One of the divine quotations narrated from the timeline of Qur’ānic revelation is seen as a word of Prophet Mohammad in the 30th verse of the surah of al-Furqān. It’s observed that the speaker of this verse is Prophet Mohammad and he complains to God about his tribe which neglects the Qur’ān. In the present study, semantic structure and the meaning area of the phrase “mahjūr”, which is the key word in this verse, the meaning of it in the timeline (...) of Qur’ānic revelation and the interpretations attributed to it in the following centuries are traced. Likewise by examining Qur’ānic exegesis chronologically and investigating the interpretations of the exegetes on the relevant verse, it’s tried to see the semantic breaking points, changes and transformations regarding this verse in the historical process. Finally, the approaches of the exegetes who interpreted this verse in terms of the method of maqāsidī tafsir or the principle of teleological interpretation are determined. The approaches detected in this respect are first explained in a descriptive style, and then they’re evaluated in an analytical point of view. The findings and conclusions we reached in this study are as follows: As stated by the majority of exegetes, especially Qatāda, al-Zamakhsharī, Ibn Atiyya, Fakhr al-Dīn al-Rāzī and al-Sa‘ālibī, the aforementioned verse belongs to the Prophet Mohammed in terms of both wording and meaning. It hasn’t been determined that there’s a conflict about the pertaining of this word to him. According to this hadith quoted in surah al-Furqān, the Qurayshi polytheists made unwarranted objections to the Prophet and the divine instructions that he brought, his heart was narrowed in the face of their attitude towards the Qur’ān, and for these reasons he complained about his tribe to God. It can be said that this meaning seen in Mecca in the tenth year of his prophethood, namely, insulting the Qur’ān, abandoning it, and denying the themes in it, also includes Muslims after the revelation period. Accordingly, it can be thought that the aspect and situation of not acting on the provisions of the Qur’ān and not thinking about its verses are also valid for the interlocutors of the next period. In this direction, when we look at the history of tafsir, it has been determined that the exegetes who interpreted this verse in terms of teleological interpretation asserted different approaches. It was seen that al-Zamakhsharī, al-Rāzī, Abū al-Barakāt al-Nasafī, al-Bikā‘ī, Kamālpasazāde, Sayhzāda and Ibn ʻĀshūr interpreted this complaint of the Prophet by associating it with the coming of punishment. Therefore, in compliance with them, this verse aimed to threaten all the interlocutors, especially the Quraysh. On the other hand, it has recognized that Ibn al-Qayyim al-Jawziyah, Ibn Kathir, Bursavī and Sayyid Qutb evaluated this verse in the context of the types and ways to abandon the Qur’ān. Thus, they interpreted the relevant verse in terms of maqāsidī tafsir in a way that would cover both the first addressees of Qur’ānic revelation and other interlocutors in the following periods. In a nutshell, it can be considered that not endeavoring to understand and interpret the Qur’ān, or keeping it away from family and social life, law, understanding of earning and spending, not referring to it in such matters, or giving up living a life pursuant to it, are some of the routes and sorts of abandonment of it for Muslims. (shrink)

Makalede İlâhî vahyin insanın ontolojik gerçekliğini göz ardı etmediğini, ontolojik gerçekliği üzerinden insanlara mesaj verdiği konusu ele alınmıştır. Bu durum, rüya ve şeriatlerin farklılığıyla ispat edilmeye, bu fikre temayül gösteren ancak Kur’ân hakkında olumsuz bir argüman olarak kullanan Montgomery Watt gibi müsteşriklere de cevap verilmeye çalışılmıştır. Bu yapılırken ilk önce bilinçaltının anlaşılması hususunda bazı örnekler verilmiş sonra rüya sembollerinde baskın olan kültürel unsurlara temas edilmiştir. Rüyalardaki sembollerin şekillenmesinde mantıksal bağı irdeleyen İslam ulemasının açıklamalarına ve rüya tevillerine de yer verilmiştir. (...) Bu yorum ve tevillerden anlaşıldığı kadarıyla insanlarda ortak görülen sembollerin Jung’un arketip, İslam ulemasının ise zihinsel kalıp ve manaların elbisesi dediği bir nevi kültürün kodlarından oluşan bilinçaltı alfabesi tarafından formlaştığı anlaşılmaktadır. Dini değer ve ifadeler Müslüman kültürde en dominant öğeler olduğundan Müslüman yorumcular genelde rüya sembollerini Kur’an ve hadisteki sözler veya bu sembolleri çağrıştıran ifadelerle yorumlamaya çalışmışlardır. Bu mantıktan hareketle tefsirde büyük problem olarak görülen Hz. İbrahim’in, oğlu İsmail’i kurban etme olayı ele alınmış ve nasıl anlaşılmasının gerektiği üzerinde durulmuştur. Bunun, baskın kültür altında sembolleşen bir rüya olduğu ve İsrail Oğullarına ‘Bakar’ kesme emriyle toplumun yanlış algısının değiştirilmesinin amaçlanması gibi çocukların tanrılara kurban edildiği ortamdaki yanlışlığın giderilmesi, kurban ritüelini tebdil edilmesinin amaçlandığı ifade edilmiştir. Daha sonra şeriat-ontolojik gerçeklik ilişkisi irdelenmiş, dinde bütün insanların ortak fıtratının esas alındığı ve bundan dolayı dinin bütün insanlar için değişmeyen bir olgu, şeriatlerin ise kültürün baskın olduğu ve dolayısıyla bir yönüyle ilişki içinde olduğu toplumsal bilinçaltı olduğu vurgulanmıştır. Kur’ân’da, dinin temel prensipleri ve resullerin üzerine birleştikleri kapsamlı şeriat kanunları dile getirilmiştir. Genel hatlarıyla din, Allah’ın varlıkları üzerine yarattığı (insanın tabiatının kolektif değişmezliğine dayalı) ve bütün mahlûkata sevimli geleni, marufu emretmeyi, münkerden nehyi, temiz şeyleri helal eden, zararlı olan şeyleri haramı eden emirleri içermektedir. İslam ulemasına göre bütün semavi dinlerde esas olan Allah’a, meleklerine, resullerine, kitaplarına ve ahiret gününe iman etmek, insanın yaptığı takdirde Müslüman olacağı fiilleri işlemektir. Bu iman da doğal olarak dünyadan yüz çevirmeyi, ahirete yönelmeyi, güzel ahlakı edinmeyi ve kötü ahlaktan da kaçınmayı gerektirir. Ancak şeriatlar ise birbirinden farklılık gösterebilir. Çünkü şeriatlar dinin indiği toplumun hallerini ve maslahatlarını esas aldığından değişiklik arz eder. Şeriatların farklılaşmasında toplumsal bilinçaltının göz ardı edilmediğini göstermek bağlamında Kur’ân’dan örnekler verilmek suretiyle savunulan tez ispat edilmeye çalışılmıştır. Bunlardan birisi, Kur’ân’da Arapların ortak duygularının esas alınması, kültürel bazı unsurların kullanılması, bir diğeri de yabancı isimlerin Arapların ifade ettiği şekliyle, ümmi anlayışa uygun kullanılmasıdır. Ayrıca bu konuda bazı helal yiyeceklerin Yahudilere haram kılınması ve diğer şeriatlerde yer alan bazı farklılıklar üzerinde durulmuştur. Helal yiyeceklerin haram kılınması konusunda Hz. Yakub’un yakalandığı ağır hastalıktan iyileştiği takdirde sevdiği yiyecekleri yememeyi nezretmesi, buna bağlı olarak iyileşince deve eti ve sütünü yiyip içmemesi, daha sonra çocukları ve ümmetinin de bu yiyeceklerden uzak durması sonucunda Tevrat’ta bunların haram kılınması örneği üzerinde durulmuştur. Bu örnek, şeriatlerin farklılaşmasının nedeninin bir şeye karşı tavrın toplumsal bir alışkanlık halini almasının sonucu olduğu ifade edilmiştir. Nitekim teravih namazının Müslümanlarca toplu kılınması ve buna devam edilmesi durumunda farz kılınır endişesiyle evlerinde kılmalarını tavsiye eden Allah Resulünün endişesinin de bunu pekiştirdiği dile getirilmiştir. Diğer şeriatlerde bazı farklılıklar konusunda ise orucun öncekilere farz kılınmasına rağmen keyfiyetinin farklı olması üzerinde durulmuştur. Aynı şekilde namaz, zekât ve haccın semavî dinlerinin hepsinde olmasına rağmen keyfiyetinin değiştiği örneklerle izah edilmiştir. Bu doğrultuda milletlerin yaşam tarzlarının ve kültürünün dolayısıyla toplumsal bilinçaltı şeriatlerin farklılığında gözönüne alındığı ifade edilmiştir. Nitekim İsâ peygambere tabi olanların kendilerine emredilmemekle birlikte Allah’ın rızasını elde etmek için ruhbanlığı kendilerine farz kılmaları ve buna devam etmeleri karşısında Allah’ın buna itibar ederek, ruhbanlıkta bulunanlara ücretlerini verdiğini ifade etmesi de bu durumu pekiştirmektedir. Sonuç olarak din ve dine taalluk eden her şeyin insanlığın ortak fıtratını esas aldığını, şeriatten şeriate değişiklik gösteren unsurların da kültürel ve bir yönüyle toplumsal bilinçaltıyla ilgili olan hususlar olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. (shrink)

Bir şey, Tanrı onu emrettiği için mi iyidir ya da kötüdür? sorusunu merkeze alarak oluşturulan ve yakın dönem içerisinde gerek din felsefesi ve gerekse ahlak felsefesi içerisinde tartışılan konulardan biriside “İlahi Buyruk Teorisi”dir. Bu teori kısaca, ahlaki değerlerin kaynağının, Tanrı’nın buyruklarında, yani onun emir ve yasaklarında belirlendiğini açıklamaya çalışmaktadır. Eylemlerimizin iyi ya da kötü olarak nitelendirilmesinin Tanrı’nın buyruklarıyla mı, yoksa onların Tanrı’dan bağımsız, yani, kendi doğalarından mı kaynaklandığı tartışması, ilk olarak ahlak felsefesi içerisinde Platon’un “Euthyphro” diyaloğunda kendisine yer bulmuştur. Bununla (...) beraber Hristiyan teolojisi içerisinde Aziz Augustinus, Duns Scotus ve Thomas Aquinas isimler; İslam düşüncesi içerisinde ise, “Hüsün ve Kubuh” meselesi adı altında Mu’tezile, Eş’ariyye ve Matüridiyye gibi ekoller konuya dair yaklaşımlarını ortaya koymaya çalışmıştır. Son olarak daha yakın dönemde din felsefesi içerisinde Philip L. Quinn, Robert M. Adams ve Janine Marie Idziak gibi birçok isim bu teoriye yönelik kapsamlı çalışmalar ve argümanlar geliştirmiştir. (shrink)

Bu makale, 19. yüzyılın başlarında Kuzey Hindistan’da ortaya çıkan ve günümüze kadar devam eden, ilahî kudret hakkında önemli bir kelâmî ihtilafı ele alan ilk mantık araştırmasıdır. İhtilaf, birbiriyle bağlantılı iki tez içermektedir. İlk tez "imkān-i naẓīr" olarak bilinir ve bu, Allah’ın Hz. Muhammed'in aynısını yaratabilmesidir. İkinci tez ise "ikmān-i kızb" olarak adlandırılır ve Allah’ın yalan söyleme veya gerçeğe aykırı şeyler söyleme olasılığını hakkındadır. Makale, iki güçlü düşünürün argümanlarını inceleyecektir. İlk olarak, tartışmayı başlatan Shah İsmail Dihlawi (ö. 1831), Allah’ın benzer bir (...) Muhammed'i yaratabilme ve yalan söyleyebilme olasılığını savunan argümanlar sunar. İkinci olarak, karşıt görüşteki ve baş rakibi Fazl-e Haqq Khayrabadi (ö. 1861), her iki olasılığı da kesin bir şekilde reddeder. Makale, argümanların yapısının ve öncüllerinin yanı sıra tartışmada deruhte edilen temel modal kavramların ayrıntılı mantıksal analizine odaklanmaktadır. (shrink)

Özet Şii-İmamiyye’nin usûlde Mu’tezilenin etkisinde kaldığı iddiaları, hicri dördüncü asırdan itibaren dile getirilmektedir. Buna karşılık usûlî düşüncenin ilk mümessili sayılan Şeyh Müfîd’den itibaren mezhep içinden yükselen sesler bu iddiaları şiddetle reddetmişlerdir. Biz bu çalışmada Mu’tezile kelamına sistematik hüviyet kazandıran ve yazdığı eserlerle Mu’tezile kelamının bugüne ulaşmasında büyük pay sahibi olan Kâdî Abdülcebbâr ile İmamiyye’nin kelam düşüncesinin istikrar bulmasında ve Şeyh Müfîd’le başlatılan usûlî yaklaşımın benimsenip yaygınlaşmasında büyük bir yeri olan Ebû Ca’fer et-Tûsî arasında adalet ilkesi üzerinden bir karşılaştırma yaparak, söz (...) konusu iddiaların ne kadar sübut bulduğunu tespit etmeye çalıştık. Kısmi farklı izahları bir kenara bırakırsak, adalet ilkesinin ispat ve yorumlanmasında iki kelamcı arasında kayda değer bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Abstract The claim that the Shi’i Imamite thought is heavily influenced by the Mu’tazilite outlook has been alleged since the fouth century of hijra. However, beginning with Shaikh Mufid, the first representative of the Usuli branch of Shi’a, the Shi’is vehemently denied this allegation. In this article, this issue is dealt with by making a comparison between the idea of Qadi Abd al-Jabbar, the prominent Mu’tazilite scholar who made a major contribution to the consolidation of the schools’ theaching and that of al-Tusi, who also made a contrubitued to the integration of the Shi’ite kalam and the spreading of the usuli approach initiated by Shaikh Mufid. Leaving aside the differences in deatil, it seems that there is no noteworthy difference between their approcah to the issue of justice. Key Words: Qâdî Abd al-Jabbâr, Abû Ja’far al-Tûsî, Husn-Qubh, Divine Justice, Free Will. (shrink)

İşbu makale Ebü’l-Berekât el-Bağdâdî’nin (ö. 560/ 1164-65’ten önce) ilâhî önbilgi ve insanın özgür iradesi sorununa dair konumunu tetkik etme amacındadır. Metin, Ebü’l-Berekât’ın ilâhî önbilgi ve insanın özgür iradesinin bağdaşması argümanın geçerli olmadığını düşündüğünü iddia ediyor. Bir kişi ya ilâhî önbilgiyi ya da insanın özgür iradesini savunabilir, başka bir çözüm yoktur. Kitâbu’l-Mu‘teber fi’l-hikme adlı kitabının mantık ve metafizik bölümleri içerisindeki bu meseleye dair açıklamalarını inceleyerek, Ebü’l- Berekât’ın ikinci alternatifi seçtiği belirgin kılınacaktır.

Avicenna, the most influential of Islamic philosophers, produced The Healing as his magnum opus on his religious and political philosophy. Now translated by Michael Marmura, The Metaphysics is the climactic conclusion to this towering work. Through Marmura’s skill as a translator and his extensive annotations, Avicenna’s touchstone of Islamic philosophy is more accessible than ever before. In The Metaphysics, Avicenna examines the idea of existence, and his investigation into the cause of all things leads him to a meditation on the (...) nature of God. From this discussion, Avicenna develops a theory of divine causation that synthesizes Neoplatonic, Aristotelian, and Islamic ideas. Within this emanative scheme, Avicenna establishes some of the basic ideas of his religious and political philosophy, as he discusses the divine attributes, divine providence, the hereafter, and the ideal “virtuous” city with its philosopher-prophet as the human link between the terrestrial and heavenly realms. With this edition, The Metaphysics can now be better seen as one of the most masterful works of classical Islamic philosophy. (shrink)

Türk makam müziği, kökeni Orta Asya’ya dayanan, Çin, Hint, Fars ve Ortadoğu kültürüyle yoğurulmuş, çok kültürlü yapısıyla oldukça zenginleşmiş bir müziktir. İslâmiyetin kabulüyle Orta çağ İslâm dünyasının en önemli kuramcılarından olan Kındî, Farâbî ve İbn-î Sînâ yapmış oldukları çalışmalarla Türk makam müziğinin gelişimine büyük katkı sağlamışlardır. Türk mûsikîsi en büyük gelişimini Osmanlı devleti zamanında göstermiştir. Padişahların birçoğunun mevlevî tarikatına mensup olması bu bağlamda mûsikî ve edebiyata hâkim olmaları gelişimi sağlayan en önemli etkenlerdendir. Türk makam müziğinin gelişiminde Doğu coğrafyası ile olan (...) etkileşiminde önemli payı vardır. Safüyiddin Urmevî ve Abdülkâdir Merâgî yazmış oldukları eserlerle mûsikînin şekillenmesine büyük katkı sağlamıştır. On beşinci yüzyıl Türk makam müziği adına yapılan kuramsal çalışmaların arttığı, yapılanmanın hızlandığı ve günümüz mûsikî nazariyatının şekillendiği bir yüzyıl olmuştur. On altıncı yüzyılın sefer ve fetihlerle geçmesi mûsikî adına bir duraksamayı da beraberinde getirmiş, On yedinci yüzyıl ise özellikle bestecilik alanında önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönem olmuştur. Çoğu müzik tarihçisi bu dönemi klâsik dönem olarak kabul etmiştir. Çalışmanın başlığında da belirtildiği üzere Hatip Zâkirî Hasan Efendi bu yüzyılın dini form besteciliğinde en önemli isimleri arasında yer almaktadır. Çalışmada bestecinin TRT repertuvarında yer alan Rast makamında ve ilâhî formunda iki adet eseri makam ve biçim açısından incelenmiş ve dönemin mûsikî kültürü adına çıkarımlar yapılmıştır. (shrink)

Mu‘tezilî kelâmcıların ortaya attıkları ahlâk nazariyesi Ortaçağ İslâm dünyasında önemli bir yer işgal eder. Bundan dolayı, bu makale bilgi-değer münasebeti sorununa ayrılmıştır. Eş‘arî kelâmcıların aksine, Mu‘tezilîler, bilgi-değer münasebetinden yola çıkmak suretiyle, din gönderilsin ya da gönderilmesin, iyi, kötü ve zorunlu gibi bazı objektif değer terimlerinin akıl kanalıyla bilinebilirliği tezini öne sürmüşlerdir. Mu‘tezilîler, ahlâkî değerler alanında nesnelciliği savunurlar, ancak onların savunduğu ve zorunluluğunu bütünüyle Tanrı’dan alan bu türden bir nesnelcilik anlayışını, deyim yerindeyse, “ilâhî nesnelcilik” diye nitelendirmek mümkündür. Onlarca, değerler daha başlangıçta (...) hem nesneler âlemine hem de insan anlığına sadece Tanrı tarafından yerleştirilmiştir. Mu‘tezilîlere göre, hem akıl hem de nakil iyi ve kötü gibi değer kavramlarını bilme hususunda iki asıl kaynaktır. İşte bu nedenledir ki, Mu‘tezilîlerin savunduğu akıl “kısmî akılcılık”olarak kabul edilebilir. Sonuç itibariyle, Mu‘tezilîlerin ahlâk sisteminde, insanoğlu daha başlangıçta onu yaratırken Tanrı’nın kendisine bahşetmiş olduğu yetkin aklını kullanmak suretiyle erdemli ve ahlâki bir yaşam tarzı sürdürebilir. (shrink)

Klasik Sünnî kelâmın sıfatların ‘ne Tanrı’nın aynı ne de Tanrı'dan ayrı' olduğunu iddia eden ilâhî sıfatlar teorisi, üçüncü halin imkansızlığı yasasının inkarı anlamına gelecek şekilde yorumlanmıştır. Nitekim bu iddiada olan yazarlar, böyle bir teoriyi dışarıda bırakacak şekilde yeni bir kelâm inşa etme iddiasındadır. Yazar, böyle bir iddiayı kendinde anlamsız görmekle birlikte, klasik kelâm nazariyesinde de bir temeli olmadığını iddia etmektedir. Bu makale, ‘gayr’ın anlamı hakkında ayrıntılı bir inceleme sunmakta ve birçok metinsel kanıtla, klasik ilâhî sıfatlar teorisinin yalnızca özdeşliğin ve ilâhî (...) zâttan ayrılabilirliğin inkarı anlamına geldiğini öne sürmektedir. Bu makale, gayr teriminin metafizik, teoloji ve doğa felsefesi bağlamlarında da geçerli olduğunu göstermektedir. “Bir şey bir diğerinin ne aynı ne de ayrıdır” formülü, bir öznenin kendisinden zorunlu ve ayrılmaz olan herhangi bir özelliğine eşit şekilde uygulanır. Bir diğer ifade ile söz konusu ilke, mümkün varlıklar için de aynı şekilde geçerlidir. Araştırma “gayr” kavramının Arap dilbiliminde aslî olarak olumsuzlama anlamına gelmediğini, aslında bir sıfat olduğunu ve aynı zamanda istisnaî cümle oluşturma işlevi gördüğünü iddia eden dilbilimsel bir tartışmayla başlamaktadır. Bu da ilâhî sıfatlara ilişkin ilkenin, temel dilbilimsel düzeyde bile üçüncü halin imkânsızlığı anlamına gelmediğini kanıtlamaktadır. Akabinde “gayr” kavramı kelâmî n. Söz konusu inceleme kendisini herhangi bir ekolle sınırlı değildir, ancak inceleme dört ana kaynağa dayanmaktadır: (1) Mu'tezileden Ka‘bî'nin Makâlât'ı; (2) Eş‘arî'nin Makâlât'ı ve (3) Mâtürîdî'nin Kitâbu't-Tevhîd ve (4) Te’vîlât. Bazı yazarların Mâtürîdî'nin üçüncü halin imkânsızlığı yasasının inkârını îmâ eden özgün bir duruşa sahip olduğunu iddia etmeleri nedeniyle, sonuncusu üzerinde daha fazla duruldu. Böylesi bir ilkenin mantık yasalarının inkârını îmâ ettiğine dair hiçbir belirti yoktur. Aksini iddia edenler, böyle mantıksız bir görüş için felsefi gerekçelendirme bir yana, yorumları için herhangi bir dilbilimsel veya metinsel kanıt bile sunamamıştır. (shrink)

“Dünyadaki kötülüklerin varlığı, geleneksel teizmdeki Tanrı inancı için bir problem oluşturur mu?” 2000 yıldan fazla zamandır çok çeşitli geleneklerden gelen düşünürleri meşgul eden bu çetrefilli soruya bu kitap, en güncel tartışmalardan hareketle cevap vermeye çalışıyor. Kötülük probleminin tarihsel gelişimini, mantıksal ve delilci kötülük argümanlarını özetledikten sonra kitap, geleneksel ve modern teist çözüm önerilerini ele alıyor: Özgür iradenin varlığı veya manevi gelişim potansiyeli, kötülüklerin varlığını meşru hâle getirir mi? Etrafımızda gördüğümüz kötülüklerin gerekçesi konusunda şüpheci tavır takınıp Tanrı'nın hikmetinin, insanın kısıtlı zihni (...) tarafından sorgulanamayacağı sonucuna mı varmalıyız? Özel olarak İslami gelenek içinde kötülük problemini çözmemizi sağlayacak kaynaklar bulabilir miyiz? Kitap, tüm bu önerilerin yetersiz kaldığını iddia ederken karşı cevap olarak modern "kötü tanrı" argümanını ele alıyor. Buna ek olarak ilahi adaleti tehdit eden ilahi gizlilik ve benzeri argümanlar, kötülük problemini daha da çözümsüz hâle getiriyor. Kötülük probleminin çözümsüzlüğü, evrenin bizim acılarımıza ve isyanımıza kayıtsız olduğu ihtimali ise bizi daha üst düzey bir probleme, anlam problemine taşıyor. Anlam problemi, herkesin problemi olduğuna göre kötülük karşısında kimsenin rahat olmaması, anlamlı hayat konusunda herkesin kafa yormaya devam etmesi gerekiyor. (shrink)

Eşʿarîliğin son aşamasını temsil eden Îcî’nin argümanları, ekoldeki geleneksel ve felsefî yaklaşımları yansıtmaktadır. Bu makale Îcî’nin Muʿtezile’nin ahlâkî realizmine karşı kullandığı temel argümanlarını sunmaktadır. Çalışmanın amacı Îcî’nin argümanlarını değiştirmeden sağlam bir şekilde sunmak, açıklamak, itirazları tartışmak ve sonunda güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirmektir. Makalenin amacı Muʿtezile’nin argümanlarını açıklamak değildir; yine de Îcî’nin argümanlarını daha net anlamak için bazı açıklamalar yapmaktadır. Makalenin ilk kısmında Eşʿarîler ile Muʿtezile’nin ahlâk anlayışları arasında belirgin bir çizgi çizmektedir. Tartışma noktasını belirtip kelâmî argümanlar için zemin hazırlamaktadır. (...) Îcî’nin argümanları üç kısma ayrılmıştır. Birinci kısımda Îcî’nin Muʿtezile’nin ahlâkî temellerine şüphe düşürmek için insanın seçme özgürlüğünü ortadan kaldırmak için polemik argümanını sunmaktayız. Argümana karşı eleştirileri tartıştıktan sonra Îcî’nin insanın gücü ve seçme özgürlüğü konusundaki gerçek görüşünü ortaya koyuyoruz. İkinci kısım, intrinsik değerler görüşüne karşı üç argüman ihtiva etmektedir. İlk iki argüman Îcî tarafından benimsenmiş, üçüncüsü ise genel bir şekilde diğer Eşʿarîlere atfetmiştir. Bu iki argüman yalanı ve doğruyu söylemenin intrinsik etik değerleriyle ilgilenmektedir, üçüncüsü ise Eşʿarîlerin meşhur: “Bir araz başka bir araz üzerinde konamaz” deyişine dayanmaktadır. Makalenin son kısmı, Îcî’nin Muʿtezile'nin ahlâkî vecihler teorisine karşı argümanını tartışmaya ayrılmıştır. Îcî’nin argümanını tartışmadan önce teori ve taraftarları hakkında yeterli bir açıklama yapılmıştır. Ayrıca Îcî’nin ve Muʿtezile’nin ilâhî ahlâk anlayışına dair kısa bir giriş, argümanın içinde tartışılmaktadır. Adalet ve hikmet gibi bazı ilahî nitelikler Eşʿarî ve Muʿtezile’nin bakış açılarından ele alınmaktadır. Sonuç olarak makale, Îcî’nin Muʿtezile’nin ahlâkî realizmine karşı argümanlarını açık ve net bir şekilde ortaya koymakta, itirazları sunup değerlendirmekte ve argümanların güçlü ve zayıf yönlerini göstermektedir. Son olarak, Eşʿarîlerin Muʿtezile’ye karşı ahlâkî argümanlarını daha etkili bir şekilde anlamak için bir çözüm önermektedir. (shrink)

İlahî vahyin son halkası olan Kur’ân, şirk, küfür, nifak ve zulmün her türlüsünden insanlığı kurtarmak için gönderilmiştir. Kur’ân, kendini yeni bir medeniyyet tasavvuru olarak insanlığa takdim etmiştir. Bunun için kendisine inananların, onu okuma, anlama ve hayatlarına rehber olmasını istemektedir. Müslümanlar, Kur’ân’ı sadece telaffuz ederek onun istediği bu rehberliği yerine getirmiş olamazlar. Müslümanlar, hem ellerinde bulunan Kur’ân âyetlerinden ve hem de çevrelerinde yer alan ve her gün yüz yüze kaldıkları kâinattaki âyetlerden gereğince istifade etmek zorundadırlar. Kur’ân, kendisini kabul edenlerin inanç, ibadet, (...) kişilik, kimlik, düşünce yapısı ve davranışlarının tevhide göre şekillenmesini ister. Şâyet Kur’ân’a inananların bu özelliklerinde bir değişim meydana gelmiyorsa, burada sorgulanması gereken çok ciddi problemler var demektir. Hiç kuşkusuz bugünkü Kur’ân eğitimi yöntemiyle, Kur’ân’ın istediği medeniyet seviyesini ve mü’min kişilikleri oluşturmamız mümkün değildir. Bu makalede hem Kur’ân’la olan ilişkilerimizin nasıl olması gerektiğini hem de toplumsal anlamda değişim ve dönüşümün esaslarını belirlemeye çalıştık. (shrink)

Faith music has existed with the emergence of belief since the archaic period and has been a tool in showing devotion to the sacred in almost all beliefs. Music is sometimes used individually, sometimes together with collective rituals, sometimes only with human voices, sometimes only with instruments and sometimes with musical accompaniment, in order to spread the belief, convey religious information and reinforce the teachings, purify, communicate with the spirits and present their devotion to them. In the study, the hymn (...) "Ya Hannân Ya Mennan", which was performed in the tarawih prayers during Ramadan for centuries and constituted the ancient tradition of a city, was evaluated ethnomusicologically within the ethnology of faith music. The hymn "Ya Hannân", which is a type of Ramadan hymns, has settled in the memory of the people and created a culture as the public hymn used in mosque music during Ramadan in the city. It is so embedded in the cultural codes of the divine city that it is seen as a part of the tarawih prayer for some people, especially children, who have not left the province. When people who grew up with this culture go to the tarawih prayer outside of Sivas, they expect to listen to the hymn "Ya Hannân" in their sense of belonging when the hymns begin. It also concerns the discipline of sociology of religion because of the hymn that costs the whole city. (shrink)

El presente artículo es un estudio sobre las diferenciaciones (aqsām) del amor, uno de los puntos más importantes del principal escrito que Ibn ʿArabī dedicó a la cuestión amorosa, el capítulo 178 de Las Iluminaciones de La Meca (al-Futūḥāt al-Makkiyya). A través de un juego de oscilación y equilibrio entre perspectivas ontológicas y epistemológicas aparentemente enfrentadas –incomparabilidad/similaridad, oculto/manifiesto, unidad/multiplicidad, espíritu/cuerpo– y un recurrente manejo del lenguaje de las alusiones (išāra), el maestro andalusí distingue entre amor divino (ilāhī), espiritual (rūḥānī), natural (...) (ṭabī‘ī) y elemental (ʿunṣurī). Se ofrece un análisis y comentario del texto akbarí que pretende aclarar la especificidad de cada una de estas nociones, así como su íntima relación con el discurso amoroso del autor. (shrink)

The relationship between the eternity of the divine attributes and the origination of the universe (ḥudūth al-‘ālam), fate, and human freedom is among the most important problems of Kalām. This study deals with this problem by examining the connection of the kalāmī view of the origination of the world with God’s attributes in general and His eternal knowledge in particular. In this connection, it also revisits the issue of human free will. One of the main arguments of this paper is (...) that the difficulties in the explanation of the relationship between God and the universe lies on the misapprehension of the term eternity. The difficulties in the explanation of the divine attributes and their relation to the universe revolve primarily around the conception of eternity understood as the infinite succession of moments in time or as something before the beginning of time. On the other hand, if eternity is understood as an attribute peculiar to God only, which also embraces all the temporal extensions as a succession in it, we may provide some explanations regarding God’s attributes and their relation to the universe. Within this direction, some intellectual developments in the 20th century such as the theory of relativity and quantum physics have enabled us to posit a better concept of eternity that seems to be promising in the explanation of the abovementioned problems. (shrink)

“Doğal din” terimi, bazen doğanın kendisinin ilahi olduğu bir panteistik doktrine atıfta bulunur. “Doğal teoloji” terimi ise aksine, başlangıçta gözlemlenen doğal gerçekler temelinde (ve bazen) Tanrı’nın varlığını savunmaya yönelik projeye atıfta bulunur. Bununla birlikte çağdaş felsefede, hem “doğal din” hem de “doğal teoloji” genel olarak, dinî veya teolojik konuları araştırmak için insana, “doğal” olan bilişsel yetilerini – akıl, algı, içgözlem- kullanma projesini ifade eder. Doğal din veya teoloji, mevcut anlayış üzerine, doğayla ilgili ampirik araştırmalarla sınırlı olmamakla birlikte ayrıca panteistik bir (...) sonuçla da bağlantılı değildir. Bununla birlikte o, özel doğal olmayan yetilere (ESP, telepati, mistik deneyim) veya doğaüstü bilgi kaynaklarına (kutsal metinler, vahiy teolojisi, inanç otoriteleri, doğrudan doğaüstü iletişim) hitap etmekten kaçınır. Genel olarak, doğal din veya teoloji (bundan böyle “doğal teoloji” olarak anılacaktır), diğer felsefi ve bilimsel girişimlerle aynı rasyonel inceleme standartlarına uymayı amaçlamaktadır ve aynı değerlendirme ve eleştiri yöntemlerine tabidir. (shrink)

Muhyiddin ibn Arabî, İslam'daki tartışmasız en etkili sufi teorisyendir. Kalıcı şekilde en popüler çalışması olan Fusûsül-hikem'de, Kur'an'da bir peygamber hakkında algımız ne olursa olsun, onunla ilişkilendirilen ve ondan türetilen hikmetin çok farklı olduğunu açıkça ve ısrarla göstermektedir. Bu, İbn Arabî'nin Kur'an'ın literal metnini inkar ettiği anlamına gelmez. Tam tersine, O sadece Kur'an'ı farklı algılama ve alımlama düzeylerinin olduğunu iddia eder: Kur'an'ın dış gerçekliği (zâhir) kitlesel tüketim içindir ve İbn Arabî'ye göre kişinin Kur'an'ın yüzeysel bir anlayışından elde ettiği bilgidir. Bununla birlikte, (...) Kuran'ın, ariflerin (arifûn) korumasında olan daha derin bir anlayışı vardır. İbn Arabî, dış gerçeğin ötesine geçen, ancak ona (dış gerçekliğe) ayrılmaz bir şekilde bağlı olan Kur’an’ı bu şekilde okumasıyla, Kur'an'ın tasavvufi tefsir geleneğini kendi tarzında sürdürür ve birincil amacını Fusûs’un her bölümünde uygular: Her ikisinin de meşruiyetini korurken, Kur'an'ın zâhir ve bâṭını arasındaki antitezi vurgulamak ve hatta bâṭına ancak ẓâhir yoluyla erişilebileceğini iddia edecek kadar ileri gitmek. Bu makale, bu karşılıklı bağımlı bilgi ('ilm)/hikmet (hikma) antitezinin en açık örneklerini bulduğumuz ve belirli nedenlerle seçilmiş Fusûs'un dört bölümünü detaylı şekilde incelemektedir: Adem bölümü, Fusûs'un ilk bölümü olduğu için seçilmiştir ve bu bölümde İbn Arabî'nin eserin tamamına yönelik amacı ve yaklaşımı net şekilde belirginleşir. Lût ve Hârûn bölümleri, Endülüs'ün ikili hermenötik ilkesinin en bariz örneklerini oluşturdukları için seçilmiştir. Son olarak, İbn Arabî metnin tahiriyle çelişiyor gibi görünse bile, aslında birincil zahiri modele dayanan daha gelişmiş bir yorum modelini açıkladığı için Nûh bölümü seçilmiştir. Âdem bölümünde İbn Arabi, Adem ile ilişkilendirilen en tutarlı Kur'anî betimlemenin insanlığın babası olduğu için onun insanlığının olduğunu öne sürer. Oysa onun hikmeti ilahi vasfıdır. Bunun nedeni, İlahi en katıksız ve tam ifadesini ancak insanda bulabilmesidir. Diğer taraftan, Nuh'un Kuranî sembolü ise kavminin büyük çoğunluğunun boğulduğu tufandır. Sufî’ye göre (İbn Arabî) onun hikmeti, şeyleri yüzdürmesidir- subbūḥiyya/sebūḥiyya hikmeti. İbn Arabî için boğulma bir ölüm nedeni olmaktan çok bir yaşam kaynağı olmuştur. Lut'un Kur'an'daki en kalıcı imgesi, kavminin günahını dizginlemedeki yetersizliğinden dolayı güçsüzlüğüdür. İbn Arabî, ama yine de onun hikmetinin güç olduğunu söylüyor. Son olarak, Hârûn, Kuran'da Mûsâ'ya itaat eden biri olarak tasvir edilir. Kardeşine yardım etmesi, yükünü taşımasına yardım etmesi için kendisine peygamberlik verildi. Mûsâ, Sina'ya gidip onu sorumlu bıraktığında bile, o sadece Mûsâ'nın yardımcısı rolünü yerine getirir ve ona tabidir. Oysa onun hikmeti itaatin, liderliğin antitezidir. (shrink)

İnsanın özgür iradesinin ispatı problemine yönelik çözüm denemelerinden biri Tanrı’nın kendisini gönüllü olarak sınırlaması anlamına gelen ilahi kendini sınırlama (divine self-limitation) yaklaşımıdır. Yahudi ve Hıristiyan teolojilerinde görülen bu perspektifle modern dönemde Süreç ve Kuantum felsefelerinde karşılaşılır. Bu çalışmada ilgili düşünce biçimi, Mu‘tezilî bilincin düşünce biçimiyle kıyaslanmıştır. Öncelikle Tanrı’nın kendini sınırlamasının imkânı, sınır teorisi varsayımıyla sorgulanmıştır. Buna göre ‘sınır’ evrene ve insana ‘yasa’ olarak içkindir. Evren de insan da fiziksel, kimyasal, biyolojik vd. yasalara/sınırlara tâbidir. Bu yasaların yaratıcısı olarak Tanrı da sorumluluğun (...) kaynağı akıl da insanı sınırlar ve sınır demek kavram, anlam, amaç, sistem ve düzen/kozmos demektir. Bu düzenin toplumsal hali ise zaman ve mekân ile sınırlı insanın teklif sahibi kılınarak eylemlerinin de sınırlandırılmasıdır. Peki, akla sınırlama fonksiyonu veren Tanrı’nın da kendi iradesini, ilmindeki tasarımının bir sonucu olarak sınırladığı varsayılabilir mi? Yahudi teolojisinde bu sınırlama, onların inançlarıyla ilişkili yaşadıkları ıstıraplara karşı Tanrı’nın müdahale etmemesinin bir nedeni olarak görülmekle beraber sınırlı âlemlerin var olabilmesi için Tanrı’nın sonsuz ışığını daraltması ve geri çekilmesi olarak da anlaşılmıştır. Hıristiyan teolojisinde ise sonsuzluğun evreni yaratmasının keyfiyeti, Tanrı’nın Mesih ile enkarnasyonu, kötülük ve özgür irade problemlerini çözmek için bu teoriye başvurulmuştur. Tanrı’nın, vahiy aracılığıyla bildirdiği teklif, aynı zamanda insana akıllı, sorumlu, dolayısıyla özgür olduğunu da hatırlatmaktadır. Muhammed İkbal (öl. 1928) bu özgürlüğün insana ilahi kendini sınırlama teorisiyle verilebileceği kanaatindedir. Bu görüşle Mu‘tezilî bilincin Tanrı tasavvurunda sezilen sınırın birlikte düşünülmesi mümkün müdür? Zira tekliften doğan özgürlüğün gereği, Mu‘tezile’ye Tanrı’nın iradesinin ezeli olmadığını, tercihlerinin yaratıcısının insanın kendisi olduğunu düşündürmüştür. Yine tanrısal adaletin bir gereği olarak, insana kudretin fiilden önce verilmesi, nübüvvet ile va‘d ve vaidin gerçekleşmesi gibi teklife dair meseleler Tanrı hakkında zorunlu kabul edilmiştir. Bu bilinçte aklın sınırlama fonksiyonu Tanrı’ya taşınmış görünür. Tanrı insanın eylemlerinde etkin değildir, kötülüğü de yaratmaz. Hatta bazı isimlere göre kötülüğe güç dahi yetiremez. Tanrı’nın malumatının ve makduratının da bir sınırı vardır. Mu‘tezile’deki bu sınırlı Tanrı tasavvuru, söz konusu ‘özgür irade’ olduğunda ilgili teoriyle yeniden ifade edilirse, adil ve hakim olan Tanrı’nın, ilmindeki bilinçli/akıl sahibi/sorumlu/özgür insan tasarımının gerektirmesiyle gönüllü olarak kendi özgürlüğünü sınırladığı söylenebilecektir. Bu söylem, varoluşsal amaçlılık anlamında insanın neden özgür olduğunun değil, Tanrı’nın vahyettiğine inanılan bir evrende nasıl özgür olabildiğinin muhtemel cevaplarından biridir. (shrink)

ABSTRAK Dalam artikel ini akan diulas mengenai akar kata worldview dan maknanya, baik dari sisi filsuf Barat, teolog Kristen, maupun ulama’ Islam. Worldview adalah pandangan hidup atau filsafat hidup yang dimiliki setiap orang, juga berupa keyakinan yang mendasar dan berimplikasi terhadap pikiran dan cara pandang seseorang terhadap sesuatu. Artikel ini berjenis kajian kepustakaan dimana data-datanya diambil dari beberapa buku terkait worldview. Metode kualitatif dengan pendekatan deskriptif-analisis penulis terapkan dalam penelitian ini. Data-data yang telah diperoleh dan dianalisa oleh penulis kemudian akan (...) dikomparasikan antara satu sama lain. Hasil penelitian ini adalah bahwa filsuf Barat, teolog Kristen, dan ulama’ Islam memiliki pandangan berbeda terkait worldview yang dipicu oleh perbedaan sumber epistemologinya. Barat dan Kristen meletakan akal sebagai sumber dalam menentukan worldview. Sehingga worldview Barat dan Kristen berubah-ubah, karena setiap akal pikiran seseorang berbeda-beda dan dapat berubah-ubah. Ini berbeda dengan makna worldview dalam Islam yang bersumber dari wahyu Ilahi. Worldview Islam bersifat absolut, karena wahyu Ilahi yang diturunkan bukan hasil produk akal pikiran manusia, akan tetapi merupakan petunjuk langsung dari Allah. Islam tidak hanya berbicara tentang apa yang nampak saja akan tetapi juga yang tidak nampak. Sedangkan Barat dan Kristen hanya membahas yang nampak oleh panca indera. Kata-kata Kunci: Worldview, Barat; Kristen; Islam. (shrink)

Kitāb al-Mabādiʼ wa-al-ghāyāt fi-̄mā tataḍammanah ḥurūf al-muʻjam min al-ʻajāʼib al-āyāt -- Kitāb Mīm wa-al-wāw wa-al-nūn -- Kitāb al-Alif, wa-huwa kitāb al-aḥadīyah -- Kitāb al-bāʼ, wa-huwa Kitāb al-ḥaqāʼiq al-ilahīyah -- Risālat al-ḥarf wa-al-maʻná, wa-huwa tafhīm maʻānī al-ḥurūf -- Kitāb al-yāʼ, wa-huwa Kitāb al-hūw -- Risālat al-kalām fi ̄ḥurūf al-muʻjam wa-maʻānīhā -- Risālat al-ʻiqd al-manẓūm fī khawāṣṣ al-ḥurūf.

İslam, kalbi sadece bir organ olarak telakki etmez. Kalp aynı zamanda insanın anlama ve idrak etme merkezini oluşturur. Bu sebeple hakikati görme veya hakikate kör bakma kalbin bir hareketi olarak ifade edilir. Anlamak istemeyen kalbin felaketi ise bu durumda mühürlenme/hatm olmaktadır. Mu’tezilî düşüncede her ne kadar mühürlenme bir akıbet/ceza, alamet veya diğer insanlar için maslahat kabul edilse de insanın iman etme özgürlüğüne engel olan bir belirlemeyi ifade etmez. İnsan, teklifin son anına kadar kendisi hakkında nihaî kararı verebilme yeti ve kudretine (...) sahiptir. Hem adli ilahi hem de insana verilen tercih etme imkânı gerçeğe ulaşmayı engelleyecek faktörlere müsaade etmemektedir. Bu sebeple hatm, bir sebep değil; bireyin kararıyla ilintili sonuçtur. Buna göre özgür bireyin kendisi hakkında verdiği net ve sabit karar mühürlenme olmaktadır. (shrink)

Heidegger, Varlık sorusu temelinde Batı metafiziğini eleştirirken Varlık’ın bu gelenekte nasıl aşama aşama unutulduğunu göstermekle kalmayıp aynı zamanda Batı metafizik geleneğinin onto-teolojik yapısını da açığa çıkarmaya çalışır. Ona göre Batı metafiziğinin onto-teolojik yapısı içinde Tanrı kavramı metafizik sistemler için kurucu rolü üstlenir. Tanrı kavramına verilen bu rol Causa Sui’dir. Ancak Heidegger’e göre Tanrı Causa sui olarak, ilahi Tanrı’dan uzaklaşmıştır.

Tanrı’nın basitliği doktrini Hristiyanlık ve İslamiyet’in de dahil olduğu çeşitli dini gelenekler tarafından savunulmuş bir düşüncedir. Tanrı’nın basitliği, ana-akım yoruma göre Tanrı’nın sıfatlarının Tanrı’nın kendisiyle aynı olmasını gerekli kılar. Bu makale, Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı yöneltilen birtakım eleştirileri inceleyip tartışmaktadır. Dikkate alınan argümanlar günümüz Batı literatüründen Alvin Plantinga’ya ve Eş‘ari gelenekten ise Abdülkāhir el-Bağdâdî ve Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye aittir. Bu argümanların mantıksal yapısını açığa çıkaracak şekilde yeniden inşası yapıldıktan sonra onlara karşı getirilebilecek iki önemli eleştirinin nasıl yanıtlanabileceği hakkında öneriler sunulmaktadır. Plantinga’nın (...) Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı getirmiş olduğu eleştiri, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunun yol açacağı kabul edilemez sonuçlar üzerine kuruludur. Eğer Tanrı’nın zatı ilahi sıfatlar ile aynı ise, bu durumda sıfatların hepsi zatıyla aynı olacak, bu sonuç ise sıfatların birbiriyle aynı olmasını beraberinde getirecektir. Bütün sıfatların birbiriyle aynı olması ise sadece tek bir sıfatın olması anlamına gelecektir ki bu hal Tanrı’nın kudret, bilgi vs. gibi farklı sıfatlarının inkârı demektir. Benzer bir akıl yürütmeyle, Tanrı’nın basitliği tezinin, sıfatların soyut nesneler olmasından dolayı, soyut bir nesne olduğu, dolayısıyla evreni yaratabilecek kudret ve iradeye sahip şahsi bir varlık olmadığı sonucuna da yol açtığı gösterilebilir. Olmayana ergiye (kıyâsu’l-hulf, reductio ad absurdum) dayalı bu argümanların benzerlerini Eş‘ari gelenekte de bulmaktayız. ‘Abd al-Qāhir al-Baghdādī, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunda sıfatların da birbirleriyle aynı kabul edilmesi gerekeceğini, bu kabulün ise ilahi ilim ve kudretin taallukatının da aynı olması sonucunu doğuracağını söyler. Ne var ki Allah’ın zatını bildiği halde kudretinin zatına taalluk etmemesi bu iki sıfatın taalluklarının aynı olmadığını, dolayısıyla ilahi basitlik tezinin yanlışlığını gösterir. Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye göre ise sıfatlar kendi başlarına kaim varlıklar değildir, ancak başka bir varlığa bağlı olarak var olabilirler. Eğer Tanrı sıfatlarıyla aynı kabul edilecek olursa, Tanrı’nın da benzer şekilde başkasına bağımlı bir varlık olarak kabul edilmesi gerekir. Görüldüğü üzere, her iki Eş‘ari düşünür de Plantinga’nın argümanlarına benzer şekilde olmayana ergiye dayalı bir akıl yürütme yöntemini takip ederek Tanrı’nın basitliği doktrinini eleştirmektedir. Bu argümanlar, Tanrı ve sıfatları arasında bir ayrım olduğu varsayımından hareketle kurulmuştur. Nitekim hiçbir şekilde ayrım yapılamayacak olsa ne diye sıfatların ilahi zat ile aynı olduğu tezi savunulmaya çalışılsın. Bu argümanlara getirilecek eleştirilerin de böyle bir ayrımı büsbütün reddetmeden Tanrı ve sıfatları arasındaki ayniyeti açıklayan bir modele dayanması gerekir. Bu açıdan dikkate alınabilecek en seviyeli eleştiri, Frege’nin manâ (Sinn/sense) ve gönderim/mâsadak (Bedeutung/referent) ayrımına atıfla yapılacak bir ayniyet söylemine dayanabilir. Edward Feser bu ayrıma dayalı bir basitlik tezini Aquinas’ın analojik yüklemleme teziyle de destekleyerek savunmaktadır. Fakat böyle bir savunmanın da, yakından incelendiğinde, başarılı olamadığı görülecektir. (shrink)

Dini çoğulculuk, dini dışlayıcılık ve kapsayıcılıktan farklı olarak, her dinsel inanış taraftarlarının kendi dinleri içinde kalarak ilahi selamete erişeceğini söyler. Temelde, teolojik ve felsefi boyutları olan dini çoğulculuk tartışmasının siyasete bakan bir yönü de vardır. İslam tarihinde Meşşâî felsefenin kurucusu ve mutluluk filozofu olarak bilinen Farabi, bir taraftan hakikate nasıl ulaşılacağı diğer taraftan ise “âlem” adını verdiği kozmopolitanizm nasıl inşa edileceği ile ilgilenmektedir. Siyasal toplumun amacının, insanların uygun ölçekte, en yüce iyi için yardımlaşmalarını sağlamak olduğunu savunan Farabi’ye göre, erdemli bir (...) yaşam kurulmasına imkan sağlayan üç örgütlenme biçimi vardır: Şehir, millet ve âlem. Platon ve Aristoteles gibi Antik düşünürlerden farklı olarak erdemli bir yaşamın sadece sitede kurulacağı düşüncesine karşı çıkan Farabi, sitenin yetkin bir yaşamın ilk basamağı olduğunu savunur. Ancak, erdemli yaşamı site ile sınırlamaz. Farabi’nin teorisinde, Antik düşünceyi aşan bir kozmopolitanizm söz konusudur. Bundan dolayı Farabi, farklı dinlerin varlığını, kendi siyasal düşüncesine uygun olarak meşru kabul eder. Eğer mutluluk için yardımlaşacaklarsa, insanların dinlerinin farklı olmasında bir beis görmez. Bu dini çoğulculuğun siyasal temelidir. Diğer taraftan Farabi, dinleri hakikatle eşitleyen anlayışa karşı çıkarak, farklı dinlerin hakikatin çeşitli imajlar, örnekler ve taklitler yolu ile halka benimsetilmesi olarak görülmesi gerektiğini savunur. Diğer bir ifade ile dinler, hakikatin kendisi değil, farklı tarihsel ve kültürel bağlamlarda oluşmuş sembolik ifadesidir. Bu bakımdan bütün dinler ile hakikat arasında bir mesafe bulunmaktadır ve hiçbir din hakikatin kendisi değildir. Buradan Farabi’nin düşüncesinde dinsel çoğulculuğunun sınırı olmadığı çıkmamalıdır. Farabi’ye göre din, felsefe yolu ile bulunan hakikatin ikna etme veya hayal ettirme yoluyla ya da her ikisiyle birden halka kabul ettirilmesidir. Ancak Farabi, hakiki felsefe ile sahte felsefe arasında bir ayrım yapar ve ancak hakiki felsefeyi takip eden dinlerin bir hakikat değeri olduğunu savunur. Hakiki felsefe ise evrenin bir ilk nedeni olduğunu ve ilk nedenin de nedensiz olduğunu söyler. Bu, evrenin tek bir yaratıcısı olduğu anlamına gelir ve çok tanrıcılığı dışlar. Bu bakımdan Farabi, sadece tek tanrılı dinleri çoğulculuk kapsamına alır. Bunun nedeni, tek tanrılı dinlerin hakikatle özdeş olmaları değil, hakiki felsefeyi takip etmeleridir. Çünkü felsefe dinden öncedir. Bu, Farabi’nin düşüncesinde çoğulculuğun sınırlarına işaret etmektedir. Farabi, dinleri hakikatle özdeş görmeyerek ve aynı hakikatin sembolik ifadeleri olduğunu söyleyerek çoğulculuğun yolunu açar. Buna karşın sahte felsefeyi takip eden dinler olduğu gerekçesiyle çok tanrılı dinleri dışarıda bırakarak sınırlarını çizer. Bu çalışma, Farabi’nin düşüncesinde dini çoğulculuğun siyasal ve epistemolojik temellerini ve çoğulculuğun sınırlarını konu almaktadır. (shrink)

This article is about the place of kalām (theology) within the general structure of al-Fārābī's metaphysics. In this framework, the article consists of two parts. The first part examines the position of metaphysics within the framework of al-Fārābī's idea of perfection. In the second part, a close reading of al-Fārābī's al-Ibāna ʿan ġarażi Arisṭuṭālīs fī kitābi mā baʿda al-ṭabīʿa is made and al-Fārābī's approach to the theoretical aspect of theology within the theory of milla is analyzed. Since al-Fārābī's theories of (...) perfection and meaning are the theories that affect a major part of his philosophy, the article shows the effects of these two theories on al-Fārābī's analysis of metaphysics without examining their general position in al-Fārābī's philosophy. In this framework, the article examines the idea that al-Fārābī's metaphysics should be evaluated in view of the background of his theories of perfection and meaning, based on the secondary literature on the subject. As evidence for this claim, al-Fārābī's description of the philosophical sciences as the steps of intellectual perfection is shown in the article. The article emphasizes that al-Fārābī's evaluations of the relationship between kalām and metaphysics are based on the theory of perfection. A close reading of the relevant passages in Taḥṣīl al-saʿāda, Treatise on Intellect (Risāla fi-l ‘aql), and Kitāb al-Ḥurūf shows how al-Fārābī's theories of perfection and meaning form the background of his analysis of metaphysics through the philosopher's arguments. On the other hand, the article shows how al-Ibāna might be understood within al-Fārābī's metaphysical construct by showing the extensions of the theories of perfection and meaning in this work. For al-Fārābī, metaphysics, which constitutes the last step of intellectual perfection, is also the highest science. This process is indicated by the concept “al-naẓar al-ilāhī” (divine thinking/thought). In this framework, kalām cannot gain the title of metaphysics because it is a science that does not emerge in the course of intellectual perfection. In this article, this approach is justified by considering the relevant passages in al-Ibāna. Al-Fārābī's distinction between the science of divine oneness (tawḥīd) and metaphysics in this work has been a subject of debate among scholars. Regarding what al-Fārābī meant by the definition of universal knowledge, the article emphasizes that the relationship of metaphysics with the theories of perfection and meaning influenced al-Fārābī's approach to universal knowledge. In the last part of the article, al-Fārābī’s theory of milla is considered in the context of the theory of meaning. For this aim, the article suggests that al-Fārābī’s idea of milla as a copy or similitude of philosophy makes the science of kalām an intermediate science that acts between the verbal and the philosophical areas of meaning. (shrink)

İbn Sînâ, Yeter Sebep İlkesi’ni (YSİ), yani her şeyin bir sebebi olduğu ve sebepsiz hiçbir varlığın var olamayacağı iddiasını savunan modern dönem öncesi filozoflarından biridir. YSİ’nin sonuçlarından biri de zorunlulukçuluktur (necessitarianism); yani gerçekte var olan her şeyin aynı zamanda zorunlu olarak var olduğu iddiasıdır. Bu fikre göre sebepler zincirinin her bir üyesi kendinden önceki sebepler tarafından belirlenir. Dolayısıyla YSİ, olayların başka türlü de olabileceğini telkin eden insan sezgisine karşı çıkmaktadır. Bu çalışmadaki amacım, İbn Sînâ sonrası yazarların insan iradesini dışlamak suretiyle (...) YSİ’nin zorunlulukçu sonuçlarını hafifletmeye çalışıp çalışmadıklarını araştırmaktır. Nasîrüddin Tûsî’nin (ö. 672/1274) Cebr ve Kader adlı Farsça risalesi ile Tecrîdü’l-i‘tikâd adlı kelâm kitabı arasında bir karşılaştırma yapmaya odaklanacağım. Bu konuyu seçmemin öncelikli sebebi, insanların eylemlerinin bağımsız fâilleri olduklarını sezgisel olarak bildiklerine dair Tûsî’nin iddialarıdır ki bu, YSİ‘nin evrensel uygulanabilirliği ile çelişiyor gibi görünmektedir. Tûsî’nin özgür irade konusunda, metinlerin karakterine ve yazıldıkları döneme bağlı olarak, bazen İbn Sînâ ile tutarlılık arzeden bazen de Mu‘tezile’ye angaje olan farklı görüşler benimsediğini savunacağım. Tûsî’nin, bazen nedensel olarak etkin olmamasına rağmen insan özgürlüğüne nasıl yer bıraktığını göstereceğim. O, insan özgürlüğünü, insanın karşı karşıya kaldığı fiziksel veya ilahî diğer belirlenim türlerinden bağımsız olarak hareket edebilen farklı bir belirlenim türü olarak anlar. Genel olarak bu mesele, Tûsî’nin İbn Sînâ felsefesine ya da Şiî kelâmına bağlılığını test etmekte ve hatta onu bazı eserlerinde İbn Sînâ’nın bilgi görüşüne karşı bir duruş sergilemeye zorlamaktadır. (shrink)

In this article, I explore the response of the Ashʿarī theologian Fakhr al-Dīn al-Rāzī (d. 606/1210) to what can be called “the problem of the efficacy of petitionary prayers” (PEPP), namely the effectiveness of making supplications to God that involve a request for something. The key text I examine is al-Rāzī’s highly dense philosophical work al-Maṭālib al-ʿāliya min al-ʿilm al-ilāhī, in which he outlines his core objections to the efficacy of petitionary prayer and then addresses them directly. In section 1, (...) I include a short historiography of specific English books on the topic of supplications (duʿāʾ) and consider the relevance of al-Rāzī’s response to the issue of their efficacy. In section 2, I outline the preliminaries necessary and relevant for understanding the discussion that follows. In section 3, I survey al-Rāzī’s view on personal prayers. In section 4, I exam­ine in detail al-Rāzī’s formulations of the arguments (from the Maṭālib) that constitute PEPP, with parallel discussions in his huge exegetical work Mafātīḥ al-ghayb. In section 5, I lay out al-Rāzī’s responses to PEPP from the Mafātīḥ in more depth, and draw on theological views from his other works to help support his arguments in the Maṭālib. In the conclu­sion, I evaluate al-Rāzī’s responses and the wider implications they have on a Muslim’s relation to and understanding of God. (shrink)

Felsefe, kümülatif yapısı ile ele alınmalıdır. Bu yüzden, bir filozofun düşünceleri anlaşılmak istendiğinde, o kendi çağındaki mevcut ve geçmiş teorilerden soyutlanmamalı ve bu kümülatif ve devamlılık arz eden yapı dikkate alınarak incelenmelidir. Bu bağlamda, Kant, Bergson ve İkbal’in zaman anlayışları, bazı uyumsuz noktalara sahip gibi anlaşılabilseler de, dikkatle incelendiğinde birbirleri arasında bir devamlılığın bulunduğu göze çarpar. Kant’ın zaman anlayışı, Kritik öncesi ve Kritik dönemi olmak üzere iki dönemde incelenebilir. Kritik öncesi döneminde Kant, zamanın insan zihninin dışında kendinde bir gerçekliğe ve (...) varlığa sahip olduğunu kabul eder. Fakat Kant, zamanı bütün duyuları önceleyen bir görü olarak anlamasının tohumlarını da hala Kritik öncesi dönemde iken eker. Bu doğrultuda, onun odağı özneyi merkeze alan bir tutuma doğru ilerler görünür. Kritik döneminde özne merkezci konumu daha da belirginleşir ve Kant, zamanın bütün dışsallıkları öncelediğini iddia eder. Ona göre zaman, duyulur bir görü olarak, eşyayı zihnin algılayabilmesi için eşzamanlılık ve ardışıklık içinde konumlandırır. Diğer taraftan Bergson, Kant’ı pek çok açıdan eleştirmekle beraber onun düşüncelerinden açık bir şekilde faydalanır. Bergson’un zaman anlayışı iki bileşenden oluşur: Salt süre ve homojen zaman. Salt süre, özne-merkezci olması bakımından üzerinde Kant’ın düşünce pratiğinin etkisinin görünür olduğu bir kavramsallaştırmadır. Bu, her bir bilincin, kişinin geçmiş ve şimdisini bir bütünde birleştirerek bireysel olarak sahip olduğu ve özünde heterojen, sırasız bir şekilde ardışık ve bölünemez zamandır. Homojen zaman ise sıralı ve eşzamanlı olması bakımından köklerini yine Kant’ta bulur. Homojen zaman, salt sürelerin uyum içinde çalışmasını sağlayan, bireyler için ortak zemini teşkil eden zamandır. Bu iki filozofun düşünceleri doğrultusunda İkbal’in zaman teorisi incelendiğinde, onun hem duyulabilir görünün bir formu olan Kant’ın zamanından hem de Bergson’un salt süresinden faydalandığı ortaya çıkar. İkbal, bu iki zaman anlayışını kullanarak İslam düşüncesinde İlahi Zaman’ı ve dolayısıyla da özgür iradeyi yeniden inşa eder. Salt süre ve yaratıcılık açısından, evrene yönelik mekanik bir anlayış Bergson ve İkbal tarafından reddedilir. Böylece İkbal, özgür iradenin Tanrı’nın salt süresi, yani İlahi Zaman, aracılığı ile yayılmasına ve tüm benliklere ait salt sürelere nüfuz etmesine izin verir. Biz, bu makale aracılığı ile, İkbal’in salt süre mefhumunu ve Tanrı’ya ait salt süre olarak İlahi Zaman’ı kullanarak özgür irade anlayışını yeniden inşa etmesinin köklerine gitmek niyetindeyiz. (shrink)

Üç bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde İslam dini ile Hint kıtası dinleri arasında Tanrı, evren, insan tasavvurları ve ölümsüzlük doktrinleri ekseninde genel bir karşılaştırma yapılacak, böylelikle tenâsüh ve âhiret inancının ait olduğu dinî gelenek içindeki yeri gösterilmeye çalışılacaktır. İkinci bölümde İslam düşünce tarihinde tenâsüh inancıyla ilişkilendirilen gruplar ve bunlara gösterilen tepkiler ortaya koyulacaktır. Üçüncü bölümde ise kadîm tenâsüh inancının günümüzdeki şekli olan reenkarnasyon düşüncesi ele alınacak; bu bağlamda ülkemizde çeşitli dernek ve vakıflar vasıtasıyla faaliyetlerini yürüten ruhçu akımların, reenkarnasyonun bilimsel (...) olarak kanıtlandığı, kötülük problemine çözüm getirdiği ve başta Kur’ân olmak üzere ilâhî dinlerin kutsal kitaplarının da bu inancı desteklediği gibi iddiaları değerlendirilecektir. Makalenin genel amacı ise din ve düşünce sistemlerinin ölümsüzlük doktrinlerini varlık anlayışları, dünya görüşleri ve bilgi nazariyeleriyle bütünleşik bir sistem dâhilinde ortaya koydukları, bu doğrultuda reenkarnasyon inancının da İslam dininin en temelde Tanrı, evren ve insan tasavvuruyla uyuşmadığını ortaya koymaktır. (shrink)

The Kingdom of God is central to the whole message of Jesus Christ. Through the kingdom of God, we can discover and understand the entire mission of Jesus. The Kingdom of God is the embodiment of God’s saving presence in human life. Compared with the Jewish religious movements of that era, especially the apocalyptic movement, which also awaited the coming of the Kingdom of God, Jesus’ preaching about the kingdom of God has a special feature, that the Kingdom of God (...) is an act of forgiveness and salvation from God, and not God’s judgment; moreover, the action is happening now in people’s life, rather than being something that is expected in the future. Through Jesus, through his word and his work, God is now present in the midst of the people. Through his parables and his words in the Sermon on the Mount and in the act of casting out demons, in healing the sick and in the forgiveness of sin, Jesus reveals the presence of a compassionate God, a God who frees people from the power of sin and leades them in the power of divine grace. Jesus not only preached the kingdom of God but gave himself so that people would experience God’s saving work. Through His death on the cross, Jesus freely poured God’s mercy and goodness upon human beings. Jesus’ proclamation of the kingdom of God has important implications for the understanding of the Christological and ecclesiological renewal. Keywords: Kingdom of God, salvation, forgiveness, word of Jesus, work of Jesus, human life, Christological and ecclesiological renewal. Abstrak: Kerajaan Allah merupakan inti seluruh pewartaan Yesus Kristus. Melalui Kerajaan Allah kita dapat menemukan dan mengerti seluruh perutusan hidup Yesus. Kerajaan Allah berarti perwujudan kehadiran Allah yang menyelamatkan dalam hidup manusia. Dibandingkan dengan gerakan keagamaan yahudi pada zaman itu, khususnya apokaliptik yang juga menantikan kedatangan Kerajaan Allah, pewartaan Yesus tentang Kerajaan Allah memiliki ciri khusus bahwa Kerajaan Allah adalah tindakan pengampunan dan penyelamatan Allah, bukan penghakiman Allah dan tindakan itu kini terjadi nyata dalam hidup manusia, dan bukannya sesuatu yang dinantikan di masa depan. Melalui diri Yesus, dalam sabda dan karya-Nya, Allah kini hadir di tengah-tengah umat-Nya. Lewat perumpamaan dan sabda bahagia maupun dalam tindakan pengusiran setan, penyembuhan orang sakit dan pengampunan orang berdosa, Yesus menyatakan kehadiran Allah yang penuh belas kasih dalam hidup manusia, yang membebaskannya dari kuasa dosa dan menuntunnya dalam kuasa rahmat Ilahi. Yesus tidak hanya memberitakan Kerajaan Allah tetapi juga memberikan diri-Nya, sehingga orang sungguh mengalami karya penyelamatan Allah. Melalui kematian-Nya di salib, Yesus mencurahkan dengan cuma-cuma kerahiman dan kebaikan Allah dalam hidup manusia. Pewartaan Kerajaan Allah Yesus ini memiliki dampak penting bagi pembaruan pemahaman kristologis dan eklesiologis. Kata-kata Kunci: Kerajaan Allah, penyelamatan, pengampunan, sabda Yesus, karya Yesus, kehidupan manusia, pembaruan pemahaman kristologis dan eklesiologis. (shrink)

İslam düşüncesinde dillerin ortaya çıkışı konusu, dilbilimsel çalışma ve tartışmaların büyük bir bölümünü oluşturmuştur. Bu tartışmalarda en büyük pay usul ve kelâm âlimlerine aittir. Müslümanlar, dillerin ortaya çıkmasıyla ilgili iki teori öne sürmüşlerdir: Birincisi, tevkîf teorisidir. Buna göre dil ilahi bir mevhibe olup insana Allah tarafından öğretilmiştir. Çok kadim olan bu teori Yunan filozofları tarafından da savunulmuştur. İkinci teori ise tevfîk teorisidir. Bu teorinin sahipleri dilin toplumsal uzlaşı ile doğduğunu öngörürler. Bu teoriyi savunanların çoğu, delillerini aklî temele dayandıran Muʻtezile’ye mensup (...) olup metinleri kendi görüşlerine uygun bir şekilde yorumlamışlardır. Bazı âlimler ise bu iki teoriyi uzlaştırmaya çalışmışlardır. Buna göre Cenâb-ı Hak, insana kavram üretme yeteneği vermiş ve bunun için uygun mekanizmalar bahşetmiştir. Fakat yine de dilin ilk kökeninin tevkîfî olması gerekir ki sonradan insan dili gelişim gösterebilsin. Kādî Abdülcebbâr bu konuda farklı bir görüş ortaya atar. Ona göre ilk dil tevkîfî olamaz tam aksine Allah'ın hitabını anlamamız için tevfîkî olması gerekir. Allah'ın insana anladığı bir dille hitap etmesi gerektiği deliline istinaden, Kādî Abdülcebbâr bu teoriyi savunmuştur. Yukarıdaki tartışma dilin ilk kökeni ile ilgilidir. İlk dilden sonra gelen dillere gelince, Kādî Abdülcebbâr onların çıkışı hakkında kesin bir şey söylemez. Yani hem tevkîfî olabilir hem de tevfîkî olma ihtimali mevcuttur. Bu iki ihtimalin hiçbirini destekleyecek bir delil yoktur. Kādî Abdülcebbâr, Allah'ın iradesini anlamak için öngördüğü bu durumun nasıl olması gerektiğini bir örnekle açıklıyor. O, öncelikle bir kelimenin bir lafzı ifade-işaret etmesi gerektiğini ve bunun da mutlaka belli bir maksat için konulmuş olması gerektiğini savunur. İsim, konulduğu şeye niyete bir gayeye uygun olarak işaret etmelidir. Modern dilbilimde ise, yukarıdaki iki teori haricinde birkaç teori daha ortaya atılmıştır. Modern dilbilim kitaplarında büyük yer tutan ve on sekizinci yüzyılın sonunda ortaya çıkan ilk dilin kökeni teorisi; dilin insan türünün özel bir içgüdüsünden kaynaklandığını belirten ve onun doğuştan geldiğini savunan teoridir. Yani insanda, her duyusal ve ahlaki algısını bir kelime ile ifade etmesini sağlayan bir fıtratı vardır. Modern teorilerden biri de, kelimelerin ilk oluşumunun insanın duyduğu doğal sesleri taklit etmesiyle ortaya çıktığını ve bu seslerin kaynağının onlardan isimler türetmeye yönelttiğini savunan taklit teorisidir. Bu çalışmada Kādî Abdülcebbâr’ın dilin kökenine dair özgün teorisi ve teorisini desteklemek için ortaya koyduğu akli deliller ele alınmaktadır. (shrink)

Şiir, masal ve destan yazarı olan Feqîyê Teyran, tasavvuf edebiyatının önemli şairlerinden biridir. Yaşantısı üzerinde derli toplu bilginin bulunmadığı müellifin şiirlerinin derlendiği Divan adlı eserinde en uzun manzume olan Şéx Sen’anî, dikkat çekici ve oldukça öğretici bir hikâyedir. Hikâyenin Fars, Türk ve Kürt edebiyatında tasavvuf meşrepli şairler tarafından sıkça kullanıldığı görülmektedir. Hikâyede; Hristiyan kızın sevgisine ulaşmak için elindeki maddî-mânevî makamları terk eden, içki içen, Hıristiyan olan, zünnar bağlayan şeyhin yolculuğu üzerinden Feqîyé Teyran, mecâzi aşktan ilâhi aşka seyr-i sülûku anlatmaktadır. Bu (...) aşk; Muhaddis, mutasavvıf ve adı kaynaklarda Abdürrezzâk olarak bilinen şeyhin ibretlik kıssasında, vahdet-i vücût anlayışı içerisinde değerlendirilmektedir. İlâhi nûrun mazharını sevdiğinde gören Şéxin hikâyesinde Feqî, ilâhî isim ve sıfatların hüküm ve eserlerinin zuhûrunun insanda gerçekleştiğini anlatmaktadır. Vahdet-i vücûd ilkesi ile alakalı vahdet-kesret, tecellî, cezbe, hayret, cemâl, yakîn, aşk gibi tasavvufî kavramların eserinde geçiyor olması, varlığın birliğini ispatlamak için geçerli, sağlam ve ikna edici hususlar olarak öne çıkmaktadır. (shrink)

Allah’ın ilk insanı, ilk peygamber yapmak suretiyle, insanoğlu ile iletişim kurmayı ve ona hitap eden vahiyler göndermeyi amaçladığı anlaşılmaktadır. Söz gelimi Tevrât’ı İbranice, İncîl’i Süryanice ve Kur’ân’ı Arapça göndermek suretiyle insanlar tarafından anlaşılmak istemiştir. Bununla birlikte onun İbranice kelâmı, Süryanice sözünden ve Arapça kelâmı da diğer dillerdeki sözünden farklı bir tabiata sahiptir. Bu gerçeklikten hareketle İslâm düşünce-fikir tarihine bakıldığında ilim adamlarının ilâhî kelâmın mâhiyetini, tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda bir çabanın içerisine girdikleri görülmektedir. Esasen Allah’ın nasıl bir kelâma sahip (...) olduğunu anlamak ve kavramak, cismanî/fizik âleminden gayrı cismanî/fizikötesine doğru bir bakış çabasıdır. Buna rağmen hakikatin yılmaz arayıcısı insan, bu konuda söyleyecek bir söz bulabilme çabası içindedir. “İlâhî kelâmı”, Allah’ın bir sıfatı olarak değerlendirenler olduğu gibi bunu “ilâhî bir fiil” olarak telakki edenler de bulunmaktadır. İlâhî kelâm sıfatının veya fiilinin tecellîsinin Kur’ân olduğu da ehlince müsellemdir. Kur’ân lafızlarının aidiyeti konusunda başlıca üç görüş ortaya konulmuştur. Bu görüşler içerisinde hâkim ve râcih bakış açısına göre Kur’ân metni, lafız ve mana itibariyle Allah’a aittir. Buna göre Hz. Muhammed’e nâzil olan Kur’ân vahyi hem lafız hem de manadan oluşmaktadır. Bu telakkîyi savunan müelliflere göre vahyin oluşumu ve iletimi konusunda ne Cebrâil’in ne de Hz. Muhammed’in herhangi bir müdahale veya katkısı olmuştur. Dolayısıyla peygamberin vahiy nüzûl sürecinde rolünün tamamen pasif olduğu söylenebilir. Cibrîl, Kur’ân’ı önceden yazılı olarak bulunan bir mekândan, yani levh-i mahfûzdan ezberleyerek veya Allah’tan işiterek ya da Allah’ın lafızları ona vahyetmesiyle Hz. Peygamber’e indirmiştir. İkinci yaklaşıma göre Kur’ân metninin manası Allah’a, lafızları Hz. Peygamber’e aittir. Bu yaklaşıma göre Cebrâil, sadece manaları Hz. Peygamber’e indirmiştir. Hz. Peygamber de kendisine bildirilen manaları kavramış ve onları Arapça ifade kalıplarında söylemiştir. Üçüncü yaklaşıma göre ise Kur’ân’ın manası Allah’a, lafızları Cebrâil’e ait olmaktadır. Yani Cebrâil’e yalnız mana ilkâ edildi ve o lafızları oluşturdu. Bu çalışmada İslâm düşünce tarihinde ilim adamlarının kelâmullâhın tabiatını anlamak ve bunu anlamlandırmak konusunda lafızların aidiyeti konusunda ortaya koydukları söz konusu yaklaşımlar öncelikle deskriptif (tasvîrî/betimleyici) bir üslupla incelenmektedir. Akabinde bu doğrultuda serdedilen yaklaşımlar Kur’ân’ın bütünlüğü ve klasik dönem tefsir merviyyâtı açısından analitik (tahlîlî/istidlâlî) bir bakış açısıyla irdelenmektedir. Denilebilir ki Kur’ân’ın mana yönüyle Allah’a aidiyeti konusunda ilim ehli arasında herhangi bir ihtilâf yoktur. Temel ihtilâf Kur’ân lafızlarının Allah’a mı Cebrâil’e mi yoksa Hz. Muhammed’e mi ait olduğu hususudur. Kur’ân’ın bütünlüğü ve vahyin nüzûl keyfiyetine dair klasik dönem tefsir rivayetleri dikkate alındığında hâkim görüşün diğer iki görüşe göre daha tutarlı olduğu kanaatine ulaşılmaktadır. (shrink)