Private copying exception is an exception to copyright which is present both in Lithuanian national law and law of the European Union. Recent jurisprudence of Court of Justice of the European Union interpreted legal regulation of private copying exception in the laws of the European Union. The mentioned jurisprudence raised concern whether Lithuanian copyright laws on private copying exception and their interpretation in case law of Supreme Court of Lithuania are compatible with the European Union law. This paper analyses the (...) nature and intention of private copying exception, its reflection in Lithuanian and European copyright law and evaluates Lithuanian laws and case law in the light of recent jurisprudence of the Court of Justice of the European Union. The authors conclude that recent jurisprudence of the Court of Justice of the European Union on private copying exception shall not lead to any dramatic or substantial changes of Lithuanian national copyright laws. (shrink)

How and why did the notion of philosophy as a system evolve in Germany at the turn of the 16th and 17th centuries? Otto Casmann’s Modesta Assertio provides new answers to this question. Casmann, Clemens Timpler’s predecessor as professor in Steinfurt refers to other ‘like-minded philosophers’ who believe that philosophy is a ‘structured system of the liberal arts’. Casmann himself states that philosophy is a ‘structured unity of erudite wisdom’. The text is part of the debate between Daniel Hoffmann and (...) the Reformed philosophers about the relation between philosophy and theology. It can be made plausible that Hoffmann himself was Casmann’s target. The paper shows that a ‘structured unity of erudite wisdom’ presupposes harmony between theological insights and the findings of philosophy. Thus the earliest discussions of philosophy as a system were meant to immunise Reformed philosophy against Hoffmann’s attempt to revive Lutheran anti-philosophy. © 2018, Academy of Sciences of the Czech Republic. All rights reserved. (shrink)

The world of Jedi is very different from our own, that their awareness of the universe is more encompassing, richer. The Jedi call that mystical aspect of reality they perceive the Force. Jedi younglings and padawans must put their body to new uses, perform new tasks, and learn new skills in physical activities that have profound effects on the way they see the world around them. What the Jedi say more than anything else about the Force is that it flows. (...) Jedi who are able to coordinate their actions with that flow can work with the full potency of the universal relationship between all things. Jedi do not need a special Force‐organ to perceive the Force. The Force is not something Jedi just see, or hear, or taste, or touch, but rather it is something they experience on its own terms, probably using their whole body to do it. (shrink)

Krystyna Krzemień-Ojak była osobą niezwykle twórczą, wybitnie utalentowaną tłumaczką i mediatorką w sferze polsko-niemieckich kontaktów kulturowych. Swymi licznymi przekładami na język polski dzieł niemieckiego dziedzictwa kulturowego wniosła wielki wkład w proces przejścia obu kultur od stanu konfrontacji do stanu wzajemnego zrozumienia w obrębie wspólnoty europejskiej.

Od średniowiecza Italia była jednym z ważniejszych państw na mapie wojaży polskich podróżników, pątników, co nie pozostało bez wpływu na liczbę spisywanych wspomnień, relacji. Ponieważ romantyczne podróżopisarstwo inspirowane w znacznej mierze _Podróżą włoską _Johanna Wolfganga Goethego zyskało już wiele opracowań, uwagę skupiłam na drugiej połowie XIX i początku XX stulecia. W niniejszym tekście przedstawiam obraz Rzymu – Stolicy Piotrowej prezentowany w wybranych tekstach, przy czym ich artystyczna wartość nie stanowiła tu kryterium wyboru. Obok cenionych, erudycyjnych _Kartek z podróży _Kraszewskiego, _Podróży (...) do Włoch _Kremera, „wiązki wspomnień podróżnych” popularnego niegdyś Stanisława Bełzy uwzględnione zostały również wspomnienia z pielgrzymek. Wędrówki po Wiecznym Mieście przebiegały co najmniej kilkoma szlakami: śladami europejskiego dziedzictwa kulturowego wyznaczonymi spuścizną antyku i chrześcijaństwa, tropem ojczystych pamiątek oraz przed tron następcy Świętego Piotra, bowiem w myśl często przywoływanej w analizowanych tekstach maksymy: „Widzieć Rzym, a nie widzieć papieża to rzecz niedorzeczna”. (shrink)

Prof. Barbara Stanosz była wieloletnią wykładowczynią Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. W swej pracy naukowej zajmowała się głównie – choć nie wyłącznie – teorią języka, w szczególności semantyką oraz problemami logicznego opisu wyrażeń językowych. Jest autorką cenionych podręczników: to właśnie jej zawdzięczamy słynne Ćwiczenia z logiki – cieszący się ogromną popularnością zbiór zadań, ułatwiających przyswojenie materiału z zakresu rachunku zdań, logiki predykatów i teorii zbiorów. Warto wspomnieć, że oprócz aktywności naukowo-dydaktycznej rozwijała również działalność społeczną, będąc gorącą orędowniczką idei neutralności światopoglądowej państwa...

Prasa mniejszości niemieckiej była w okresie II Rzeczypospolitej dość zróżnicowana, o czym świadczą liczne publikacje, choćby autorstwa Tadeusza Kowalska czy Wiesławy Kaszubiny. Sytuację taką można by wytłumaczyć faktem, iż ludność niemiecka, zróżnicowana pod względem społecznym, wyróżniała się znacznie wyższym niż przeciętny dla całego kraju poziomem świadomości czytelniczej. Znamienną cechą prasy niemieckiej była duża liczba gazet o charakterze politycznym, wśród których znajdowały się pisma o kierunku nacjonalistycznym, socjalistycznym oraz ugodowym. Na uwagę zasługują tu takie tytuły, jak: Lodzer Freie Presse, Lodzer Volkszeitung, (...) Neue Lodzer Zeitung, Der Deutsche Weg, Deutscher Volksbote czy Der Deutsche Wegweiser. Obok prasy politycznej ważne miejsce zajmowały wydawnictwa o charakterze wyznaniowym, które w wielu wypadkach miały za zadanie uzupełniać określone treści polityczne. W dalszej kolejności, również dużą popularnością wśród mniejszości niemieckiej w Łodzi cieszyła się prasa związków zawodowych, gospodarcza oraz kulturalno-oświatowa. Prasę dla kobiet, dzieci i młodzieży reprezentowały natomiast takie tytuły, jak: Jugendruf, Kinderfreund, Die Jugendwarte, Praktischer Vereinsleiter, Zeitschrift Jur Christliche Jugendführung. Zjawiskiem towarzyszącym rozwojowi prasy okresu międzywojennego - zarówno polskiej, jak i mniejszościowej - była trudna sytuacja finansowa wielu pism, które w wielu wypadkach przybrały charakter efemerydalny. Na brak środków nie narzekały natomiast gazety, takie jak narodowosocjalistyczna Freie Presse czy Der Deutsche Weg, które mogły liczyć na pomoc z Rzeszy. Były one redagowane na dość dobrym poziome, prowadziły stałe rubryki, jak wiadomości polityczne z kraju i ze świata, informacje lokalne czy sport, poza tym drukowały powieści w odcinkach, felietony oraz dodatki, mające rozszerzyć ofertę i zapewnić rozrywkę swojemu czytelnikowi. Również prasa ugodowa, reprezentowana przez dziennik Neue Lodzer Zeitung, oraz socjalistyczna, Die Volkszeitung, nie ustępowała swym poziomem innym gazetom łódzkim. (shrink)

V roce 2007 byla siru Terrymu Pratchettovi, proslulému autorovi fantastických románů, diagnostikovaná vzácná forma Alzheimerovy choroby. Terry Pratchett se rozhodl nečekat, až jej nemoc umoří se všemi neblahými průvodními jevy, a stal se jedním z nejvlivnějších proponentů eutanázie. V článku nabízím rekonstrukci Pratchettovy argumentace, kterou předložil roku 2010 v rámci přednáškového cyklu The Richard Dimbleby Lecture. Terry Pratchett se explicitně vyrovnává se třemi známými argumenty vůči asistované smrti – Care or Killing argumentem, argumentem z vynucené eutanázie a Božím argumentem. (...) Po odmítnutí každého z nich dospívá k závěru, že neexistuje rozumný důvod, proč by nemohl zemřít za okolností, které si zvolí, a přisvojuje si na asistovanou smrt právo. Toto chápání smrti jako něčeho, na co má člověk právo, mě inspiruje ke dvěma úvahám: Za prvé, pokud uznáme právo na asistovanou smrt, proč neexistuje stejně rozsáhlá diskuze hájit práva sebevrahů? Terry Pratchett důsledně odmítá mluvit o sebevraždě, ovšem jeho východiska pro přijetí asistované smrti jsou aplikovatelná i na případ vlastní terminace bez lékařské pomoci z jiných než zdravotních důvodů. Za druhé, jak by měla vypadat právní úprava praxe asistované smrti a z jakých odborníků by měl být složený orgán, posuzující jednotlivé případy? Závěry Terryho Pratchetta implikují, že v takovém orgánu by bylo místo pro uplatnění morálních filosofů. (shrink)

V roce 2007 byla siru Terrymu Pratchettovi, proslulému autorovi fantastických románů, diagnostikovaná vzácná forma Alzheimerovy choroby. Terry Pratchett se rozhodl nečekat, až jej nemoc umoří se všemi neblahými průvodními jevy, a stal se jedním z nejvlivnějších proponentů eutanázie. V článku nabízím rekonstrukci Pratchettovy argumentace, kterou předložil roku 2010 v rámci přednáškového cyklu The Richard Dimbleby Lecture. Terry Pratchett se explicitně vyrovnává se třemi známými argumenty vůči asistované smrti – Care or Killing argumentem, argumentem z vynucené eutanázie a Božím argumentem. (...) Po odmítnutí každého z nich dospívá k závěru, že neexistuje rozumný důvod, proč by nemohl zemřít za okolností, které si zvolí, a přisvojuje si na asistovanou smrt právo. Toto chápání smrti jako něčeho, na co má člověk právo, mě inspiruje ke dvěma úvahám: Za prvé, pokud uznáme právo na asistovanou smrt, proč neexistuje stejně rozsáhlá diskuze hájit práva sebevrahů? Terry Pratchett důsledně odmítá mluvit o sebevraždě, ovšem jeho východiska pro přijetí asistované smrti jsou aplikovatelná i na případ vlastní terminace bez lékařské pomoci z jiných než zdravotních důvodů. Za druhé, jak by měla vypadat právní úprava praxe asistované smrti a z jakých odborníků by měl být složený orgán, posuzující jednotlivé případy? Závěry Terryho Pratchetta implikují, že v takovém orgánu by bylo místo pro uplatnění morálních filosofů. (shrink)

Pomiędzy filozofią a resztą kultury rośnie przepaść. Podczas gdy filozofowie są całkowicie przekonani o ważności swojej dziedziny i doniosłości tego, co się w niej robi – jej pytań, jej argumentacji, jej odpowiedzi, jej wynalazków pojęciowych, jej błyskotliwych idei, to niefilozofowie coraz powszechniej ważność tę kwestionują, w doniosłość powątpiewają, argumentacji nie cenią, błyskotliwości nie dostrzegają i w ogóle nie pojmują o co cały ambaras. Wszak filozofia drwa nie narąbie, wirusów z komputera nie usunie, cen w sklepach nie obniży, w rubryce „patenty (...) i wdrożenia” napisze „brak”. Zapytajmy więc: po co naszej kulturze filozofowanie? Nie filozofowie i nie instytuty filozoficznych badań i kształcenia filozoficznego, ale właśnie – filozofowanie. Żeby odpowiedzieć na takie pytanie, potrzeba nie tylko filozofii, ale także dobrych narzędzi z innych dziedzin nauki. Trzeba zapytać, jakiego rodzaju grą kulturową jest filozofowanie? Ilu z nas w nią gra? I co się wtedy dzieje? Czy filozofujemy na co dzień, czy tylko od święta? Niniejsza książka ani nie popularyzuje, ani nie przybliża tego, co robią filozofowie. Zamiast tego prowadzi Czytelników od rozmów w pociągach do teorii czerpanych z filozofii i socjologii wiedzy, od lektury nagłówków prasowych do teorii kultury, od obrazów epidemii i biografii Spinozy do studiów nad nauką. Stara się przy tym na pytania wyżej postawione jak najogólniej odpowiedzieć, a przepaść zasypać, pokazać przy tym, że filozofia od swego kulturowego otoczenia nie jest i nigdy nie była odizolowana. Przeciwnie, filozofowanie tak bardzo i w tak licznych miejscach w tkankę kultury wrosło, że bez niego tkanka ta porozrywałaby się na strzępy, że dla kultury współczesnej filozofowanie w najrozmaitszych przejawach jest czymś koniecznym, jest warunkiem trwania, życia i rozwoju. (shrink)

Sprawiedliwość jako kategoria etyczno-prawna pozostaje w ścisłym związku z prawem tak naturalnym, jak też pozytywnym. Powiązania te są wszakże tego rodzaju, że umożliwiają traktowanie sprawiedliwości jako odrębnej struktury w ramach ogólnego ładu moralno-prawnego. Dzięki temu również w obrębie etyki chrześcijańskiej istnieje pokaźna literatura poświęcona problematyce oplecionej około tego pojęcia. W czasie, kiedy łacina była w powszechnym użyciu, często pojawiały się traktaty pod tytułem De iustitia bądź De iure et iustitia. Z chwilą, kiedy w filozofii i etyce górę wzięły języki narodowe, (...) sprawiedliwość nadal przyciąga ku sobie uwagę autorów. Owszem krąg zainteresowania się tą problematyki rozszerzył się na teoretyków innych także, poza chrześcijańskich filozofów. Panujący w tym świecie pluralizm doktryn etycznoprawnych spowodował, ze zamiast coraz klarowniejszego pojecia sprawiedliwości mamy coraz więcej znaków zapytania, niekiedy wręcz zasadniczych trudności odnośnie do właściwego rozumienia tego pojecia. W tym stanie poglądów narzuca się konieczność skonfrontowania stanowiska etyki chrześcijańskiej z głoszonymi dziś koncepcjami. Dobrą po temu okazję stwarza praca znanego w Polsce i zagranicą filozofa i teoretyka prawa Ch. Perelmana. Nie jest to autor tak w świecie naukowym populamy, jak np. J. Rawls, ale właśnie jego prace dostarczają najlepszego materiału dla realizacji postawionego sobie przed chwilą celu. (shrink)

Przyroda otaczająca człowieka w naturalny sposób poddawana była rozmaitym interpretacjom, które stawały się faktami kulturowymi i zakorzeniały się życiu społeczeństw. Autorzy zebranych w tomie artykułów przedstawiają interpretacje przyrody w różnych kontekstach historycznych i geograficznych, a tym samym eksponują różnorodność ujęć interpretacji przyrody. Przyglądając się „człowiekowi w czasie”, pokazują „alternatywne przyrody”. Kolejne artykuły pozwalają czytelnikowi przede wszystkim zapoznać się z nimi w „działaniu”. Śledząc wraz z autorami takie tematy, jak: praktyki okołołowieckie, poszukiwanie zależności między pojęciami „wojna”, „pokój” i „zwierzęta”, niezwykły czyn (...) Oktawiana Augusta, poddanie świata wszelkich istot żywych influencji kosmicznej, wątek jelenia w dawnej kulturze, symboliczne karanie zwierząt, badania przyrodnicze Johanna Wolfganga Goethego, wiadomości o przyrodzie zawarte w prasie, obecność elementów roślinnych w europejskiej symbolice wojskowej, funkcjonowanie myślenia mityczno-magicznego i jego obecność w kulturze współczesnej − obserwujemy ich kulturową materialność. (shrink)

Tekst jest poświęcony pamięci Księdza Antoniego Siemianowskiego (1930-2022) — profesora filozofii, absolwenta Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Artykuł jest najszerszym dotąd opracowaniem życiorysu Księdza Profesora Siemianowskiego wraz z prześledzeniem jego poglądów filozoficznych — zbiera dotychczasowe publikacje dotyczące Księdza Profesora i dokonuje ich syntezy. Autor miał zamiar wskazać na najważniejsze momenty z życia duchownego-filozofa, który zapisał się w pamięci przestrzeni akademickich Kujaw i Wielkopolski — najbardziej w Inowrocławiu, z którego pochodził, a także Gniezna, z którym był związany poprzez pracę wykładowcy, przez ponad pół (...) wieku. Tekst analizuje drogę intelektualną Księdza Profesora od edukacji szkolnej, poprzez studia filozoficzno-teologiczne, studia doktoranckie, a w końcu poszukiwanie „własnej drogi w filozofii” — drogi od historii filozofii, poprzez tomizm do fenomenologii. Zwrócić należy uwagę, że Ksiądz Siemianowski nie zajmował się jedynie pracą naukową, ale był także jako prezbiter katolicki duszpasterzem, który także poprzez nauczanie pokoleń przyszłych kapłanów formował w nich styl myślenia, zgodnie z zasadą, że „filozofia jest służebnicą teologii”. Inną przestrzenią aktywności Księdza Siemianowskiego była publicystyka — nawiązawszy współpracę z wieloma czasopismami, popularyzował na ich łamach wiedzę z zakresu etyki, filozofii kultury czy antropologii filozoficznej. (shrink)

Z satysfakcją oddajemy do rąk Czytelników wznowioną w nieco zmienionej postaci książeczkę wydaną z okazji przyznania Pani Profesor Barbarze Skardze tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu w roku 2000. Jak świadczą przytaczane tu recenzje w przewodzie i laudacja, było to wydarzenie dla wielu osób niezwykle ważne. Na sympozjum zorganizowane w przeddzień uroczystości przybyło liczne grono uczniów i przyjaciół Pani Profesor z całej Polski, dla wielu bowiem była i dla wielu pozostała do dziś wzorem humanisty i człowieka. Z (...) przedmowy Rektora UMK prof. Andrzeja Tretyna Pomysł ponownego wydania niniejszej książeczki powstał w gronie osób oraz instytucji zaangażowanych w organizację uroczystości związanych ze stuleciem urodzin Pani Profesor Barbary Skargi. Niemal dwadzieścia lat temu Pani Profesor uzyskała tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Było to bez wątpienia wydarzenie ważne zarówno dla Pani Profesor, jak i dla toruńskiego środowiska filozoficznego. […] Fakt zaś nakładania się różnych czasowości – rocznicy urodzin, niemal okrągłej rocznicy nadania tytułu doktora honoris causa – jest dobrym pretekstem, by zwrócić uwagę na znaczenie tego wydarzenia, a zwłaszcza jego seminaryjnej części udokumentowanej w niniejszym wydawnictwie. Z przedmowy do drugiego wydania dyrektora Instytutu Filozofii UMK w Toruniu dra hab. Krzysztofa Abriszewskiego, prof. UMK. (shrink)

Teksty są co najmniej w dwójnasób transcendentne. Z jednej strony poprzez język, tworzywo tekstu, który konstytuując się w diachronii i funkcjonując w synchronii, transcenduje – żeby użyć sformułowania Karla Jaspersa – przeszłą rzeczywistość w postaci powstałych wtedy znaków i ich znaczeń w nieznaną z tamtej perspektywy przyszłość, a więc i w naszą teraźniejszość. Z drugiej zaś istniejące już teksty wchodzą z sobą w interakcję, co powoduje, że tworzą się niejako hiperteksty w czasie i w przestrzeni. Jest jeszcze i trzeci wymiar (...) – to autor tekstu i czytelnik, którym tekst pozwala – jak mówi Gerhard Kurz – wyjść „poza siebie”, bo tylko wtedy odczuwamy potrzebę powrotu do „własnego ja”, odrzucając po drodze kolejną maskę. W artykule pokazano to na przykładzie tekstów Franza Kafki. Spośród wielu poruszonych tam wątków ograniczmy się tutaj jedynie do toposu syren, które zniewalały żeglarzy swym śpiewem. U Kafki syreny już definitywnie nie śpiewają, wobec czego Odyseusz niepotrzebnie kazał zatykać sobie uszy woskiem. Kafka stawia tylko kropkę nad i, bo już i we wcześniejszej literaturze niemieckiej ten śpiew cichł coraz bardziej. I tak w znanej pieśni Heinego Loreley poeta już nie jest pewny skuteczności śpiewu syren – on jedynie chce w to wierzyć: „Wierzę, że fale w końcu pochłoną i żeglarza i łódź”. Bo w czasach nihilizmu śpiew – i sztuka w ogóle – traci swą moc. W balladzie Rybak Goethego syrena wprawdzie jeszcze tryumfuje, ale to nie za sprawą śpiewu. Śpiew bowiem dominuje w drugiej zwrotce, natomiast rybak pogrąża się w odmętach morza dopiero w czwartej zwrotce, gdzie dominuje perswazja słowna. Ta inwersja – notabene brak jej w polskim tłumaczeniu Hanny Januszewskiej w Dziełach wybranych J. W. Goethego – nie mogła być u Goethego przypadkowa: symbolizuje ona typową dla lustrzanego odbicia odwróconą proporcję – rybak tak naprawdę ujrzał własne odbicie w wodzie, biorąc je za postać syreny. Śmierć w odmętach morza była ceną za brak samowiedzy. Nie darmo zatem napis na świątyni Apollina w Delfach głosił: „Γνῶθι σεαυτόν – Poznaj samego siebie”. (shrink)

Artykuł poświęcony jest charakterystyce kulturowego tła manifestu koła krakowskiego i jego zespołu, który stanowili: Józef Maria Bocheński OP, Jan Franciszek Drewnowski, ks. Jan Salamucha oraz Bolesław Sobociński, i który był wspierany przez Jana Łukasiewicza i ks. Konstantego Michalskiego. Manifestem koła była aplikacja programu szkoły lwowsko-warszawskiej do katolickiej teologii i filozofii. W tym przedsięwzięciu szczególną rolę odegrała Łukasiewicza wersja programu. Do zastosowanych środków należały: odnowienie języka tak, aby spełniał on wszystkie warunki właściwego dyskursu naukowego, recepcja logiki matematycznej, uwspółcześnienie semiotyki i metodologii (...) oraz wykorzystanie metod formalnych. Analizowane są cztery grupy okoliczności będące środowiskiem koła krakowskiego: esprit de l’époque, sytuacja w filozofii, sytuacja w logice i sytuacja w teologii – na początku XX wieku – w bezpośrednim związku z decydującymi działaniami czterech założycieli koła. (shrink)

Wskażmy na początku trzy zasadnicze powody, które zainspirowały toruńskie środowisko filozoficzne do organizacji na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu spotkania znawców i badaczy spuścizny twórczej Henryka Elzenberga. Pierwszy to wzgląd o charakterze rocznicowym. Mijająca w tym roku 120 rocznica urodzin i 40 rocznica śmierci Elzenberga jest właściwą chwilą stwarzającą najlepszą sposobność uczczenia pamięci wybitnego polskiego filozofa i humanisty, przywołania i podkreślenia jego dokonań w zakresie filozofii, aksjologii, etyki, estetyki, filozofii kultury i literatury. Drugi - jeśli tak rzec można - ma (...) charakter lokalny. Wiele lat dojrzałego życia i znaczna część biografii twórczej Elzenberga przypada na toruński okres jego działalności. Obok Tadeusza Czeżowskiego tworzył w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika środowisko filozoficzne, w wydatnym stopniu kształtując jego oblicze duchowe i intelektualną kulturę. Wykłady i seminaria prowadzone w murach uczelni oraz tzw. privatissima odbywające się w domu Profesora cieszyły się niesłabnącym powodzeniem nie tylko u adeptów filozofii, ale także osób różnych zainteresowań i profesji naukowych. Mogli oni podziwiać rozległość wykształcenia i zainteresowań Profesora, jego niezwykle bogatą osobowość i finezyjną kulturę intelektualną. Szacunek budziła dociekliwość badawcza filozofa głęboko penetrująca podejmowane tematy, a szczególnie umiejętność pobudzania do twórczego myślenia i wspólnego dochodzenia do prawdy. Toruński okres w życiu Elzenberga był także - jak można to chyba bez przesady powiedzieć - zwieńczeniem drogi jego intelektualnego rozwoju i aktywności twórczej. Wszystko to stawia przed kolejnym pokoleniem filozofów związanych z toruńską uczelnią zaszczytne zobowiązania i powinności wobec osoby i dorobku Profesora. Trzeci powód jest bardziej ogólnej natury.Dzieło filozofa niewątpliwie należy do najznakomitszych osiągnięć polskiej humanistyki i powinno, naszym zdaniem, znaleźć bardziej poczesne miejsce w świadomości ludzi wykształconych, wyraźniej zaistnieć w rodzimym życiu intelektualnym. Mimo wzrastającego zainteresowania twórczością Elzenberga, istnieje w dalszym ciągu dysproporcja pomiędzy znaczeniem jego dokonań na polu aksjologii,etyki filozofii kultury, krytyki literackiej i literatury a miejscem,jakie zajmuje ona w pamięci i świadomości zbiorowej. Dlatego należy podejmować takie inicjatywy, aby najbardziej wartościowe tradycje rodzimej kultury intelektualnej nie stawały się jedynie pomnikami przeszłości, ale stanowiły przede wszystkim żywy składnik współczesnej kultury Dotychczasowe spotkania konferencyjne charakteryzowała wieloaspektowość podejścia do spuścizny filozofa. Jej badacze, dzieląc się wynikami swoich dociekań,przedstawili dowolnie wybrane tematy, koncentrując się na ich opisywaniu, wyjaśnianiu czy interpretowaniu. Wybór tematyki uzależniony był od kierunku zainteresowań i predylekcji badacza.Zaprezentowano mniej lub bardziej bogaty zestaw problemów odnoszących się do różnych aspektów myśli twórczej filozofa.Otrzymywaliśmy w efekcie analizy wybranych zagadnień z bardzo bogatego obszaru zainteresowań filozofa, począwszy od teorii wartości poprzez tematy etyczne, estetyczne, historyczno filozoficzne, aż po te z zakresu filozofii kultury, literatury, krytyki literackiej, religii i mistyki. Podejmowano także wiele innych bardziej szczegółowych i drobniejszych kwestii odnajdywanych w pismach filozofa, a zwłaszcza tych inspirowanych, imponującą bogactwem tematycznym, refleksją zobiektywizowaną na kartach Kłopotu z istnieniem.Przykładem takie wieloaspektowego odniesienia się do myśli twórczej autora Kłopotu z istnieniem była konferencja zorganizowana przez toruńskie środowisko filozoficzne w 1997 roku pod tytułem Henryk Elzenberg. Dziedzictwo idei. Filozofia - aksjologia - kultura.Tytuł bez wątpienia sugeruje, że intencją organizatorów było zakreślenie w miarę pełnej panoramy zagadnień podejmowanych przez filozofa wraz z ich analizą. (shrink)

Celem przeprowadzonych badań jest próba oceny sposobu funkcjonowania Uniwersytetu Trzeciego Wieku działającego na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie w latach 2019–2022 w kontekście wykorzystania w procesie kształcenia narzędzi cyfrowych. Na podstawie zebranych danych i przeprowadzonej analizy podjęto próbę uzyskania odpowiedzi na następujące pytania badawcze: Jaka formuła została wówczas przyjęta, jeśli chodzi o sposób prowadzenia wykładów, organizowania uroczystości akademickich i innych wydarzeń naukowych oraz kulturalnych w okresie obowiązujących restrykcji sanitarnych spowodowanych pandemią SARS-CoV-2? Jaka była aktywność słuchaczy podczas zastosowania nowych metod i technik (...) kształcenia? Czy narzędzia cyfrowe, wdrożone wówczas w celu realizacji zadań, znalazły zastosowanie po zniesieniu obowiązkowych restrykcji sanitarnych? (shrink)

W listopadzie 1922 roku w odrodzonej Rzeczpospolitej odbyły się wybory do Sejmu i Senatu I kadencji. Główną prawicową opcją polityczną, która podjęła walkę o głosy wyborców, była Narodowa Demokracja. Do wyborów przystąpiła w szerszej koalicji, pod nazwą Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Niniejszy artykuł jest próbą opisu i analizy udziału tej siły politycznej na terenie jednego z okręgów wyborczych w województwie kieleckim, który obejmował trzy powiaty: kielecki, jędrzejowski i włoszczowski. Opierając się na źródłach archiwalnych oraz publikacjach prasowych, przyjrzałem się bliżej dwóm (...) podstawowym formom prowadzenia przez endecję kampanii wyborczej. Pierwszą z nich było organizowanie otwartych spotkań z wyborcami, a drugą – oddziaływanie poprzez słowo drukowane. Na omawianym terenie silnymi wpływami cieszyła się lewicowa partia PSL „Wyzwolenie”, która odwoływała się do najliczniejszego elektoratu, jakim byli chłopi. Narodowa Demokracja w celu uzyskania satysfakcjonującego wyniku wyborczego musiała zatem podjąć walkę przede wszystkim o głosy tej warstwy społecznej. (shrink)

Tekst jest wyborem fragmentów przypisywanych Janowi Potockiemu. Jean Potocki, mistrz ironii, twardo usadowiony w nieuchwytnym na pozór miejscu pomiędzy oświeceniem a romantyzmem, pozostaje najczęściej plagiatowanym autorem Europy. Zapewne przysłużył się pośmiertnie sprawie praw autorskich, ale i stało się tak, jakby oryginalność i płodność jego myśli była na tyle inna, że nie sposób przedstawić go inaczej jak wymazując jego imię, jeśli po prostu nie niszcząc. Choć historia jego francuskich i amerykańskich plagiatów jest wyczerpująco udokumentowana, nie istnieje jeszcze definitywne wydanie jego arcydzieła: (...) Rękopisu znalezionego w Saragossie, już w 1809 roku przełożonego po części na niemiecki, a w 1847, również w Lipsku, zapewne z udziałem Societas Jablonoviana, w całości na polski. W latach pięćdziesiątych XX wieku trud przywrócenia należnego mu miejsca podjęli R. Caillois, L. Kukulski, W. Has, Emanuel Rostworowski i Maria-Ewelina Żółtowska-Weintraub, której wciąż nieopublikowany doktorat stanowi najpełniejszą biografię hrabiego Jana, powiązaną z karierą bohatera Rękopisu. Skromny ów oficer gwardii walońskiej: Alfons van Worden, po wielu straszliwych próbach, które w gruncie rzeczy niczym innym dla niego nie były jak straszliwymi, teatralnie zaaranżowanymi opowieściami, awansował na gubernatora Saragossy, gdzie wiódł spokojny żywot troszcząc się o córeczkę swą Fatimę. […]. (shrink)

Większość analiz i wątków niniejszego artykułu była inspirowana lekturą książki Kena Goldberga The Robot in the Garden… (KenGoldberg (red.), Robot in the Garden. Telerobotics and Telepistemology in the Age of Internet, MIT Press, Cambridge, Massachusetts 2001). Dotyczy to zwłaszcza rozmaitych rozszerzeń systemu poznawczego człowieka, możliwości i faktu poznawania na odległość oraz nowej filozoficznej subdyscypliny, jaką jest dzisiaj teleepistemologia. Główny motyw jest jednak starszy, bardziej podstawowy i niezależny od koncepcji Goldberga oraz opisanego przezeń eksperymentu Telegarden. Stanowi go obawa przed nastaniem epoki (...) powszechnej, interaktywnej halucynacji – lęk przed ucieczką od świata realnego w stronę rozmaitych środowisk wirtualnych, obawa przed pełnym zanurzeniem się (imersją) w świat Matrixa. To z tego powodu od kilku dekad poszukuję coraz lepszych określeń poznania źródłowego, a problematyka źródłowości i granic wiedzy źródłowej, nieodmiennie, jest według mnie największy wyzwaniem każdej epistemologii: w każdej jej odmianie i na każdym etapie jej rozwoju. (shrink)

Zainteresowania Anny Seghers tematyką biblijną towarzyszyły jej od zarania twórczości. Była to tematyka bliska jej innemu wielkiemu tematowi - humanistycznej kulturze światowej, której poświęciła wiele uwagi i wysiłku artystycznego. Artykuł ukazuje sposób „wmontowania" tematyki biblijnej i jej znaczenie dla dzieła na przykładzie wielu pozycji, np. Transit czy Sagen von Unirdischen.

Pojem řádu má své veliké dějiny od předsókratiků až k H. Kringsovi, který v roce 1941 vydává knihu Ordo. U nás se pojmu řádu a řádovosti věnoval po celý život ze­jména brněnský a olomoucký myslitel J. L. Fischer (1894–1973). Idea řádu byla také jedním z pilířů jeho skladebné filosofie, jež měla základní problémy moderní společnosti vyřešit účinněji než marxismus. Současně s „laickým“ Fischerem usilovala v kritických 30. letech dvacátého století o nastolení kýženého řádu vyhraněně katolická skupina sou­středěná kolem tehdy (...) nově založené revue Řád. Oběma pólům šlo sice o podobný cíl (skoncovat s vládou neblahého kapitalismu), ale neporozuměly si pro různost svých věr. Toto osudové neporozumění bychom měli především na univerzitách v Brně a Olomou­ci napravovat využitím odkazu W. C. Smithe, který zásadně rozlišil setrvačnou tradiční víru (belief) a otevřenou víru všech opravdu tvůrčích lidí (faith). Takovou víru měl totiž podle autora také a snad především nový řád usilovně hledající Josef Ludvík Fischer. (shrink)

Artykuł omawia koncepcję poznania w ujęciu Błażeja Pascala na tle dyskusji epistemologicznych XVII i XVIII wieku. Wskazuje na integralność ludzkiej wiedzy postulowanej przez Pascala. Winna ona zespalać z jednej strony rozum, pojęty w sensie operacji dyskursywnej, z intuicją i instynktem, a z drugiej – poznanie naturalne z wiarą. Pascal wychodzi poza zestaw prawd dostępnych w poznaniu ugruntowanym na dyskursie. Szczególną rolę wyznaczał intuicji określanej w kategoriach sentir czy nawet instinct, operując takimi kategoriami jak esprit de finesse, utożsamiany z sens droit (...) czy esprit de justesse, istotnymi w odniesieniu do poznania principes. Równocześnie tak pojęte wyposażenie ludzkiego umysłu odpowiada aspektywnie wiedzy ugruntowanej na coeur, przeciwstawianej interpretowanemu racjonalistycznie raison, gdy na gruncie religii lumière naturelle jest komplementarne wobec inspiration czy révélation. Podejście to, opozycyjne wobec przejawów naturalistycznie pojętego racjonalizmu, wydaje się wpisywać w długi ciąg filozofii zdrowego rozsądku liczącej się z realiami ludzkiej natury. Sięga ona myśli Arystotelesa, mimo nowożytnej kontestacji jego nauki. Punktem odniesienia rozważań Pascala nade wszystko jest jednak epistemologia Kartezjusza podkreślającego znaczenie apriorycznych elementów poznania, traktowanych jako naturalne wyposażenie ludzkiego umysłu, do których odwołuje się intuicja czy instynkt. Konsekwencją integralności poznania jest akceptacja maksymalistycznie pojętej filozofii, nawet jeśli w nowożytności zmienił się paradygmat – z metafizycznego na epistemologiczny. Traktowanie ówczesnych ograniczeń w zakresie wykładu metafizyki jako przejawu minimalizmu, a nawet swoistego agnostycyzmu, nie wydaje się jednak uprawnione dlatego, że ze względu na zmianę nowożytnego paradygmatu to epistemologia była głównym terenem, na którym rozgrywały się podstawowe spory filozoficzne. Owocowały one określonymi rozstrzygnięciami światopoglądowymi, istotnymi w perspektywie ówczesnej dominacji kultury religijnej. Być może nawet, że to właśnie religijne milieu wymuszało podjęcie wątków metafizycznych, które stanowiłyby fundament światopoglądu religijnego. W tym kontekście wymóg ten aktualizowało ówczesne szkolnictwo, preferując u schyłku wieku oświecenia szkocką filozofię zdrowego rozsądku, broniącą integralności ludzkiej wiedzy wobec przejawów filozoficznego minimalizmu, a nawet swoistego sceptycyzmu, groźnego dla ładu kulturowego. (shrink)

Zwrot \"Mathesis Universalis\" (MU) oznacza projekt unifikacji całości wiedzy za pomocą metody matematycznej. Powstał on pod tą nazwą u progu nowożytności, a częściowo miał antycypacje w starożytności i średniowieczu. Głównymi jego rzecznikami byli Kartezjusz i Leibniz. Podejście Leibniza jest radykalnie formalistyczne, a przez to nadające sie do realizacji maszynowej, podczas gdy Kartezjusza - zdecydowanie antyformalistyczne. Artykuł koncentruje się na projekcie Leibniza jako tym, który ma kontynuację w nauce współczesnej. Zamysł, żeby narzędziem realizacji projektu była uniwersalna symbolika i rachunek logiczny jest (...) obecnie realizowany w odniesieniu do całości matematyki za pomocą środków, które jako pierwszy stworzył Gottlob Frege (1879). Istotny wkład ma Georg Cantor jako autor teorii mocy zbiorów, która wprowadza odróżnienie zbioru nieskończonego przeliczalnie od zbioru o mocy kontinuum. Umożliwia to dowód fundamentalnego dla współczesnej MU twierdzenia o istnieniu problemów nierozstrzygalnych w arytmetyce, co jest dziełem Kurta Gödla, oraz w logice. To drugie wykazał Alan Turing, dowodząc, że zbiór realizowalnych przez maszynę programów do dokonywania obliczeń, czyli do rozstrzygania problemu, jaka jest wartość określonej funkcji, jest tylko przeliczalny, podczas gdy zbiór problemów do rozstrzygnięcia ma moc kontinuum; stąd wynika, że pewne problemy są nierozstrzygalne w sposób formalny czyli maszynowy, co z kolei implikuje nierozstzygalność logiki. Analogiczny wynik Gödla ma ważne dopełnienie w jego twierdzeniu, że ograniczenia rozstrzygalności są tylko względne (w stosunku do określonego systemu formalnego) i mogą być przezwyciężane przez konstrukcję nowych pojęć pierwotnych, aksjomatów i metod postępowania badawczego. Rysuje się więc przed nauką możliwość nieustannego postępu. Takie dynamiczne ujęcie stanowi rys istotnie różniący współczesną postać MU od klasycznej, którą cechowała statyczność. (shrink)

Již letmý pohled na filosofii 20. století, která se snaží promýšlet podstatu lidského jednání, budí dojem, že patří k její metodě vrátit se k antickým teoriím a představit je jako historické východisko, jehož nové uchopení povede k lepšímu porozumění aktuálního problému. Tyto návraty, jak je lze sledovat u Heideggera, Gadamera, Ricoeura nebo Arendtové, směřují – nakolik se jedná o teorii jednání – především k Aristotelovi a jeho základnímu rozlišení mezi poiésis a praxis. Cílem následující stati je představit základ teorie jednání, (...) jež byla dílem prvních stoiků ve 3. stol. př. Kr. V naznačeném kontextu si však taková interpretace může činit větší ambice, než jak by se mohlo na první pohled zdát. Zůstává-li totiž Aristotelés pro novodobou filosofii jednání myslitelem, k němuž je třeba se vrátit a s nímž je třeba se vyrovnat, pak je dobré si uvědomit, že právě ve stoicismu lze vidět první a bezprostřední kritickou reakci na Aristotelovu filosofii. Navíc byl stoicismus naukou, v níž se jednání stalo gravitačním bodem všech ostatních úvah a která proto musela svoje vyrovnání s Aristotelem soustředit do pojmů souvisejících úzce právě s jednáním. Lze ovšem snadno vytušit, jaký byl hlavní důvod, proč zůstal stoicismus stranou pozornosti současných filosofů . Přesný vztah stoické nauky k aristotelismu má totiž stále tendenci se skrývat. Navzdory malé četnosti explicitních konfrontací s Aristotelovými argumenty je aristotelismus ve stoicismu přítomen všude – je v něm přítomen natolik, že snaze odlišit oba systémy občas hrozí sklouznutí do povrchních kategorizací, z nichž lze podezírat doxografickou tradici hellénistické a římské doby, která se snaží o uchopení téhož rozdílu. Přesto stoicismus není peripatetická filosofie a lze oprávněně předpokládat, že nahlédnutí odlišnosti mezi obojím vrhne nové světlo na moderní přístup k Aristotelovi. (shrink)

Zawodnicy występujący w latach międzywojennych w polskiej lidze piłkarskiej byli bardzo wszechstronni i utalentowani, dlatego odnosili sukcesy sportowe także w innych dyscyplinach sportu. Celem pracy była ocena skali tego zjawiska. Masowy rozwój piłki nożnej w Polsce sprawił, że brakowało utalentowanych zawodników w zmaganiach obejmujących gry sportowe, lekkoatletykę czy sporty zimowe. Wysoka sprawność piłkarzy predystynowała ich do udziału w rywalizacji sekcji klubów sportowych, innych niż futbolowe. Przedstawiono szczegółowe wykazy piłkarzy, uczestników rozgrywek ligowych w latach 1927–1939, którzy zostali medalistami mistrzostw Polski w (...) hokeju na lodzie, lekkoatletyce, koszykówce, siatkówce i piłce ręcznej. Ponadto zaprezentowano sylwetki i dokonania najbardziej wszechstronnych zawodników. (shrink)

Analizując porównawczo poglądy Cieszkowskiego i młodoheglistów, autor zwraca uwagę zarówno na istniejące między nimi podobieństwa, jak i różnice. Mimo wspólnego źródła, którym była krytycznie asymilowana filozofia Hegla, odrębność stanowiska Cieszkowskiego zaznacza się szczególnie, jeśli idzie o filozofię historii oraz stosunek do religii. Jest on mniej radykalny od młodszych uczniów Hegla, w zakresie środków przebudowy społeczeństwa, za to jego wizja tej przebudowy ma charakter globalny, do czego przyczyniła się inspiracja płynąca od francuskich reformatorów społecznych. Jeżeli weźmiemy pod uwagę ideę filozofii czynu (...) i włączenie do schematu historiozoficznego przyszłości, priorytet Cieszkowskiego nie ulega wątpliwości. (shrink)

W Cambridge 21 grudnia 2013 r. zmarł Peter Thomas Geach – wybitna postać filozofii brytyjskiej i wielki przyjaciel Polski. Imię jego będę tu pisać po polsku, bo wiem, że byłby z tego rad. Znał nasz język i chętnie używał polskiej formy swojego imienia. Był polskim patriotą. Była to postać wielce charakterystyczna...

Platónovy pokusy o určení dobra lze nalézt v celém jeho díle. Zahrnují jak relativně „univoční“ koncepci dobra ve smyslu sókratovského intelektualismu, tak pluralističtější koncepci obsaženou v politickém projektu Zákonů. Podle vývojové interpretace Platónových dialogů to naznačuje posun v autorově myšlení způsobený poznáním obtížnosti problému. Byl to přitom údajně teprve Aristotelés, kdo vyřešil Platónův problém dobra pomocí pojmu analogie. Proti této interpretaci článek zdůrazňuje, že aristotelské pojetí analogie je hluboce zakořeněno v Platónově vlastním potýkání se s rozdílem mezi morálním a politickým (...) dobrem. Byla to především Platónovo pochopení specifické hodnoty politické plurality, které stojí v základě akademického rozlišení mezi analogia a pros hen. (shrink)

This article first of all attempts to assess the proposals of 2006–2007 to amend Poland’s Constitution, aimed mostly at strengthening constitutional protection of unborn human life. Parliamentary work on this proposal begins with the submission of the Deputy’s bill on amendment of the Constitution, published in the Sejm Paper No. 993 of September 5, 2006, and ends with a series of votes at the 39th sitting of the Sejm of the fifth term of office, held on April 13, 2007, on (...) which it was decided not to adopt any amendment. In the course of the legislative process, several modifi cation were offered not only to Article 38 concerning protection of life, but also to Article 30 dealing with dignity as a source of rights. Each of these proposals had drawbacks, including inter alia: the lack of a definite period of protection or entitlement to dignity, resulting in the decreased protection in relation to issues concerning euthanasia; the application of new categories granting a specific status to unborn human life; specifying the standards for protection by means of legislative acts ranking lower than a constitution, resulting in the transfer of life protection into the sphere of regulation of ordinary legislation. The most conducive for strengthening of the protection of unborn human life, even if not free of imperfections, was an amendment of Article 30 proposed by the Committee in the following wording: “The inherent and inalienable dignity, conferred on the person from the moment of conception, shall be a source of freedoms and rights of persons and citizens. It shall be inviolable; the respect and protection thereof shall be the obligation of public authorities.” From the rejection of the proposals it is diffi cult to draw conclusions that are vital for interpretation of the existing provisions. However, a conclusion that the intention of the authors of the constitution was not to strengthen the constitutional protection of life is not legitimate, mostly because of their doubts about formal correctness of the proposed amendments (when deciding to reject them), particularly the doubts about legal consequences of their adoption. -/- Streszczenie Zasadniczym celem opracowania jest próba całościowej oceny propozycji nowelizacji Konstytucji RP mającej miejsce w latach 2006-2007, zmierzającej przede wszystkim do wzmocnienia konstytucyjnej ochrony życia człowieka przed narodzeniem. Prace parlamentarne nad analizowaną nowelizacją otwiera poselski projekt ustawy o zmianie Konstytucji zawarty w druku sejmowym 993 z dnia 5 września 2006 (projekt wpłynął do Sejmu 7 września); zamyka seria głosowań na 39 posiedzeniu Sejmu V kadencji, dnia 13 kwietnia 2007 roku; głosowań, które przesądziły o niewprowadzeniu żadnych zmian. W trakcie procesu legislacyjnego proponowano szereg formuł, zmieniających nie tylko art. 38 dotyczący ochrony życia, ale także art. 30, który dotyczy godności jako źródła praw. W zasadzie wszystkie zgłoszone propozycje posiadały wady, wśród których najważniejsze to: brak domknięcia okresu ochrony lub przysługiwania godności, skutkujący obniżeniem ochrony w kwestiach związanych z eutanazją; stosowanie nowych kategorii, prowadzące do nadania specyficznego statusu człowiekowi przed narodzeniem; określanie standardu ochrony za pośrednictwem aktów o randze niższej od konstytucji, prowadzące do przesunięcia ochrony życia przed narodzeniem w sferę ustawodawstwa zwykłego. Z punktu widzenia celu, jakim było wzmocnienie konstytucyjnej ochrony życia człowieka przed narodzeniem i wzmocnienie jego pozycji prawnej, najlepsza, choć nie pozbawiona usterek, była zaproponowana przez Komisję zmiana brzmienia art. 30 prowadząca do formuły: „Źródłem wolności i praw człowieka i obywatela jest przyrodzona i niezbywalna godność człowieka, przynależna mu od chwili poczęcia. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.”. Na podstawie odrzucenia propozycji zmian trudno wyciągać wnioski istotne dla interpretacji aktualnie obowiązujących przepisów; wniosek, że ustrojodawca nie chciał wzmocnienia konstytucyjnej ochrony życie nie jest prawomocny, przede wszystkim ze względu na – istotne w procesie podejmowania decyzji o odrzuceniu propozycji zmian – wątpliwości, co do formalnej poprawności formułowanych propozycji, w tym wątpliwości co do konsekwencji prawnych ich przyjęcia. (shrink)

Moderní evropská kultura o sobě ráda prohlašuje, že se na svou nynější intelektuální, kulturní a vědeckotechnickou úroveň dostala díky tomu, že se osvobodila od předsudků a iluzí. Jednou z nejčastěji zmiňovaných iluzí se stal geocentrismus vykládaný obvykle jako projev naivní touhy člověka postavit se do středu vesmíru. V této studii ukazuji, že geocentrismus se v antice, středověku ani renesanci nepojil s představou lidské výlučnosti v kosmu. Z kosmologického hlediska byla Země kloaka světa a z teologického hlediska byla Země (...) působištěm ďáblovým. Teprve Koperníkova reforma astronomie rozbila dosavadní distribuci dignity v kosmu a přinesla odlišné zhodnocení Země a středu světa. A geocentrismus začal být napadán právě jako projev naivního a infantilního antropocentrismu, který v nekonečném vesmíru obydleném miliony inteligentních bytostí, nemá smysl. (shrink)

Příspěvek se zaměřuje na zavádějící příběh o tzv. kodaňské interpretaci kvantové mechaniky, již jako údajně nerozpornou či jednotnou vytvořili a sdíleli na základě tzv. kodaňského ducha kvantové teorie její tvůrci v roce 1927. Článek bude vycházet z role, kterou v tomto příběhu sehráli především N. Bohr a W. Heisenberg. První část příspěvku seznamuje s variacemi toho, co se v literatuře považuje za kodaňskou interpretaci. Druhá část odhaluje, že zatímco kvantová mechanika vznikla ve dvacátých letech 20. století, kodaňská interpretace je veskrze (...) problematickým a především Heisenbergovým produktem z let padesátých. Jednou z hlavních motivací, kvůli níž vystoupil s tzv. kodaňskou interpretací, byla obrana vůči množícím se kritikám obhájců kvantové teorie. Jelikož mezi členy tzv. kodaňské školy nepanovala žádná jednotná či nerozporná interpretace kvantové mechaniky, zaměřuje se poslední část příspěvku na několik vybraných rozdílů hlavně mezi Bohrovým a Heisenbergovým výkladem kvantové teorie. (shrink)

Slavná kniha Elementární formy náboženského života francouzského sociologa Émile Durkheima je jedním z nejdůležitějších příspěvků k sociologii náboženství. Po řadu let byla vychvalována a citována, stejně jako kritizována a zavrhována. Kniha se stala chartou celé řady sociálně vědních badatelů, zejména těch, kteří se zaměřovali na studium společnosti a náboženství. V roce 1966 však vyšel článek amerického antropologa Clifforda Geertze nazvaný „Nábo- ženství jako kulturní systém", v němž autor tvrdil, že Durkheimova teorie náboženství, stejně jako teorie náboženství Sigmunda Freuda, Bronislawa (...) Malinowského a Maxe Webera, by měla být překonána dokonalejší teorií náboženství. Touto dokonalejší teorií měla být Geertzova teorie. Porozuměl však Geertz Durkheimově teorii dostatečně, aby nás to opravňovalo k tvrzení, že Durkheim byl na poli teorie náboženství překonán? (shrink)

Zajęcia prowadzone przez Profesora Pelca niewątpliwie wpisywały się w tak szeroko zarysowaną koncepcję logiki ogólnej. Starał się on być nauczycielem myślenia i dobrej roboty – nie tylko w filozofii, lecz w humanistyce i cel ten osiągał, nie tylko poprzez dobór tematów, wysokie wymagania, różnorodne sposoby sprawdzania wiedzy słuchaczy, lecz także – przez przykład. Wielu rzeczy nie przekazywał przez wykład czy lektury, lecz bezpośrednio kierując wysił- kami podopiecznych – zwłaszcza tymi związanymi z przygotowaniem obligatoryjnych prac rocznych. Pouczający był sam proces – (...) konsultowanie kolejnych etapów prac nad esejem – ale także oczekiwania, np. że praca będzie opatrzona abstraktem i słowami kluczowymi w jednym z języków kongresowych. Profesor Pelc dał się poznać i pozostaje w pamięci jako wybitny naukowiec, twórca współczesnej semiotyki polskiej, organizator i dydaktyk. W tym artykule starałem się pokazać, że zwłaszcza ta ostatnia rola stawia go w jednym rzędzie z przedstawicielami SLW, gdyż wspólna im była troska o wykształcenie kultury logicznej słuchaczy, wierność postulatom jasności i krytycyzmu, preferencja dla logiki w szerokim sensie nieograniczającej się jedynie do logiki formalnej, lecz dziedziny prawdziwie interdyscyplinarnej, obejmującej m.in. elementy epistemologii, psychologii, prakseologii – i pełniącej rolę współczesnego trivium. Na koniec chciałbym wyrazić głębokie przekonanie, że koncepcja logiki ogólnej – szkolnej, pedagogicznej, pragmatycznej – zasługuje, by odkryć ją na nowo, zrekonstruować ją i spisać jej historię, a co ważniejsze – by twórczo ją rozwijać. (shrink)

W artykule streszczam tzw. Debatę Dummett Lash, która miała miejsce na łamach czasopisma angielskich dominikanów New Blackfriars w latach 1987-1989. Rozróżniam trzy główne nurty debaty. W pierwszym głównym oponentem filozofa Michaela Dummetta, inicjatora debaty, był benedyktyn Bede Griffith, który proponował symboliczne rozumienie Biblii. Według Dummetta jednak rozumienie symboliczne opiera się na wcześniejszym rozumieniu dosłownym, które z tego powodu nie może być odrzucone. W drugim Dummett argumentował za potrzebą intersubiektywnego uzasadnienia naszej przynależności do konkretnego Kościoła, ponieważ w innym przypadku nie bylibyśmy (...) w stanie podać żadnych racji na rzecz zmiany poglądów przez tych, którzy nie wyznają chrześcijaństwa. Jego główna teza nie była atakowana, niektórzy uczestnicy debaty kwestionowali jednak niektóre szczegóły natury tego uzasadnienia i całego paradygmatu myślenia w kategoriach wyznaniowych. Trzeci i kluczowy nurt debaty miał swoje źródło w nacisku Dummetta na to, że współczesna katolicka biblistyka odeszła od tradycyjnego katolickiego nauczania i stąd konieczne jest ogłoszenie granic możliwej interpretacji katolickich artykułów wiary. Wielu teologów, którzy brali udział w debacie, postrzegało to żądanie Dummetta jako zagrożenie dla naukowej wolności, a najważniejszy z nich, Nicholas Lash, profesor University of Cambridge, wskazywał, że także postulowane przez Dummetta ogłoszenie będzie wymagało interpretacji, stąd wyznaczenie granic możliwej interpretacji jest po prostu niemożliwe. Na końcu artykułu dochodzę do wniosku, że możemy postrzegać Dummetta zarówno jako filozofa, który stara się traktować religię w sposób racjonalny, jak i prostego katolickiego świeckiego, chcącego mieć bezpośredni dostęp do Objawienia bez pośrednictwa ekspertów od biblistyki. (shrink)