaczenie dla odczytania projektu republikańskiego wypracowanych przez Pettita rozwiązań w ontologii społecznej. Autor stawia tezę, że dopiero uwzględnienie jego stanowiska w ontologii społecznej pozwala na pełne zrozumienie (co nie znaczy, że akceptację) jego propozycji w filozofii politycznej. Struktura artykułu jest następująca: (1) autor przedstawia trzy wymiary ontologii społecznej w ujęciu Pettita; (2) następnie pokazuje ich znaczenie w definiowaniu kategorii dobra wspólnego w kontekście republikańskiej wspólnoty politycznej (model condominium), (3) wskazuje na pewne paradoksy związane z realizacją republikańskiego ideału obywatelskiej kontestacji. Jednocześnie autor zwraca uwagę na ewolucję projektu republikańskiego (pewnych jego aspektów) w zależności od analogicznych ewolucji propozycji (rozwiązań) w ontologii społecznej. (shrink)

The author poses a question: which of the two fundamental, constitutional values – common good or human dignity – can be considered to be the cornerstone, the unifying value in the Constitution of the Republic of Poland from 1997. The paper shows the crucial reasons for accepting each of these values as primary and also presents the underlying relationships between these values . The prominence of a given value for defining the aim of the constitution and the legal order based (...) on it was accepted as the most important aspect for determining the order of primacy. In respect of the direct aims of activities of public authorities and more broadly – of the aims of subjects whose activities are defined by the constitution – the primary value should be common good understood as certain social conditions of life which support human development. It defines the space in which other constitutional values, also human dignity, are integrated. Human dignity, however, the primary value defining human being, gives the reason why human development is a first and autonomous aim of the constitutional order. In this respect dignity has priority before common good. -/- Autor stawia pytanie o to, którą z fundamentalnych wartości konstytucyjnych – dobro wspólne czy godność człowieka – można uznać za wartość pierwszą i stanowiącą podstawę spójności aksjologicznej Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku. Wskazane są zasadnicze racje przemawiające za uznaniem każdej z tych wartości za wartość pierwszą i identyfikowane są zasadnicze relacje zachodzące między tymi wartościami. Za aspekt najistotniejszy dla ustalenia pierwszeństwa którejś z tych wartości uznana jest doniosłość danej wartości dla określenia celu konstytucji i opartego na niej porządku prawnego. Z punktu widzenia bezpośredniego celu działań władzy publicznej i szerzej – podmiotów, których działanie wyznaczone jest porządkiem konstytucyjnym, wartością tą jest dobro wspólne wyznaczające przestrzeń, w której integrowane są inne wartości konstytucyjne, z godnością włącznie. Dobro wspólne jest celem porządku konstytucyjnego ze względu na godność człowieka, która czyni jego rozwój pierwszym i szczególnym – autotelicznym dobrem. W tej perspektywie godność ma pierwszeństwo przed dobrem wspólnym. (shrink)

Crisis, sometimes associated with historically distant times or centrally planned economies, has turned out to be one of the main contemporary issues. Hence different systems like socialism and capitalism become similar in their inability to reply to expectations for a safe, peaceful and abundant life. It means that economic problems are more complex in their nature. Thorough analysis of the roots of different crises should therefore reach deeper than just economic explanations. This is the point where ethical and cultural explanations (...) may be useful because they strive to explore the socio-cultural fabric at its foundations in the hierarchy of values and vision of human beings and society. When it comes to contemporary crisis the problem is twofold: firstly, there is the threat that the crisis will be treated inadequately and not realistically in consequence. Secondly, the roots ofthe crisis may not be diagnosed properly, which may lead to false ‘treatment’. This article is an attempt to highlight the above issues and analyse them in the context ofthe common good approach, which seems to offer valuable potential to understand the difficulties properly and offer a reasonable plan for recovery. (shrink)

The main purpose of the paper is to describe, diagnose and interpret mutual rela-tions between the idea of economic freedom and the sense of responsibility for the common good in modern societies functioning in the system of a free market economy. The starting point for the analysis is a reference to predominating scientific discourses and their appearance in the public sphere. These discourses also take up the problem of mutual relations between freedom and responsibility, including responsibility for the common good. (...) One specific case of the relation between units and the widely understood common good, including units engaged in economic activity, is their relation to more operational public goods. Therefore, starting from conclusions based on a probing research concerning Polish society’s attitude towards public goods (which is an index of public morality), we will try to prove that an oversimpli-fied and highly ideological understanding of economic freedom can lead to a) perception of market activities’ results in strictly economic categories, b) atrophy of priority values for each society such as the sense of responsi-bility and common good. Therefore the main thesis of the paper can be seen as the following state-ment: for each economic organization to perform correctly, it must be socially embedded in a defined axio-normative order. Economic order is a part of social order while freedom, as the leading objective idea, cannot be treated either in purely scientific or ideological categories. (shrink)

Opracowanie dotyczy relacji konstytucyjnego pojęcia „dobro wspólne” z art. 1 Konstytucji RP, do pozaprawnych pojęć dobra wspólnego. Bezpośredni asumpt do jego przygotowania dało zdanie odrębne sędziego Trybunału Konstytucyjnego Zbigniewa Cieślaka do wyroku TK z dnia 20 kwietnia 2011 r. w sprawie Kp 7/09, dotyczącej zmian w prawie budowlanym. Jest to w ogóle najobszerniejsza wypowiedź w całym dotychczasowym orzecznictwie TK poświęcona wprost problematyce dobra wspólnego. Sędzia Z. Cieślak wyraźnie odróżnił prawne pojęcie dobra wspólnego – jego zdaniem właściwe dla interpretacji (...) klauzuli dobra wspólnego z art. 1 Konstytucji RP z 1997 r. – od pojęć pozaprawnych, uznając te ostatnie za źródło nieporozumień w prawniczych dyskusjach na temat rozumienia wyrażenia „dobro wspólne” w prawie i jako kategorii konstytucyjnej. Argumentować będę, że zrekonstruowane przez Z. Cieślaka prawne pojęcie dobra wspólnego nie nadaje się do interpretacji klauzuli dobra wspólnego z art. 1 konstytucji z 1997 r., i że pojęcia pozaprawne powinny być postrzegane nie jako źródło nieporozumień, ale jako nieodzowna pomoc w ustalaniu treści konstytucyjnego pojęcia dobra wspólnego. Problematyka ta prowadzi do podjęcia pewnego – kluczowego dla stosowania art. 1 – zagadnienia relacji między dobrem wspólnym a prawami człowieka (wolnościami i prawami człowieka), zagadnienia, które ostro zarysowało się w orzecznictwie trybunalskim po raz pierwszy właśnie w tym zdaniu odrębnym. Chodzi mianowicie o związki zachodzące między dwoma zasadniczymi tradycjami pojmowania dobra wspólnego i odpowiadającymi tym tradycjom dwoma typami pojęć dobra wspólnego – tradycji klasycznej, znajdującej swój wyraz w Konstytucji 3 maja z 1791 r., i tradycji, w której dobro wspólne pojmowane jest przede wszystkim jako dobro państwa i która znalazła wyraz w konstytucji kwietniowej z 1935 r. Dla pierwszej tradycji charakterystyczne jest uznanie praw człowieka za zasadniczy element dobra wspólnego – i tę tezę Z. Cieślak akceptuje. Analiza jego propozycji pokazuje jednak, że należy ona do tradycji konstytucji kwietniowej, a przyjęcie pojęcia dobra wspólnego należącego do tej tradycji prowadziłoby do niespójności z niektórymi fundamentalnymi rozstrzygnięciami ustrojodawcy, dotyczącymi tak interpretacji art. 1 konstytucji i przyjętej w nim koncepcji dobra wspólnego, jak i konstytucyjnej koncepcji wolności i praw człowieka. (shrink)

W państwach, które określają się demokratycznymi, są takie cykliczne momenty, które mobilizują sporą część społeczeństwa. Mobilizacja ta widoczna jest w różnych obszarach, które dotyczą przestrzeni publicznej: w jednostkach samorządu terytorialnego, w organach władzy samorządowej i centralnej, w środkach społecznego przekazu, we wspólnotach religijnych itd. Ta pewnego rodzaju „nadaktywność” wynika z tego, iż w porządku demokratycznym władze są wybierane przez lud poprzez akt wyborczy. Doświadczenie życiowe oraz przykład polskiej demokracji po 1989 r. pokazuje, iż powyższe założenia w przeważającej części nie zawsze (...) są realizowane. Można jednak mówić o przynajmniej dwóch niepożądanych działaniach kandydatów w ramach kampanii wyborczej: obietnicach wyborczych i korupcji wyborczej. Celem artykułu jest przedstawienie problematyki dotyczącej korupcji wyborczej w świetle etyki personalistycznej. Wybór, pomimo że subiektywny, wydaje się uzasadniony z tego powodu, iż personalizm dotyka kwestii problemów społeczno-politycznych z perspektywy koncepcji dobra wspólnego. (shrink)

"Philosophical Foundations of Understanding of the Common Good". The central question is whether recognizing the common good as the central value in the new Polish Constitution of 1997, means accepting the primacy of the state over an individual. The answer is negative. The preparatory work to the constitution is analyzed and the philosophical perspective is outlined which corresponds to the intentions of the authors of the constitution. The analyses concentrate on the philosophical tradition reaching from Plato to Aristotle and Thomas (...) Aquinas. /////////////////// W nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przyjętej w 1997 roku, dobro wspólne jest jedną z fundamentalnych wartości. Centralne pytanie brzmi, czy uznanie dobra wspólnego za wartość fundamentalną, nie jest uznaniem prymatu państwa wobec jednostki, czy nie wprowadza do porządku konstytucyjnego idei totalitarystycznych. Odpowiedź na to pytanie jest negatywna. Argumentując, autor dokonuje analizy prac przygotowawczych do Konstytucji, oraz zmierza do zarysowania filozoficznej perspektywy rozumienia dobra wspólnego, perspektywy odpowiadającej intencjom twórców Konstytucji. W analizach położony jest akcent na filozoficzną tradycję refleksji nad dobrem wspólnym sięgającą od Platona poprzez Arystotelesa do Tomasza z Akwinu. -/- . (shrink)

We will be concerned with intentionally misleading someone or hindering their ability to properly discern a situation. Thus, we mean communicative acts that are both verbal and non-verbal in nature; they are undertaken both by individuals and on larger human collectives, but also by organizations or institutions; the entities to which these actions are directed may also vary. Most often we stigmatize them as wrong, although in many specific cases we are ready to recognize their rightness. Our goal is to (...) make visible the need to organize these acts from the perspective of a philosophically defined person-society relationship. We will also draw attention to the conditions that such depictions should meet. (shrink)

Přes rozšířené používání pojmu společné dobro byla mezi antickými a středověkými mysliteli pozoruhodná nejednota o jeho konkrétním obsahu. Někdy bylo společné dobro chápáno jako dobro zúčastněných jednotlivců, jindy jako dobro společenství jako celku. Jakmile politická filozofie začala být stavěna na individualističtějších základech, společné dobro jako pojem ustoupilo do pozadí. Společné dobro by mělo mít dvě vlastnosti: jde o dobro a navíc společné. Dobro však není vnitřní kvalita o sobě, nýbrž subjektivní hodnocení člověka. (...) Zda považujeme určité jednání či situaci za dobré či špatné, záleží na našem hodnocení. Základní vlastností každého hodnocení je jeho subjektivita. Subjektivita v pojetí dobra je hlavním problémem společného dobra. Společné dobro může být společné pouze, když jde o cíl, který je sdílený všemi rozumnými aktéry uvnitř politického společenství. Má-li společné dobro být cílem regulujícím politické úvahy a zdrojem loajality ke společenství, muselo by být všemi sdíleno. To však v praxi je nesmírně obtížné zaručit. Neutrální hlasovací mechanismus, který by rozhodl, co je společné dobro, neexistuje. Společné dobro je příliš vágní pojetí, aby bylo užitečné v politické teorii a praktické politice. Veřejný zájem musí být posuzován partikulárně a lokálně, vždy s ohledem na zvláštní doby a místa. Co vytváří obecný zájem či "společné dobro", nevyplývá z filozofické teorie, ale praxe. Ačkoli společné dobro může být užitečné v politické i církevní rétorice, jeho vědecký smysl je omezený, nebo dokonce nulový. (shrink)

The paper addresses some of the aspects of the neo-Aristotelian concept of good on the basis of Martha Nussbaum’s capabilities approach. The author’s general thesis is that the idea of good organizes its normativity along two vectors pointed towards nature and emancipation, which are interlinked, that is — the normativity of the good is always organized by both of them and it is inappropriate to refer to one of them only. This fault is made, the author believes, by Nussbaum who (...) does not offer enough resources to establish a sound naturalistic evaluative standard in her theory. To address this issue the author starts by discussing the capabilities approach as a form of the concept of good and proceeds by analysing Nussbaum’s view on family as an exemplar of the inadequacies of the approach. (shrink)

G. H. von Wright’s definition of the concept of good reads: the state of a thing p is good when it is preferred by that subject before the state of affairs non-p. This definition implies that when a man sentenced to death has no other choice except between death on the gallows or after tortures and when he chooses the former kind of death, then death by hanging is good for him. A certain way of escaping this consequence is outlined (...) but since it leads to a definition vulnerable to other objections a different definition of the concepts of good and evil in the term of G. H. von Wright’s theory is suggested. (shrink)

Aristotle’s subtle distinction between the forms of friendship and his concept of loving friend as one’s other self propose a solution to the fundamental objection to any eudaimonian theory of slavery, namely that friendship – as basically non-moral phenomenon – is but an egoistic device of one’s happy life. Aristotelian theorems are based on his concept of analogy and on a philosophically specific notion of “self”. Since both of these are rooted in Platonism, Aristotle has toevolve them dialectically in a (...) critical distance to Plato. Still, his dialectical theory of friendship needs to be rooted not in metaphysics but in political theory after all. Political friendship as a utopian perspective taken by each of the citizens in their pursuit of a close relationship with any other indicates a notion of “infinity as perfection” which presents the decisive step beyond Plato and toward the later course of the history of philosophy. (shrink)

The idea of the moral good is considered a desirable and appreciated real existence. With reference to teachers it constitutes a personal pattern of judicious acting. Their special task is not only to teach necessary knowledge to students but also to instil moral conduct in them i.e. to form ‘a correct character’. This notion was present at the beginning of the 20th century and is also reflected in Archbishop Józef Bilczewski’s letter ‘The Character’ (1920). The ideas presented there remain still (...) valid also in the present historic moment of the nation. (shrink)

Aristotle’s subtle distinction between the forms of friendship and his concept of loving friend as one’s other self propose a solution to the fundamental objection to any eudaimonian theory of friendship, namely that friendship – as basically non-moral phenomenon – is but an egoistic device of one’s happy life. Aristotelian theorems are based on his concept of analogy and on a philosophically specific notion of “self”. Since both of these are rooted in Platonism, Aristotle has to evolve them dialectically in (...) a critical distance to Plato. Still, his dialectical theory of friendship needs to be rooted not in metaphysics but in political theory after all. Political friendship as a utopian perspective taken by each of the citizens in their pursuit of a close relationship with any other indicates a notion of “infinity as perfection” which presents the decisive step beyond Plato and toward the later course of the history of philosophy. (shrink)

The Histories by Herodotus can also be read as a work on xenology, which helps to show how what came to be Hellenic emerged from what was foreign in the early stages of Hellenic culture development. Greek civilization, which was the first to formulate cosmopolitan ideas, owed much of its genius to the extraterritorial nature of the sea. It is thanks to the sea that the civilization, and its Athenian variant in particular, evolved into a lifestyle that could be adapted (...) anywhere. One of its essential features was the permanent experience of the foreign, both in terms of contact with what was foreign and of being foreign oneself. (shrink)