W artykule autor chciałby, na przykładzie XX‑wiecznego czeskiego filozofa Jana Patočki, przedstawić problem wolności człowieka skonfrontowanej z dwojakiego rodzaju doświadczeniami: wojny oraz przemocy politycznej reprezentowanej przez państwo totalitarne. Te dwa doświadczenia można z pewnością traktować jako historyczne doświadczenia zła. Chodzi więc o konfrontację między ludzką wolnością a złem. W tym kontekście czeski myśliciel starał się odpowiedzieć na pytanie: jakiego rodzaju odpowiedzi moralnej w takiej sytuacji może czy nawet powinien udzielić człowiek? Jak człowiek może lub powinien się zachowywać, doświadczając zła? Freedom (...) and evil in politics. Reflections on war and totalitarianism in the thought of Jan Patočka Taking the 20th century Czech philosopher Jan Patočka as an example, in this paper, the author would like to illustrate the problem of human freedom when dealing with two kinds of experiences: war and political violence, as exemplified by the totalitarian state. Indeed, it is possible to treat these two types of experiences as historical experiences of evil. What is at stake, then, is the juxtaposition of human freedom and evil. Given this context, the Czech thinker sought to answer the question: in such a situation, with which moral response can or should one reply? When experiencing evil, how can or should a person behave? (shrink)

The article provides an analysis of the European Court of Human Rights judgments in the case of Lautsi v. Italy (application no. 30814/06), also known as the Italian crucifix case. The applicant claimed that displaying crucifixes in the Italian State-school classrooms attended by her children was contrary to the principle of secularism, by which she wished to bring up her children, and therefore infringed her right to ensure their education and teaching in conformity with her religious and philosophical convictions, and (...) also breached her freedom of conviction and religion, as protected by Article 9 of the Convention. In its judgment of November 3, 2009, the seven-judge Chamber declared that there had been a violation of Article 2 (right to education) of Protocol No. 1 of the European Convention on Human Rights taken together with Article 9 (freedom of thought, conscience, and religion) of the Convention. The judgment was given unanimously and none of the judges appended a separate opinion. The Italian Government asked for the case to be referred to the Grand Chamber by virtue of Article 43 of the Convention. In the judgment of the Grand Chamber, delivered on March 18, 2011, the Court held, by fifteen votes to two (and with separate opinions of six judges), that there had been no violation of Protocol No. 1 and no violation of the Convention itself. The analysis in the article is focused on selected principal factors determining the Court's decision. It shows that the proposal for the Court to recognize secular convictions as those protected by Article 2 of Protocol No. 1 or Article 9 of the Convention has no sufficient basis in the Convention itself and in earlier Court's case-law and, even, may be considered as promotion of religious intolerance, threatening the freedom to publicly manifest a religion or belief, as guaranteed by Article 9 of the Convention. -/- Opracowanie zawiera analizę wyroków Europejskiego Trybunału, które zapadły w sprawie Soile Lautsi (app. 30814/06), zwaną „włoska sprawa krzyża” (Italian Crucifix Case). W sprawie tej skarżąca zarzucała, że okazywanie znaku krzyża w klasach włoskich szkół państwowych, do których uczęszczały jej dzieci, jest sprzeczne z zasadą sekularyzmu, zgodnie z którą chciała ona wychować swoje dzieci i dlatego stanowi naruszenie jej prawa do wychowania i nauczania zgodnego z jej religijnymi i filozoficznymi (moralnymi) przekonaniami, oraz stanowi naruszenie wolności religijnej, gwarantowanej art. 9 Konwencji. W wyroku siedmioosobowej izby ogłoszonym 3 listopada 2009 r. izba uznała naruszenie art. 2 (Prawo do nauki) Protokołu dodatkowego nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności w powiązaniu z art. 9 (Wolność myśli, sumienia i wyznania) Konwencji. Wyrok zapadł jednomyślnie i żaden z sędziów nie dołączył do wyroku swoich uwag. Rząd Włoch złożył wniosek w trybie przewidzianym art. 43 Konwencji o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby. W wyroku Wielkiej Izby ogłoszonym 18 marca 2011 r. Trybunał uznał zdecydowaną większością głosów – 15 za wobec 2 przeciw (sześciu sędziów dołączyło swoje uwagi), że nie doszło do naruszenia ani Protokołu nr 1, ani samej Konwencji. Analizy koncentrują się na wybranych zagadnieniach, kluczowych dla argumentacji Trybunału. Analizy te pokazują, że postulowanie przez izbę uznania za prawo podmiotowe radykalnie pojętej negatywnej wolności religijnej, oraz postulowanie - tak przez izbę, jak i przez Wielką Izbę - ochrony przekonań sekularystycznych jako przekonań chronionych art. 2 Protokołu dodatkowego nr 1 lub art. 9 Konwencji, nie posiada należytego uzasadnienia ani w samej Konwencji, ani w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału, a co więcej – może być uznane za propagowanie nietolerancji religijnej, godzącej przede wszystkim chronioną art. 9 Konwencji wolność publicznego uzewnętrzniania przekonań religijnych i filozoficznych. (shrink)

Jan Jakub Rousseau broni wolności człowieka w wymiarze indywidualnym i społecznym. Podstawą wolności jest wolność naturalna, właściwa człowiekowi pierwotnemu, żyjącemu w stanie natury. Wolność pierwotna jest posłuszeństwem wobec praw natury. W sferze społecznej odpowiada jej wolność jako posłuszeństwo woli powszechnej, przejawiającej się w prawie. W życiu osobistym wolność polega na wyrzeczeniu się sztucznych potrzeb.

This article outlines the vision of freedom and its connection with the law found in Wolan’s work `De libertate politica sive civili libellus lectu'. The introductory section presents the tradition of thinking about these two categories and their mutual connections, as well as presenting a profile of the author. The first principal part of the article then analyses the problem of freedom, emphasizing its relevance to the lives of individuals and states and indicating how freedom may come to be restricted (...) in the light of both internal and external factors. The situation in Poland is also considered. The next section of the article then portrays legal frameworks as guardians of freedom. After elucidating this idea, it shows how Poles have sought to protect themselves from the tyranny of domination, before going on to identify particular flaws in the system of law and propose solutions for these. Finally, it shows the relation between freedom and the law, arguing that the best possibilities for realizing this interconnection lie in a form of government of the sort known as monarchia mixta. It argues that real freedom only exists alongside wise laws, and that good laws will not emerge in the absence of freedom. (shrink)

In modern liberal democratic societies, freedom of speech is one of the fundamental rights of an individual guaranteed by the constitution. It is also the foundation of a democratic state. This right is sometimes abused for political purposes and demagogic propaganda, in both totalitarian systems and democracies, which adversely affects the stability of a state. Propaganda mechanisms negatively influence the sphere of community values and concepts which change their meanings through manipulation. The author examines the language of demagogic propaganda and (...) concludes that it disrupts the communication process in society. These destructive tendencies are opposed under the political culture of a democratic society, thanks to legal regulations protecting freedom from manipulation. (shrink)

Niniejszy esej stanowi piąty rozdział tomu The Realm of Spirit kończącego cykl The Realms of Being. Podstawą przekładu jest pierwsze wydanie dzieła: George Santayana, The Realms of Being (London: Constable and Co., Ltd., Toronto: The Macmillan Company, 1940), 67–89. -/- This essay is the fifth chapter of The Realm of Spirit volume concluding The Realms of Being series. The translation is based on the first edition of the work: George Santayana, The Realms of Being (London: Constable and Co., Ltd., Toronto: (...) The Macmillan Company, 1940), 67-89. (shrink)

The main purpose of this article is to outline the idea of the anarchistic egoism included in Max Stirner's "Ego and His Own". I tried to represent Stirner as an original philosopher who visibly distinguished himself among other thinkers of his days. My aim was also defend him from various attacks of his critics and adversaries who reproached him for being inconsistent or perplexed in the very vulnerable spots of his work. In my opinion 'being awkward' which Camus accuses Stirner (...) of, is nothing else than a tough consequence of the egoistic philosophy which forced the author of "Ego and His Own" to stop his deduction in some point. By referring to Nietzsche and existentialists I endeavoured to show Stirner's Egoist as a precursor of the Nietzsche's Superman and the Camus's Stranger. In the evolution of an idea this two directions were two different ways of extending the construction which foundations were laid down by Stirner. That is why I find Max Stirner one of the most influential thinker of the 10th century who had a great impact on formation of the new look on man and his world. This article is about solitude, alienation, egoism, strength and power which born every time when the conscious and sovereign human being is faced with the indifferent, trivial and inert world. (shrink)

Ludwig von Mises jest głównym przedstawicielem tzw. Ekonomicznej Szkoły Austriackiej, autorem monumentalnego dzieła Ludzkie działanie. Mises opowiadał się za stanowiskiem leseferyzmem w dziedzinie ekonomii, a zatem za wolnym rynkiem, indywidualną wolnością oraz ograniczonym państwem. Niniejszy tekst jest próbą syntetycznego ujęcia rozumienia wolności w myśli Misesa.Austriacki ekonomista podkreśla znaczenie wolnych działań społecznych oraz naturalnych więzi, które inspirują ludzi do działania. Działania te są dużo bardziej skuteczne aniżeli inicjatywy inspirowane i kontrolowane przez państwo. Mises podkreśla znaczenie wolności negatywnej, a zatem wolności politycznej (...) dla rozwoju społecznego. Państwo jest potrzebne, ale w ograniczonych obszarach - obronności oraz wymierzania sprawiedliwości. Poza tymi dziedzinami samorządne społeczeństwo organizuje się dużo bardziej efektywnie. (shrink)

The aim of this paper is to present and analyse legal acts cited in the European Parliament resolution of 20 January 2011 on the situation of Christians in the context of freedom of religion. The author presents the substance of the right to religious freedom and the position of religious freedom among other human rights. The paper also shows the formation of European law on religious freedom and grasps the development trends in this area. Because of the discrepancies that arise (...) when translating the same foreign terms into the Polish language, in order to better explain the content of the cited documents, the texts are also given in English language. The article is the summary of basic legal regulations relevant to reflect on religious freedom at EU level. Compiled materials may be useful to continue the reflection on religious freedom. (shrink)

Scientific psychology has been fouded on the deterministic view of human being. Implicitly or explicitly, human behaviour was assumed to be totally shaped by the environmental and/or biological forces with the little if any agentive role left to the person.Recently, personality and social psychology attempts at incorporating the idea of freedom and self-determination to the scientific study of human behaviour. Psychologists agree now that one cannot understand and predict what people do without referring to the idea of agency, freedom, or (...) personal control.To avoid apparent inconsistency of "free will" with the assumption of determinism (fundamental for scientific approach to reality), psychologists take subjectivistic solution: They ascribe freedom a status of a cognitive construct. Freedom is understood as a subjective representation of one's own ability to choose among behavioural alternatives. In this context, the Author reviews several current theoretical models of perceived (experienced) freedom in social psychology including approaches of Steiner, Mills, Kelley, Harvey, and Kruglanski.This kind of conceptual solution helps psychologists to preserve deterministic view of the world. However even if being illusion, freedom has — according to them - real existence as psychological entity. As it is demonstrated in numerous studies, feelings of freedom or corecion have profound impact on information processing, affective and motivational processes, and behaviour. (shrink)

FREEDOM AS THE DIVINE FOUNDATION OF HUMANNES. FYODOR DOSTOEVSKY’S ANTHROPOLOGICAL CONSIDERATIONS No doubt, freedom is the main topic in the works of Dostoevsky. There is probably no other artist and thinker who would say about freedom more - broadly and profoundly describing all its complexity. Freedom constitutes the humanity and at the same time it is the greatest threat to mankind. Man gets freedom as a gift from God, as a key element of his ontic structure. This gift can be (...) a curse, the engine of destruction, ballast, which one need to quickly dump on someone's shoulders. According to Dostoevsky, a man bows his head humbly before the miracle, authority and wealth. He gives his freedom to those who will show him even a semblance of a miracle, will gain an advantage over him, or provide material prosperity. Freedom becomes ill when used arbitrary, enslaves the other, leads to violence and dehumanization. (shrink)

Recenzja książki Michaela Walzera, Polityka i namiętność. O bardziej egalitarny liberalizm, Muza, Warszawa 2006.

The article begins from a consideration of the relationships between ethics and method, dignity and trustworthiness of the scholar in his normal activity. Then the views of Stanisław Ossowski are presented concerning the conditions of the permanence and development of the normal academic life, and his commandments for the academic professions are quoted safeguarding the normal academic life. A discussion of the question of freedom and responsibility in academic research is combined with Ossowski’s conception of philosophy of science. Ossowski had (...) a conception of the historical mission and function of science. With it was connected a notion of indispensable freedom of the scientists which they must possess to be able to perform their professional tasks normally. Ossowski also had a conception of the duties and professional responsibility of the scientists. The article ends with a review of threats to the normal functioning of science and of the countermeasures that should be used, according to Ossowski, in order to ensure growth of science and unencumbered performance of scholarly tasks. (shrink)

Liberałowie nie negują wartości równości i wspólnoty. Poszukują takich rozwiązań, które pozwalają pogodzić je z wolnością indywidualną. Prowadzi to do koncepcji wspólnoty liberalnej, biorącej pod uwagę różne koncepcje dobrego oraz do liberalnego egalitaryzmu, głoszącego hasło autentycznej równości szans.

Autor omawia wybrane problemy związane wolnością negatywną i pozytywną, czyli tzw. wolnością „od” i wolnością „do”. Przygląda się bardziej szczegółowo relacji pomiędzy wolnością negatywną a pozytywną, a szczególnie temu, czy druga wynika z pierwszej, czy też może są one od siebie względnie niezależne. Ocenia konsekwencje, jakiem mogą wynikać dla podmiotowości moralnej osób z wprowadzania w rzeczywistość społeczeństwa i państwa koncepcji wolności „do”.

Celem artykułu jest ukazanie zasadniczych różnic między rozumieniem pojęć kontyngencji, wolności, indywidualności w filozofii Szkota w odniesieniu do tradycji arystotelesowskiej. Podkreślam, że istotnymi elementami koncepcji Szkota, będącymi wyraźnym odejściem od klasycznego arystotelizmu, są: (1) odrzucenie zasady pełności, (2) interpretacja teraźniejszości jako niekoniecznej, (3) rozwinięcie pojęcia synchronicznej kontyngencji, (4) zerwanie związku między niezmiennością i koniecznością. W swej antropologii Szkot kładzie nacisk na (1) pojęcie wolnej wolijako władzy autonomicznej i zdolnej do samodeterminacji, (2) przypisuje woli racjonalność, która nie polega na zależności woli (...) od intelektu czy wiedzy, (3) odchodzi od arystotelesowskiego eudajmonizmu. Boga traktuje jako zdolnego do poznania i miłowania jednostkowych, kontyn- gentnych bytów. W swej aksjologii podkreśla pozytywny wymiar indywidualności, wielości i nie- powtarzalnościjednostek. (shrink)

The main purpose of the paper is to describe, diagnose and interpret mutual rela-tions between the idea of economic freedom and the sense of responsibility for the common good in modern societies functioning in the system of a free market economy. The starting point for the analysis is a reference to predominating scientific discourses and their appearance in the public sphere. These discourses also take up the problem of mutual relations between freedom and responsibility, including responsibility for the common good. (...) One specific case of the relation between units and the widely understood common good, including units engaged in economic activity, is their relation to more operational public goods. Therefore, starting from conclusions based on a probing research concerning Polish society’s attitude towards public goods (which is an index of public morality), we will try to prove that an oversimpli-fied and highly ideological understanding of economic freedom can lead to a) perception of market activities’ results in strictly economic categories, b) atrophy of priority values for each society such as the sense of responsi-bility and common good. Therefore the main thesis of the paper can be seen as the following state-ment: for each economic organization to perform correctly, it must be socially embedded in a defined axio-normative order. Economic order is a part of social order while freedom, as the leading objective idea, cannot be treated either in purely scientific or ideological categories. (shrink)