Głównym celem książki jest rekonstrukcja teorii retorycznej, wyłożonej przez Bartłomieja Keckermanna (1572–1609), profesora filozofii w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, w obszernym traktacie pod tytułem System retoryki (Systema rhetoricae, Hanau 1608). Opierając się na przejrzystej metodzie, u której podstaw leżała zasada podziału dychotomicznego, wywiedziona wprost z pism logicznych Arystotelesa (Organonu), Keckermann przeprowadził systematyzację sztuki przemawiania. Dzięki twórczemu wykorzystaniu koncepcji Stagiryty, Cycerona i Kwintyliana, a także współczesnych sobie teoretyków wymowy, głównie Rudolfa Agricoli, Erazma z Rotterdamu, Filipa Melanchtona i Piotra Ramusa, stworzył on (...) summę renesansowej wiedzy o retoryce. Retoryka ujmowana paradoksalnie (oksymoronicznie) jako antystrofa dialektyki, ukazująca się nam w figuratywnym przebraniu wiernej służebnicy albo nieodłącznej, choć często niepożądanej, towarzyszki logiki (filozofii), została skrojona na miarę ludzkich zdolności i słabości. Jako względnie autonomiczna forma racjonalności (a więc zgodnie z intencją Arystotelesa) i model dyskursywności zbudowany wokół amplifikacji i figuratywności (czyli zgodnie z koncepcją Keckermanna) stanowi apologię niemal powszechnej niekonkluzywności dyskursu, sprzeciwu wobec supremacji intelektu w dziedzinie praktyk sensotwórczych i zgody na brak ostatecznego wyjaśnienia. Mimo tego ma być ona lekarstwem uśmierzającym chroniczną niepewność poznania i środkiem przynoszącym wytchnienie podczas gorączkowego poszukiwania sensu. Dlatego w zależności od potrzeb chwili i celu perswazji retoryka staje się lekarką serc i dusz ludzkich, twórczynią zmysłowych i wielobarwnych obrazów rzeczywistości, a także rewelatorką prawd doskonale już znanych. Za każdym razem zjawia się przed nami pod postacią figury przekształcającej prostą mowę litery w wieloznaczną sekwencję znaków, symboli i obrazów. Przemawiając we własnym imieniu na gruncie teorii wymowy (nawet tej najbardziej metodycznej i usystematyzowanej), retoryka nie może mówić inaczej, jak tylko retorycznie, ożywiając zastygłe w dyskursie toposy i budząc uśpione w języku figury. (shrink)

Współcześnie próby systematyzowania sztuki na podstawie jej wartości zastępują raczej teorie opisowe, które stronią od jej ocen. Co więcej, refleksja postmodernistyczna, zmieniając swój stosunek do sztuki niskiej, skutecznie zatarła różnice w hierarchizacji walentnych treści sztuki. Wzmocnienie głoszonych w awangardzie programowych tez zmierzających do unieważnienia dotychczasowych kryteriów postaw oceniających wartość sztuki przyszło wraz z tzw. filozofią postmodernizmu. Założenia postmodernizmu ukazują wizję sztuki współczesnej, która osiągnęła kres swoich możliwości twórczych, innymi słowy nie ma współczesnej możliwości powiedzenia w (...) sztuce czegoś nowego, co nie będzie tylko cytatem, powtórzeniem, rekapitulacją tego, co już w sztuce było. Tego rodzaju hipoteza zakłada, że wyobraźnia ludzka jest zbiorem skończonych możliwości, a w procesie rozwoju kultury doszliśmy w czasach współczesnych do punktu, w którym wszystkie możliwe kombinacje zostały już wykorzystane. W tej sytuacji możemy albo przyjąć postawę zniechęcenia, albo sięgnąć do czasów minionych i wyselekcjonować poszczególne elementy, zestawiając je w eklektycznej kombinacji tak, aby nosiły znamiona nowości. Ale, aby przeprowadzić ten eklektyzm, który ma spełniać pozory nowości, trzeba wyjść od zwątpienia w kategorię racjonalnego rozumu, czyli braku wiary w naturalny porządek świata. Tylko wtedy głównym operatywem na gruncie kultury pozostanie wszechobecna ironia. I w tym duchu, zgodnie z założeniami postmodernizmu, należy czytać tzw. wielkie narracje historyczne, czyli systemy filozoficzne, religie, projekty społeczne czy też teorię sztuki. Obecne w historii narracje należy traktować jak wielkie literackie opowieści, które, być może, mają ciekawą fabułę, ale nie są prawdziwe i nie wychodzą poza zdawkowy komentarz. Katalog często stawianych hipotez wybranych i omówionych w artykule wskazuje na ich niejasną i często wadliwą konstrukcję. Nie oznacza to jednak niemożności stawiania pytań o wartościowanie na gruncie estetyki. Należy pamiętać, że pewne kwestie pozostają niezmienne w ocenie sztuki. Kryterium oceny dzieła sztuki uzyskane na podstawie cech empirycznych pozostaje niezmienne, a zatem to, co nazywamy kwestiami warsztatowymi, może przejść jako pierwsza przesłanka uznania, bądź nie, dzieła sztuki za wartościowe. Podobnie na bazie pewnej fikcji wizualnej urzeczywistniane są wartości, które nie są dostępne w świecie realnym, tym samym nie pełnią funkcji czystej repetycji doświadczenia ze świata realnego, więc mogą zaistnieć w świecie sztuki. Tym samym wartość sztuki może być mierzona skalą wprowadzenia do doświadczenia podmiotu poznającego czegoś, czego dotąd podmiot nie doświadczył. (shrink)

Teoria cywilizacji Marcuse oferuje udaną syntezę freudyzmu i marksizmu. Podejście Marcusego, które znalazło swój najdobitniejszy wyraz w Erosie i cywilizacji, miało na celu całkowite przeformułowanie nauki o popędach Freuda, uhistorycznienie jej i sprzęgnięcie z zagadnieniem strukturalnej przemocy czy zinstytucjonalizowanymi (oraz zinternalizowanymi) mechanizmami represji. Twierdzę, że wspomniane przeformułowanie stanowi kamień węgielny dla idiosynkratycznej wersji teorii krytycznej Marcusego, która w mojej interpretacji posiada wyraźne akcenty protoakceleracjonistyczne. Artykuł krótko rekapituluje "dialektykę cywilizacji" Marcusego i wskazuje na jej zaskakujące zbieżności z akceleracjonistyczną wersją post-kapitalizmu (...) w refleksji Marcusego nad polityką, technologią oraz rolą sztuki i wyobraźni estetycznej w zakwestionowaniu afirmatywnego (desublimującego) charakteru kultury. (shrink)

Teoria własności intelektualnej Kennetha E. Himmy ma na celu uzasadnienie prawa naturalnego do intelektualnej "zawartości" dzieł sztuki i wynalazków. Uważa się przy tym dość powszechnie, że ową zawartość stanowią obiekty abstrakcyjne. Himma proponuje modyfikację znanego argumentu Johna Locke'a z uwzględnieniem koncepcji wartości. Utrzymuje, że nawet jeśli obiekty abstrakcyjne istnieją przed ich rzekomym "stworzeniem", to ich "konsumpcja" nie jest możliwa, dopóki wynalazca lub artysta nie wykona określonej pracy. Praca ta ma jego zdaniem być niezbędna dla zapewnienia dostępu do tychże (...) obiektów. Himma interpretuje ten akt jako "tworzenie wartości" które uzasadnia przyznanie wynalazcom i artystom praw własności intelektualnej. W niniejszej pracy założenia na których opiera się teoria Himmy poddane są krytycznej analizie. Argumentuje się, że ludzka praca nie może zwiększyć dostępności obiektów abstracyjnych oraz że pojęcie wartości nie ma do nich zastosowania. Spostrzeżenie to podważa zasadność proponowanej teorii. Ponadto rozważana jest zasadność postulowanych przez Himmę praw. Argumentuje się, że prawa te są niemożliwe do wyegzekwowania w odniesieniu do obiektów abstrakcyjnych i nie implikują praw do kontroli nad obiektami materialnymi. (shrink)

Każde nowe zjawisko literackie zagraża tożsamości literatury, ale i jej tożsamość potwierdza. Nowość inicjuje zmianę hierarchii tematów, powoduje deregulację norm wysłowienia, wzmaga zamieszanie pośród gatunków, wymusza rewizję granic oddzielających literaturę od nieliteratury i paraliteratury oraz komunikację werbalną od niewerbalnej. Najgłębsze wstrząsy i najgwałtowniejsze zwroty nie niszczą jednak uniwersalnego modelu literackości, dlatego pozostaje on nieodmiennie atrakcyjny dla pisarzy, tłumaczy, czytelników, krytyków, historyków i teoretyków sztuki słowa. Spośród wielu teorii „tego, co literackie”, wyróżnia się teoria sprzecznościowa. Powtarza się ona w (...) kolejnych epokach i poetykach, utworach i manifestach – zachowawczych i nowatorskich, rodzimych i wzorowanych na inwencji cudzej. Literackość polega tu na zawieszeniu obowiązującej poza sztuką słowa formalno-logicznej normy niesprzeczności(lex contraditionis), wedle której nie mogą być uznane za równocześnie prawdziwe dwa przeciwstawne sądy na temat tego samego przedmiotu, ujęte w tym samym trwaniu. W komunikacji praktycznej nie jest dopuszczalne, by jednocześnie było A i nie-A; w komunikacji literackiej jest to nieodzowne. Nie chodzi tylko o sądy, ale o napięcia między aktywnymi w danym dziele literackim składnikami: sztucznością a naturalnością mowy, porządkiem a chaosem fabuły, eksperymentem a wznowieniem chwytów oswojonych, bezstronną obserwacją a stronniczą oceną świata, jego widzialnością a niewidzialnością, wyrażalnością a niewyrażalnością intuicji autorskich, orientacją realistyczną a imaginatywną itd. Model sprzecznościowy jest otwarty dla odmiennych stylów i poetyk – z uwagi na gradacyjny charakter wyzwalanych w literaturze energii. (shrink)

Estetyka F. Schillera jest ogólną filozoficzną teorią piękna, sztuki i kultury. Ideał człowieka - doskonale rozwinięte Jednostki ludzkiej - pochodzi z inspiracji myśli Kantowskiej, jednakże Schiller próbuje przedstawić go w odmienny sposób. Nawiązując do antycznego wzorca człowieka pięknego i dobrego zarazem (Kalos Kagathos), podejmuje Schiller polemikę z antropologicznymi konsekwencjami metafizyki myśliciela królewieckiego., U Kanta najważniejsze problemy ludzkie, poszukiwanie istoty człowieczeństwa i formuły życia najbardziej z nią zgodnego, wyrażają się w języku etyki, w pojęciach: dobrej woli, autonomii moralnej, imperatywu kategorycznego. (...) U Schillera poszukiwanie zasady jedności i pełni człowieka (harmonijnego połączenia elementu racjonalnego z tym, co zmysłowe i emocjonalne) zatrzymuje się w sferze sztuki i zostaje przełożone na język piękna. W sztuce i dzięki sztuce (wychowaniu estetycznemu) spełnia się to wszystko, co decyduje o duchowej wielkości człowieka, jego twórczej aktywności. Ze sztuki emanuje wzorzec pięknego człowieczeństwa, w niej osiągnięta zostaje wolność. Faktem pozostaje wszakże, iż po 1796 r. Schiller wyraźnie nawiązuje i powraca do postulatów etyki Kanta. Myśl o pełnym urzeczywistnieniu ideału "homo aestheticus” jest zastąpiona przez program, który wskazuje na perspektywę transcendencji. Element piękna przeobraża się w kategorię wzniosłości, patetyczności, a jednostka ludzka w tragicznej katharsis przeżywa swoją wielkość. Estetyka przeobraża się w metafizykę. Z tego punktu widzenia można ocenić estetyczny program Schillera jako formę przejściową od filozofii Kanta do poglądów jego następców - Schellinga i Hegla. (shrink)

En este artículo se analiza la teoría para la toma de decisiones y se contrasta la valía de los dilemas morales para explicar los mecanismos deliberativos. Se sostiene que una estrategia de decisión exitosa es aquella que es capaz de realizar los movimientos racionales, adaptativos y necesarios para llegar a un fin programado. Una aspiración de las éticas normativas y descriptivas es elaborar una teoría de la decisión práctica, sin importar los análisis racionales del modo en que se llegue al (...) fin. El artículo plantea los procesos relacionados al cambio y a la retroalimentación sin encasillar la teoría de las decisiones en posturas deontológicas, utilitaristas o emocionales. Se examina la valía de los dilemas morales y algunas críticas recurrentes y se concluye que, personales o impersonales, los dilemas parecen no explicar la complejidad de los procesos deliberativos. This article analyzes the theory for decision making and contrasts the value of moral dilemmas to explain the deliberative mechanisms. It is argued that a successful decision strategy is one that is capable of performing the rational, adaptive and necessary movements to reach a programmed end. It suggests that the processes related to change and feedback can be useful but insufficient explanations if the theory of decisions is framed to deontological, utilitarian or emotional postures. The value of moral dilemmas and some recurrent criticisms are examined and it is concluded that, personal or impersonal, the dilemmas do not seem to explain the complexity of the deliberative processes. (shrink)

In this article I argue that contemporary critical theory needs the conceptual tools of social ontology in order to make its own ontological commitments explicit and strengthen its interdisciplinary approach. On the other hand, contemporary analytic social ontology needs critical theory in order to be able to focus on the role that social change, power, and historicity play in the constitution of social facts, and to see the shortcomings of an agential and intentionalist approach to social facts. My thesis is (...) strengthened by a historical reconstruction of the presence of two different approaches in the original program of the family of critical theory apparently most hostile to social ontology, (the Frankfurt School), namely Horkheimer’s program of a critical social philosophy which includes a social ontology, and Adorno’s negative attitude towards it, epitomized by the paradoxical notion of “ontology of the false state”. Adorno’s negative attitude was later inherited by Habermas and Honneth, whose work I show to be nevertheless deeply laden with ontological commitments. I then argue that, if one accepts the socio-ontological redefinition of critical theory, then the post-metaphysical paradigm adopted by Habermas should be revised and a certain conception of the linguistic turn in the understanding of social action abandoned. On the side of contemporary social ontology, the impulse coming from critical theory should allow us to distinguish between forms of ‘traditional social ontology’, that simply apply ready-made general metaphysical concepts to social reality, and a ‘critical social ontology’, oriented to socializing ontology and critically transforming metaphysical categories. (shrink)

This paper follows Derrida’s criticism, in The Voice and the Phenomenon, of Husserl ‘s conception of meaning as ideality and identity. The french author contests the ideality and supratemporality·of meaning, its separation from the meaning conferring act, and defends the inclusion of the following indicative dimensions of the last in the former: 1) the sensible element of the linguistic sign (namely in the ideal form of the word, that is in the expression) 2) the manifestation and communication of the experience (...) or act (in the conscience as such) 3) the sensible and empirical content of experience, be it sensational, perceptive, imaginative or potentially and mediatelly intended (in the meaning itself). He questions, moreover, having asserted its temporal condition, which also derives, nevertheless, from some assertions by Husserl, the possibility of constitution of a «strict» and «true» identity, stating that intuitive presence is unable to form both the total covering between the intended and the fulfilling meaning, and the abstract ideality that would be function of the possibility of an infinite repetition, instead of conditioned by a “finite-infinite” one. Finally, he explains better the relation between the sensible face of sign and the ideality of meaning, the former’s place and role within the differentiation and repetition process. He notes that it is an ‘originary’ lack in thinking and meaning itself that claims for the linguistic sign (‘supplement of origin’), “in succession” for its ideal form and its sensible oral and written elements, without ever reaching any completion (‘ supplementarity’, ‘differe(a)nce’). We also attend the derridean hypothesis of writing as the consummation of the link between ideality and death, the last one being considered as having a special relation to sensibility and difference. (shrink)

Usamos cotidianamente um conjunto de expressões para captar, selecionar ou referir uma determinada coisa particular e podermos em seguida dizer algo sobre essa coisa. Expressões desse tipo incluem nomes próprios, como “Platão” ou “João”, descrições definidas, como “o rei da França” ou “o autor da República”, demonstrativos, como “este” ou “isto”, etc. O uso cotidiano de tais expressões pode parecer não envolver problema filosófico algum. Afinal, o que poderia haver de mais banal? Mas, infelizmente (ou felizmente?) há problemas filosóficos dificílimos (...) envolvidos aí. Bertrand Russell notou isso, e desenvolveu uma curiosa análise das expressões do segundo tipo mencionado, estendendo-a, posteriormente, às do primeiro tipo. Russell pensava que se a sua análise estivesse correta, seria capaz de resolver um conjunto de problemas filosóficos que vão da filosofia da linguagem à metafísica. O principal objetivo deste trabalho é propor uma introdução acessível a essa análise, conhecida como Teoria das Descrições, sem esquecer o número gigantesco de críticas e defesas levantadas a favor e contra ela. (shrink)

The author proposes a formalization of Hilary Putnam's proof of the thesis that time does not pass. This enables one to eliminate difficulties connected with the original formulation.

The paper offers a sketchy reconstruction of axiomatic foundations of Zalta's theory of abstract objects. The theory is based on Ernst Mally's distinction between two types of predication: an exemplification of properties and an encoding of properties. The author shows how the theory in question could be used to reconstruct in a satisfying way many other metaphysical theories e.g. the theory of Platonic Forms, the theory of situations, the theory of possible worlds. The paper also provides several critical comments to (...) some presumptions and consequences of the analyzed metaphysical doctrine. (shrink)

The article deals with the problem of inductive learning and predicting in dynamic processes, which can be formally represented as time series of atomic events. The central notion of sequential event is characterised as a finite subsequence of adjacent atomic events in a series. In the first part of the article an algorythmic model of learning is introduced. The criterion of learning is based on the frequency of a particular sequential event and on the time-distance of its previous occurrences from (...) the moment of learning. The second part deals with the problem of evaluation of hypotheses in the process of predicting sequential events. A first order language of sequential events and axiomatic theory of sequential events are defined. The theory is proved to be consistent (a model of the theory is constructed). Then a probabilistic evaluation function for sequential events is defined as an analogy of Carnapian confirmation function. In the conclusion this probabilistic evaluation is discussed from the point of view of the foundations of probability. (shrink)

There are many interpretative problems, which are to be found in the domain of quantum mechanics, but the measurement problem is one of the most troublesome. According to the standard formulation of this theory, an observer is needed to cause a collapse of the wave function of any isolated quantum system. But in the case of the Universe - the possible largest isolated quantum system - there is no external observer that could be responsible for such a collapse. An interpretation (...) of quantum theory, which solves this difficulty, is the so called Many Worlds Theory, originally credited to Hugh Everett. This paper presents some main ideas of this theory and compares its qualities and faults. (shrink)