In the article, I engage with H.G.Gadamer’s reading of Kant’s aesthetic theory. Gadamer accused Kant of subjectivizing the aesthetic experience so that it would be reduced to the free play of the cognitive faculties of the subject. Consequently, the ethical dimension of aesthetic experience that played such an important role in the preceding tradition of European humanism has been lost. Yet, this charge of Gadamer is not quite right. The connection between the experience of beauty and ethics has been maintained (...) by Kant, but it has assumed a different form. The free, disinterested beauty of the objects of nature, on his account, harmonizes with the disinterested experience of the moral law. Similarly, the dependent beauty of the work of art appeals to the ethical dimension of the human being. As a result of this, the connection between aesthetics and ethics not only has not been severed by Kant, but it has also assumed an entirely new, radical form. (shrink)

Artykuł przedstawia polskie regulacje prawne z lat 1998-2007 będące podstawą lustracji. Analizuje szereg aktów prawnych prezentując zakładane cele lustracji, jej zakres, procedury i przewidywane sankcje karne. Celem autora jest identyfikacja aksjologicznych podstaw regulacji prawnych dotyczących lustracji. W trakcie analiz wskazuje on m. in. na brak proporcji między sankcjami karnymi a winą jednostek, zwłaszcza w niektórych przypadkach penalizacji oświadczeń lustracyjnych niezgodnych z prawdą lub penalizacji niezłożenia oświadczeń. Autor argumentuje także, że analizowane rozwiązania zakładały – wbrew deklarowanym celom – przeniesienie odpowiedzialności za (...) zło systemu politycznego z jego aktywnych twórców na jednostki wbrew woli poddane działaniu tego systemu. Ponadto argumentuje, że lustracja oparta na przeprowadzanym przez państwo „teście moralności” radykalnie ingeruje w wewnętrzną sferę moralności jednostki i stąd zakłada elementy typowe dla aksjologii systemów totalitarnych; państwo nakazuje dokonać działania, które bezpośrednio i wprost zmierza do realizacji ściśle wewnętrznej wartości moralnej opartej na zgodności oświadczenia z przekonaniami, i jednocześnie państwo ustanawia siebie nie tylko obserwatorem i sędzią realizacji tej wartości, ale także autorem wzorca przekonań, z którymi oświadczenie ma być zgodne. (shrink)

Referat stanowi próbę rekonstrukcji poglądów moralnych i etycznych Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, skrystalizowanych w okresie pobytu w Królewcu, gdzie był studentem tamtejszej Albertyny i uczniem Kanta. Ważnym składnikiem duchowej formacji młodego Mrongowiusza stał się religijny nurt pietyzmu, wywierający w ówczesnych czasach jeszcze znaczny wpływ na atmosferę życia umysłowego zarówno Królewca jak i Albertyny. Wpływ ten widoczny jest także w późniejszych głoszonych przez pastora Mrongowiusza kazaniach. Natomiast fakt dokonanego u schyłku życia przekładu na język polski i publikacji w Gdańsku notatek z królewieckich (...) wykładów wydanych jako „Rozprawa filozoficzna o religii i moralności” Kanta świadczy o wierności gdańskiego kaznodziei wobec nauki moralnej swego najsłynniejszego nauczyciela i zamiarze przekazania jej rodakom jako rodzaj duchowego testamentu. (shrink)

Badania zostały sfinansowane ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych w ramach finansowania stażu po uzyskaniu stopnia naukowego doktora na podstawie decyzji numer DEC–2014/12/S/HS1/00153.

1. Wprowadzenie i idea wiodąca -- 2. Człowiek i jego działanie -- 3. Wartościowanie moralne: prawo, sumienie, dobro, zło.

Recognizing inherent and inalienable nature of dignity and universality of certain values, the Constitution of the Republic of Poland, introduces to the foundations of Polish legal system some elements of natural law which may be used for application of the Basic Law. Constitutional recognition of these elements only makes sense on the assumption of their cognizability. Therefore, as an important element of constitutional concept of natural law is taken the recognition of the argument of cognitivism according to which moral assessments (...) may have the nature of judgments and truth qualification (they may be true or false). In the course of application of the constitution, norms of natural-law character and natural-law justification. Since dignity and the essence of freedoms and rights based on dignity are the only inviolable values recognized by the constitution, the arguments of natural law lead to a far-going reinterpretation of constitutional norms. The norm of natural law protecting inviolable values will have precedence in the event of collision with norms protecting other values, also with constitutional norms. Even if such a norm is formulated on the basis of the provisions of the constitution, in fact natural law is given higher rank than elements based only on enacted law. Despite that, reliability of a legally established order does not seem to be radically endangered. -/- Konstytucja RP uznając przyrodzoność i niezbywalność godności oraz uniwersalność niektórych wartości, wprowadza do podstaw całego polskiego systemu prawnego elementy prawnonaturalne, które mogą być wykorzystane w stosowaniu konstytucji. Konstytucyjne uznanie takich elementów ma sens przy założeniu ich poznawalności, stąd istotnym elementem konstytucyjnej koncepcji prawa naturalnego jest uznanie tezy kognitywizmu głoszącej, że oceny moralne mogą mieć charakter sądów i kwalifikację prawdziwościową – mogą być prawdziwe lub fałszywe. W procesie stosowania konstytucji mogą być formułowane normy o charakterze prawnonaturalnym oraz uzasadnienia prawnonaturalne. Ponieważ jedynymi wartościami uznanymi w konstytucji za nienaruszalne jest godność oraz istota wolności i praw, których godność jest źródłem, argumentacja prawnonaturalna może prowadzić do daleko idącej reinterpretacji norm konstytucyjnych. Norma prawnonaturalna chroniąca warunki konieczne poszanowania godności lub istoty wolności i praw będzie miała pierwszeństwo w razie kolizji z normami chroniącymi inne wartości, także z normami konstytucyjnymi. Choć norma taka będzie formułowana na podstawie przepisów konstytucji, to jednak faktycznie prawo naturalne uzyskuje wyższą rangę od elementów opartych jedynie na stanowieniu. Mimo tego bezpieczeństwo prawne nie wydaje się być radykalnie zagrożone. O prawnonaturalnym charakterze normy i uzasadnienia decyduje oparcie w ocenach moralnych, które pretendują do bycia sądami, do bycia prawdziwymi lub fałszywymi. Z punktu widzenia stosowania konstytucji i wymogu intersubiektywnej komunikowalności i kontrolowalności dookreślania treści prawnonaturalnych, dla nadania ocenom charakteru sądów istotny jest kształt procedur i argumentacji prowadzących do tego dookreślenia. Powinny to być procedury i argumentacja typowe dla dyskursu mającego na celu sformułowanie prawdziwych sądów. Maksymalizowana powinna być dyskursywność takich procedur, a podstawą rozstrzygnięcia powinien być, jeśli to tylko możliwe, konsens. Nie mogą być uważane za rozstrzygające argumenty odwołujące się do woli indywidualnej lub zbiorowej, reakcji emocjonalnych, stopnia rozpowszechnienia danej oceny czy do tradycji kulturowej. (shrink)

Przemocy jest coraz mniej – zarówno w czasie pokoju, jak i podczas wojen. Na przykładzie trzech konfliktów zbrojnych z ostatnich lat zastanawiam się, czy decydenci powinni prowadzić działania zbrojne w taki sposób, by zminimalizować całkowitą liczbę ofiar. Pokazuję, że ani obowiązujące obecnie normy prawa międzynarodowego, ani osądy moralne na temat dopuszczalności stosowania przemocy nie wymagają od decydentów ograniczania całkowitej liczby ofiar konfliktów zbrojnych w każdym przypadku.

Tematem wiodącym jest kwestia prawa do życia. Punkt wyjścia stanowi art. 3. Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, który przypisuje to prawo wszystkim ludziom. Problem zaczyna się jednak, kiedy trzeba uściślić, czy w tekście Deklaracji chodzi o pojęcie "istoty ludzkiej", którego desygnatem jest istota ludzka w sensie czysto biologicznym, czy też chodzi raczej o pojęcie "osoby", a więc termin odnoszący się do sfery moralności. Współczesna definicja "osoby ludzkiej", jakiej używa bioetyka wywodzi się z filozofii nowożytnej: ta zaś za cechę konstytutywną ludzi (...) uznaje świadomość. Rozumowanie w tych kategoriach nieuchronnie oznacza kłopoty ze zdefiniowaniem moralnego statusu, a co za tym idzie, pozwala na zgłaszanie wątpliwości co do prawa do życia w przypadku embrionów i osób nieuleczalnie chorych, w stosunku do których rozważana bywa możliwość zastosowania eutanazji. Zagadnienie, które jest dyskutowane w niniejszym artykule, w kontekście prawa do życia dotyczy aborcji, a więc odnosi się do pierwszej z grup istot ludzkich, których osobowy status bywa podważony. Tytułowa dla artykułu moralna niepewność nie dotyczy częstokroć w kontekście dyskusji nad dopuszczalnością aborcji normy "nie zabijaj". Zwolennicy aborcji nie przeczą, że zabijanie ludzkich osób jest złem, wątpią jednak w możliwość uznania prenatalnych faz rozwojowych człowieka za fazy, w których mamy do czynienia z pełnoprawną ludzką osobą. Wątpliwość ta ma charakter moralny, a nie jedynie teoretyczny, decydując o aborcji nie ryzykujemy zatem błędnego sądu o charakterze teoretycznym, lecz spełnienie moralnie niesłusznego czynu. Jakkolwiek niepewność i ryzyko są nieodłącznymi elementami ludzkiego działania, to w przypadku gdy przedmiotem ryzyka jest moralnie doniosłe dobro, a takim jest ludzkie życie, stawiamy ryzyku granice: nie ryzykujemy życia drugich. W tradycyjnej teologii moralnej przywoływano tutaj zasadę tutioryzmu, nakazującą w przypadkach wątpliwych zawsze zachować odnośne prawo, czyli w dyskutowanym tu przypadku normę "nie zabijaj". Podobna intuicja towarzyszy współczesnemu kanadyjskiemu filozofowi, T. Lockhartowi. Autor zastrzega, że nie chce rozstrzygać, czy ludzki płód już jest, czy też jeszcze nie jest osobą wraz z przysługującym jej prawem do życia, przyjmuje jednak zasady działania w sytuacji niepewności, z których wynika, że niezależnie od przyjmowanych przez nas tutaj przekonań. wyborem racjonalnym jest zaniechanie aborcji. (shrink)

Tematem artykułu jest pytanie, czy będąca podmiotem autonomicznym jednostka ma prawo do niewiedzy o własnym stanie zdrowia. Punkt odniesienia dla prowadzonych rozważań stanowi klasyczny artykuł J. Harrisa i K. Keywood pt. Ignorance, Information and Autonomy i zawarte w nim stanowisko, zgodnie z którym rzekome prawo do niewiedzy jest sprzeczne z autonomią. Autorka koncentruje się na krytycznej analizie przyjętej przez wspomnianych autorów koncepcji autonomii, która prowadzi ją do wniosku, że tak rozumiana autonomia (1) nie może zostać uznana za nadrzędną (...) wartość etyki medycznej oraz (2) wyklucza podejmowane przez jej zwolenników próby ugruntowania prawa do niewiedzy w innych wartościach. W końcowych partiach tekstu autorka stara się uzasadnić tezę, iż odpowiednio sformułowana koncepcja autonomii pozwala stwierdzić, że pacjent, jako podmiot autonomiczny, pośród innych praw ma także prawo do niewiedzy o własnym stanie zdrowia. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest namysł nad kulturą współczesną postrzeganą z perspektywy etycznej, a punktem wyjścia przekonanie o kryzysie kultury europejskiej, którego źródłem miałaby być „śmierć Boga” czy też klęska „projektu oświeceniowego”. Istotą kryzysu kultury jest załamanie się dotychczas obowiązujących systemów wartości, co rodzi szereg dylematów moralnych. Typowy dla kultury współczesnej indywidualizm zaoowocował relatywizmem aksjologicznym, doprowadził do atomizmu społecznego oraz, paradoksalnie, zrodził nowe formy zniewolenia. Inną cechą współczesności jest dominacja rozumu instrumentalnego, który głównym kryterium oceny działań czyni efektywność. Konsekwencją tych przemian dokonujących (...) się w kulturze jest z jednej strony zagubienie etyczne, z drugiej zagrożenie wolności i podmiotowości. Czy istnieje jakieś dobre wyjście z tej sytuacji? Być może lekarstwem na moralne dylematy współczesności byłby powrót do aksjologicznych źródeł. Próbę taką podjął Henryk Elzenberg w swojej etyce perfekcjonistycznej. (shrink)

Artykuł dotyczy dość mało popularnych, aksjologicznych teorii choroby. Autor opisuje cztery drogi, które mogą doprowadzić do uznania choroby za moralne zło. Wśród tych dróg, reprezentowanych przez różnych autorów, znajdują się: droga fenomenologiczna, kantowska, psychiatryczna i quasi-historyczna. Po zaprezentowaniu ich głównych cech i inspiracji, artykuł rozważa pewne obiekcje, które można im stawiać oraz stara się wskazać możliwe rozwiązania. W podsumowaniu autor umiejscawia aksjologiczne teorie choroby na ogólnej mapie bioetyki.

Business ethics is usually seen as set of communicates addressed to representatives of the sphere of economy. Meanwhile this attitude towards the kind of knowledge seams to be false. There are two points which justify this opinion. First of them concerns the relation between legal and ethical perspectives useful to evaluate business phenomena. Both axiological systems (in indicated background) are complementary to one another. It tends to the second argument. The relation between low and ethics makes necessary to indicate the (...) public sphere as the place, where managers together with citizens and politicians – day by day – take part in debate about rules of social and economic correctness each of them. (shrink)

This article addresses the issue of the relationship between God’s law and secular law, and presents a thesis for the legitimacy of the right to the objection of conscience “in which the voice of God speaks.” Considerations relate to conscience as the power of knowing good and duties, the universality of this knowledge, its legitimacy and conditions for its reliability. By referring to stoicism and neo-Platonism, but especially to the elements of St. Paul’s theology and the views of Benedict XVI, (...) the author shows how important it is to introduce the category of nature and conscience to a secular, rationalist reflection on law. He presents the position of Christian theologians who spoke out against religious law and his own arguments, as well as the view expressed, among others, by Benedict XVI about the corrective role of religion with respect to human reason, as well as the importance of human reason for religion. The author also highlights the significant lack of reflection on natural law in modern science and the dramatic consequences thereof, such as the denial of the right to conscientious objection. (shrink)

Niniejszy artykuł powstał z myślą, aby dokonać analizy wybranych zagadnień Kantowskiej teorii własności. Należy bowiem zaznaczyć, że pomimo istniejącej już bogatej literatury poświęconej filozofii Immanuela Kanta, to część Nauki prawa, która dotyczy własności wciąż pozostaje w cieniu innych, dyskutowanych od lat problemów. Za taką sytuację odpowiada po części sam Kant, którego wykład poświęcony własności odnajdziemy jedynie w kilku paragrafach prawa prywatnego Nauki prawa. W kolejnych częściach w tym między innymi tych, które dotyczą prawa publicznego, pojęcie własności jest jedynie wzmiankowane. Pomimo (...) wrażenia, że może ono należeć do mniej istotnych zagadnień Kantowskiej filozofii prawa, to znaczenie, jakie filozof mu nadaje, zdaje się być niepodważalne. W swoim artykule postanowiłem skoncentrować się na tych elementach dzięki, którym mogłem dokonać wprowadzenia do Kantowskiej teorii własności. Wśród nich znalazło się m.in. pojęcie prawa wraz z podziałem nauki prawa. Zakreśliłem obszar badań do prawa nabytego, co pozwoliło mi przejść do pojęcie posiadania i pojęcia własności oraz usystematyzowania pojęcia nabywania. Na końcu wskazałem, że jedynie w stanie prawno-obywatelskim własność każdego poszczególnego podmiotu jest mu prawnie przydzielona i zapewniana. (shrink)

A comprehensive work that would be focused on the moral dilemmas of the pharmacists has not been published yet. The pharmacist profession is commonly perceived as an occupation associated with such virtues as calmness, precision and accuracy. However, there is a lack of knowledge on the moral dilemmas the pharmacist contends with. One of the reasons lies in the fact that some citizens of our country, especially the younger generation, do not recognise the difference between the profession of pharmacist and (...) the profession of salesperson. On the other hand, as M. Brazier indicates, the majority of scientific works are almost exclusively concentrated on the ethical dilemmas of ‘high drama’ and ‘low incidence’. In that context the work of pharmacist appears to be imbued with the ‘small dramas’ taking place every day. Therefore, it seems to be necessary to point out what duties or conflicts of values the Polish pharmacist faces and to make an attempt to find appropriate ways to solve them. (shrink)

The law of force as a political consequence of naturalism: on the example of Jean-Jacques Rousseau: Jean‐Jacques Rousseau rejected the Enlightenment ideas of reason, equality and progress. He experienced the charm of physical vigour and male causative power. He preached the apotheosis of primal instincts and the cult of strength. Rousseau’s historiosophy disavowed the optimistic vision of the Enlightenment and became its main competitor. The philosopher questioned the existing civilization; on its debris he wanted to restore the natural order based (...) on biologically conditioned inequalities. (shrink)

Cynizm bywa interpretowany na wiele sposobów. Interpretacja przedstawiona w artykule głosi, że cynizm jest etyką postawy i w tym sensie jest wyraźną kontynuacją myśli Sokratesa. Interpretacja ta zostaje odniesiona do tych, które głoszą, że cynizm stanowi perspektywę w patrzeniu na życie, propozycję powrotu do natury, bądź spojrzenie sofistyczne. Cynizm należy postrzegać jako w pełni rozwiniętą filozofię moralności, której korzenie sięgają myśli sokratejskiej i która jest blisko powiązana ze stoicyzmem.

Zagadnienie prawa do interwencji zbrojnej ma naturę zagadnienia trudnego, często kontrowersyjnego, zwłaszcza jeśli chodzi o wykazanie, że w wielu przypadkach – jeśli nie całkowicie, to przynajmniej w zasadniczej mierze – prawo to powinno być zarzucone. W prawie międzynarodowym sytuacja taka w pewnym sensie ma miejsce, co więcej, niekiedy wręcz uznaje się, iż w jego obrębie jest uzasadnione mówienie już o obowiązywalności ius contra bellum. Praktyka wciąż daleka jest jednak od takiego ideału. Zasadniczym celem niniejszego artykułu jest analiza w aspekcie (...) normatywnym zagadnienia prawa do interwencji zbrojnej jako jednego z ważniejszych wątków filozofii pokoju globalnego. W artykule zostały sproblematyzowane argumenty stosowane na rzecz prawa do interwencji zbrojnej. Dwa uznane za kluczowe to, po pierwsze, argument z tzw. domniemanego barbarzyństwa i po drugie argument ze złożoności i niepowtarzalności każdego przypadku. Artykuł napisany jest głównie z perspektywy filozoficznej i etycznej, jednakże autorka stara się odwoływać w nim również do materiału empirycznego, głównie z zakresu nauk o polityce, ale też do wątków z zakresu prawa międzynarodowego, starając się stworzyć tym samym perspektywę interdyscyplinarną. Wybrane zagadnienie kluczowe stanowi zarazem okazję do tego, by przybliżać i rozwijać na gruncie polskim filozofię pokoju globalnego, co jest również ważnym celem artykułu. Tekst ten pisany jest bowiem w duchu głębokiego przekonania, że pokój globalny jest bodaj najwyższym, tzn. fundamentalnym ideałem dla ludzkości, swoistym Summum Bonum. (shrink)