W pracy została przedstawiona propozycja wyjaśnienia różnorodnych aspektów, w jakich przejawia się znaczenie językowe w poznaniu i komunikacji z perspektywy poznawczej genezy języka. Język został ujęty jako element systemu reprezentacji poznawczych, w którym zachodzą określone procesy przetwarzania informacji. Procesy informacyjne w układzie poznawczym człowieka leżą u podstaw związku języka z poznaniem świata i działaniem użytkownika języka w świecie. Są też one źródłem znaczenia językowego i jego różnorakich funkcji informacyjnych. Przeprowadzona analiza pokazuje, że nie można mówić o jednej funkcji informacyjnej znaczenia. (...) To, co uznajemy za znaczenie, nie jest jedną funkcjąjęzyka, taką samą we wszystkich wymienionych procesach, lecz wiązką różnych funkcji informacyjnych jakie pełni język, od znaczenia konwencjonalnego po kontekstowe. Takie ujecie zagadnienia pozwala wskazać wzajemne warunkowanie się różnych funkcji i aspektów znaczenia i ujmować je jako komplementarne a nie opozycyjne. (shrink)

Does the alleged religious experience of a mystic constitute a reliable source of knowledge about the object of his or her experience? Or does it rationally justify a move from such experience to meaningful beliefs about God or the Absolute which is supposed to be the object of that experience? And are religious beliefs in need of being grounded in religious experience in order to be rationally justified? Although it seems pretty obvious that a great many adherents of all religions (...) find reasons for their beliefs in their religious traditions rather than in their personal religious experiences, one could note that usually these traditions present religious experiences of their founder figures as constituting evidence for their authenticity and truthfulness ; the supposed mystical experiences of some adherents of a given religious tradition are often treated by their co-believers as an important evidence which increases credibility of their own religious convictions. (shrink)

Cognitive ecology as a research tradition in cognitive science: The article presents cognitive ecology as a research tradition in cognitive science, under which studies on embodied cognition and various forms of situated cognition are conducted. At the same time, the basic heuristic of cognitive ecology and its relationship to methodological individualism are identified. The paper includes the history of the concept of “cognitive ecology”, historical approaches preceding this research tradition, as well as an outline of contemporary research related to it. (...) At the end of the article, the role of the ecological heuristic is summarized. (shrink)

Narcyzm: Jednostka--Społeczeństwo--Kultura Uniwersytet w Białymstoku.

The central - and philosophically important - question connected with selectivity is the question of the nature of this phenomenon as a specific feature of human cognitive system. It is revealed in acts of two types. Acts of the first type are selective extraction of concrete as well as symbolic informations derived from the external world, and contained in sensoric representations. Acts of the second type are selective actualization of informations preserved in an individual permanent memory. The hypothesis of existing (...) general mental disposition common to acts of both the types is very attractive. The author analyzes some psychological (empirical) and philosophical aspects of these problems. (shrink)

The cognitive value of film art. The implications of Stanisław Lem’s philosophy of literatureSince the mid-twentieth century, audiovisuality has taken over the means of communication. Progress in technology has contributed to the dynamic development of media such as film and television. Today we can safely admit that life is under the pressure of audiovisual media. The film is an element of common experience, part of everyday life. The question is whether it is also cognitively valuable? Can a movie be a (...) model that helps you to know yourself, your place in the world, relationships with others? And if so, how much can you trust such knowledge? The aim of this article is to reflect on the cognitive value of films, in the light of Stanislaw Lem’s theory of the reception of literature. The author compares a literary work to a model that represents a fragment or the whole of reality. Modeling is a design that lets us look at old problems from a new perspective or sheds light on the issues we did not realize before. An artwork becomes a model when, over time, it is recognized as outstanding by the public. Then the presented vision of the world begins to function as cognitively valuable. However, this is largely a random process. Similarly, it can be applied to a movie. The use of Lem’s theory for the analysis of literature and film aims to illustrate the importance of cognitive and culture-creating role of these arts. (shrink)

Artykuł zawiera prezentację i dyskusję wybranych zagadnień świadomości śniącej. Pierwsze z nich dotyczy znaczenia adaptacyjnego świadomości podczas snu. Drugie zagadnienie obejmuje charakterystykę kognitywnej świadomości śniącej. Efektem krytycznego przeglądu badań i koncepcji jest teza, że: (1) świadomość śniąca nie ma charakteru adaptacji biologicznej, (2) świadomość śniąca jest formą zdegradowanej reprezentacji kognitywnej w porównaniudo świadomości w stanie czuwania. W szczególności świadomość śniąca zawiera deficyty intencjonalności (uwagi) oraz wyższych form kognitywnych, w tym dysfunkcji wykonawczych.

The article aims to analyse the development of the concept of totalitarianism in political sciences. The author puts an emphasis on international debates on totalitarianism. He also tracks the history of this concept, beginning with the nineteen twenties, in the context of Benito Mussolini’s rule in Italy and continuing with the legal perception of the term in Germany and Poland throughout the nineteen thirties, when the discourse moved to the US. It was in the last of those countries where the (...) first conference on totalitarianism was organised. Pointing to the manner in which the concept of totalitarianism is used with regard to communism and Nazism also constitutes an important thread in the article. (shrink)

Theoretic and historical study of international communist movement. The marxist concept of human relations and about social policy.

Zarówno w dokonanej przez Cieszkowskiego immanentnej krytyce filozofii Hegla, jak i w jego próbie wykroczenia poza ograniczenia całej dotychczasowej filozofii rolę niekwestionowanego układu odniesienia spełnia dialektyka. Autor skupia się więc na przedstawieniu użycia i nadużycia dialektyki przez Cieszkowskiego w celu przekształcenia abstrakcyjnej refleksyjności dotychczasowej filozofii w czyn, w ostateczne spełnienie rzeczywistości wcześniej tylko przemyślanej. Krytycznej analizie poddany zostaje zwłaszcza zarzut Cieszkowskiego, jakoby heglowska filozofia dziejów nie spełniała formalnych wymogów dialektycznej procedury.

Kluczowym celem artykułu jest odpowiedź na pytanie o proponowaną przez Johna Lachsa filozofię. Według niego, stoicki pragmatyzm łączy pełną akceptacji skromność stoików z poszukiwaniem ulepszeń propagowanym przez pragmatystów. Teoria ta odzwierciedla podejście ludzi, którzy dążą do lepszego życia ale gdy wszystko zawodzi gotowi są przyjąć zastaną rzeczywistość. Zdaniem Lachsa, stoicyzm i pragmatyzm uzupełniają się wzajemnie. Razem w zestawie mogą służyć jako poradnik cenny dla planowania społecznego i indywidualnego życia. W moim tekście skrótowo przedstawiona zostaje struktura książki Stoicki pragmatyzm, argumenty przemawiające (...) za mariażem stoicyzmu z pragmatyzmem oraz zagadnienia z nim związane. Za przyjęciem stoickiego pragmatyzmu przemawiają błędy w podejściu pragmatycznym, niewłaściwe przeciwstawianie aktywnego pragmatyzmu pasywnemu stoicyzmowi oraz fakt, że każda zmiana na lepsze zakłada istnienie pewnych niezmiennych czynników. Wniosek płynący z tych rozważań jest taki, że zarówno stoicyzm, jak i pragmatyzm ujmuje tylko część prawdy o kondycji ludzkiej dlatego, by ująć ją w całości, potrzebują siebie nawzajem. Wolność, odpowiedzialność, miejsce jednostki w społeczeństwie i radość to pozostałe podejmowane przeze mnie problemy. Są to kwestie, które w moim przekonaniu pozwalają lepiej zrozumieć koncepcję stoickiego pragmatyzmu oraz znaczenie, jakie według Lachsa może mieć w życiu człowieka. (shrink)

Recenzja książki A. Szahaja, Jednostka czy wspólnota? Spór liberałów z komunitarystami a „sprawa polska”, Warszawa: Aletheia 2000.

Celem artykułu jest krytyczna analiza koncepcji J.H. Newmana, zgodnie z którą doświadczenie sumienia prowadzi jednostkę do wiary w Boga. Fenomenologiczna analiza doświadczenia moralnego prowadzi Newmana do wniosku, że doświadczenie to jest zrozumiałe tylko wtedy, jeśli zinterpretujemy sumienie jako głos Boga. Pokazuję – wbrew Newmanowi – że doświadczenie sumienia nie jest jednoznaczne. Nie da się wyjaśnić, dlaczego jednostka interpretuje je w kategoriach teistycznych, a nie jakichś innych. Potrzebne jest przyjęcie dodatkowych mechanizmów, które tłumaczą, dlaczego jednostka zinterpretowała swoje sumienie w (...) kategoriach teistycznych. Wskazuję, że w dziele Newmana można wyróżnić trzy takie mechanizmy. (shrink)

Artykuł stanowi odpowiedź na dziesięć tekstów, w których zgłoszono zarzuty lub uwagi do mojej książki Między ukryciem a jawnością. Esej z filozofii religii i teologii filozoficznej (Wojtysiak 2023). Odpowiedź podzieliłem na trzy grupy tematyczne: teistyczny argument z wielkiego faktu wiary, krytyka ateistycznego argumentu ze zła oraz obrona religii z jej testymonialnego charakteru. W pierwszej części artykułu bronię tezy, że mój teistyczny argument z wielkiego faktu wiary jest, pomimo wysuniętych trudności i dzięki jego ulepszeniom, silniejszy od (sformułowanego przez J.L. Schellenberga) ateistycznego (...) argumentu z faktu niewiary. Wciąż uważam, że teizm najlepiej wyjaśnia fakt powszechności i trwania wiary w Boga lub „czegoś” do Niego podobnego. W drugiej części artykułu uzasadniam tezę, że właściwie rozumiana zasada łaski kreacyjnej zarówno pozwala spodziewać się zła w świecie (w podobnym stopniu co ateizm), jak i nie narusza naszych intuicji na temat dobroci Boga. Dodatkowo bronię racjonalności wiary w stan „pierwotnej sprawiedliwości”. W trzeciej części podtrzymuję swoje przekonanie, że religia jest jedną z tych dziedzin życia, w których jesteśmy skazani na wiedzę testymonialną. Dlatego religia ma prima facie wartość poznawczą. (shrink)

Tematem artykułu jest pytanie, czy będąca podmiotem autonomicznym jednostka ma prawo do niewiedzy o własnym stanie zdrowia. Punkt odniesienia dla prowadzonych rozważań stanowi klasyczny artykuł J. Harrisa i K. Keywood pt. Ignorance, Information and Autonomy i zawarte w nim stanowisko, zgodnie z którym rzekome prawo do niewiedzy jest sprzeczne z autonomią. Autorka koncentruje się na krytycznej analizie przyjętej przez wspomnianych autorów koncepcji autonomii, która prowadzi ją do wniosku, że tak rozumiana autonomia (1) nie może zostać uznana za nadrzędną wartość (...) etyki medycznej oraz (2) wyklucza podejmowane przez jej zwolenników próby ugruntowania prawa do niewiedzy w innych wartościach. W końcowych partiach tekstu autorka stara się uzasadnić tezę, iż odpowiednio sformułowana koncepcja autonomii pozwala stwierdzić, że pacjent, jako podmiot autonomiczny, pośród innych praw ma także prawo do niewiedzy o własnym stanie zdrowia. (shrink)

Artykuł jest próbą naszkicowania ideału człowieka według J.S. Milla. Omawia cechy, które zdaniem tego filozofa powinna posiadać wartościowa jednostka. Przedstawia proces samodoskonalenia się ludzi oraz przeszkody, jakie napotykają na tej drodze. Prezentuje również stanowisko Milla w sprawie możliwości realizacji jego wizji człowieka w kontekście oceny współczesnego mu społeczeństwa.

W niniejszym artykule analizuję koncepcję Arystotelesa dotyczącą wymagań epistemicznych koniecznych do identyfikacji czynów moralnie dobrych. W Etyce Nikomachejskiej, Arystoteles zdaje się twierdzić, że jesteśmy w stanie rozpoznawać takie czyny, nie mając wiedzy o tym, dlaczego są one dobre. Inne twierdzenia zawarte w tych dziele, nie pozwalają jednak na bezkrytyczne przyjęcie tej tezy. Zdaniem Johna McDowella, Arystoteles uważał, iż dobro etyczne czynu jest zależne od kontekstu. Gdyby tak było, by rozpoznać dany czyn jako dobry, musielibyśmy wiedzieć jakie cechy danej sytuacji czynią (...) go dobrym. Bronię tezy, że nawet jeśli dobro czynu byłoby zależne od kontekstu, Arystoteles nie uważałby znajomości tego kontekstu za jedyny sposób rozpoznania czynu jako dobry. By tego dowieść, sięgam do dorobku współczesnej filozofii. Realizm wewnętrzny Hilarego Putnama pozwala wyjaśnić w jaki sposób podmiot rozpoznaje egzemplarze należące do danego rodzaju naturalnego, bez znajomości definicji tego rodzaju naturalnego. David Charles pokazuje, że Arystoteles podziela podobny pogląd, choć nie uważa, że podmiot musi zakładać, iż istnieje definicja danego rodzaju. Twierdzę, że ten aspekt teorii Arystotelesa może być zastosowany także do identyfikacji czynów moralnie dobrych. Jednostka może rozpoznawać dobre czyny jako czyny konieczne do prowadzenia cnotliwego życia. Nie musi wiedzieć dlaczego określone czyny są dobre. Wystarczy, że ma wizję dobrego życia, którą – jak twierdzi Arystoteles – może rozwinąć poprzez naśladowanie tych, którzy mają „oko doświadczenia”. (shrink)

Artykuł poruszać będzie zagadnienia dotyczące sposobu definiowania artysty oraz istnienie artystów w kontekście historycznym, ontologicznym i filozoficznym. Autor rozważy także dylematy moralne i etyczne, dotyczące statusu dzieła, jak i problemy estetyczne odniesione do „standaryzacji” dzieł według wzorca produktów i języka biznesowego. Udowodni, że żaden współczesny człowiek w istocie nie potrafi zrobić „kanapki” jako jednostka. Wytwory artystyczne są w podobnej sytuacji. Status quo jest w procesie przewartościowania. W artykule postawiona będzie teza, że współczesny artysta jest nauczycielem, który stymuluje bądź angażuje (...) działalność osób – korzystając z nowych rozwiązań technologicznych – do powstających w sposób zbiorowy dzieł sztuki. Te nowe realia wymagają ogólnego dostępu do zasobów koniecznych dla nowego społeczeństwa. Rozwój technologii spowodował, że wśród artystów i odbiorców znacznie zradykalizował się sposób tworzenia i recepcji sztuki. Nie jest to bynajmniej tajemnicą, szczególnie biorąc pod uwagę konflikty między własnością autorską a prywatną (piractwo) oraz historię tego „problemu” – począwszy od pojawienia się prasy drukarskiej. W świetle nowej technologii nasuwa się pytanie, czy usiłujemy utrzymać przestarzały model? Czy komputer może być artystą? Czy może nim być tłum? A zwierzęta? Czy twory sztuki mogą być własnością publiczną? Co w przypadku powszechnego dostępu do edukacji artystycznej? Jaki paradygmat wprowadzić? Jaka powinna być polityka wobec zasobu energii kreatywnej? (shrink)

Tradycyjne teorie psychologii moralności podkreślają rolę rozumowania i „wyższych procesów poznawczych”, podczas gdy ostatnie prace z tego zakresu uwypuklają udział emocji. W niniejszym artykule rozpatruję dane pochodzące z neuroobrazowania wspierające teorię sądzenia moralnego, zgodnie z którą zarówno procesy „poznawcze”, jak i emocjonalne pełnią istotne a czasami wzajemnie konkurencyjne role. Dane te wskazują, że rejony mózgu związane z kontrolą poznawczą (przednia część zakrętu obręczy i grzbietowo boczna kora przedczołowa) są zaangażowane w rozwiązywanie trudnych moralnych dylematów, w których wartości utylitarne wymagają naruszenia (...) „osobistej” sfery moralnej, co wiąże się ze wzrostem aktywności rejonów mózgu związanych z emocjami i poznaniem społecznym (przyśrodkowa kora przedczołowa, górna bruzda skroniowa, tylna część zakrętu obręczy, bieguny skroniowe, ciało migdałowate). Odkryliśmy także, że aktywność w~obszarach mózgu obejmujących przednią część grzbietowo bocznej kory przedczołowej prognozuje różnice w sądzeniu moralnym, w odmiennych warunkach — obszary te wykazują większą aktywność podczas wydawania sądów o~charakterze utylitarnym. Przypuszczam też, że coraz lepsze rozumienie fizjologicznych i neuronaukowych podstaw wydawania sądów moralnych może mieć wpływ na rozwiązywanie dylematów moralnych w~świecie realnym. (shrink)

Myśliciele polskiego romantyzmu, tworzący tzw. Filozofię czynu (A. Cieszkowski, B. Trentowski i J. M. Hoene-Wroński), powrócili de facto do koncepcji polityki wypracowanej już przez Arystotelesa, który sądził, że polityka jako część filozofii spełnia dwojakie funkcje: 1) poznawczą, gdy formułuje model doskonałego społeczeństwa, i 2) instrumentalną, gdy podaje wskazówki na temat działalności sprzyjającej utrzymaniu doskonałego ustroju. Myśliciele polscy uświadamiali sobie dobrze zarówno funkcję poznawczą i instrumentalną polityki. B. Trentowski sprecyzował te funkcje dobitnie. Funkcje poznawcze pełni filozofia polityki, która ustala cele polityki. (...) Natomiast funkcje instrumentalne polityki Trentowski rozszerzył i wzbogacił. Wyróżnił bowiem wiedzę o strategii politycznej, która ma określać metody, dzięki którym narody mogą się zbliżać do doskonałego ustroju, oraz cybernetykę jako sztukę politycznego sterowania masami i osiągania skutecznych zmian politycznych. Koncepcja cybernetyki jako umiejętności sterowania sprawami państwowymi stanowi ważny i oryginalny wkład polskiego romantyzmu do filozofii politycznej. (shrink)

Artykuł podejmuje namysł nad kategorią lektury z perspektywy estetycznej. Śledzi rozmaite spo­soby użycia tego pojęcia i różne sensy kryjące się za figurą czytania, nie zawsze pokrywające się z tradycyjnymi definicjami odnotowywanymi współcześnie w słownikach. W punkcie wyjścia leży rozpoznanie, że kategoria lektury ma dziś szerokie zastosowanie, tzn. jej przedmiotem są nie tylko utwory piśmiennicze czy literackie. Artykuł stara się odpowiedzieć na pytanie, co sprawia, że pojęcie lektury bywa tak chętnie aplikowane do przestrzeni estetycznej i dlaczego czytaniu poddawane są także zjawiska (...) – co szczególnie frapujące – o wyraźnym wizualnym nacechowaniu, do których zasadniczo przystaje przede wszystkim postawa widza, a nie czytelnika. O atrakcyjno­ści lektury jako narzędzia służącego do kontaktu ze zjawiskami o charakterze pozaczytelniczym decyduje splot jej właściwości. Lekturę można bowiem traktować z jednej strony jako dyspozycję mentalną i poznawczą, służącą wyjaśnianiu znaczeń, a z drugiej strony jako praktykę, która ma swoje psychosomatyczne, sensualne, percepcyjne uwarunkowania. To dzięki temu tak dobrze sprawdza się w przestrzeni estetycznej, pozostając m.in. w symbiotycznej relacji z oglądaniem. (shrink)

Estetyka F. Schillera jest ogólną filozoficzną teorią piękna, sztuki i kultury. Ideał człowieka - doskonale rozwinięte Jednostki ludzkiej - pochodzi z inspiracji myśli Kantowskiej, jednakże Schiller próbuje przedstawić go w odmienny sposób. Nawiązując do antycznego wzorca człowieka pięknego i dobrego zarazem (Kalos Kagathos), podejmuje Schiller polemikę z antropologicznymi konsekwencjami metafizyki myśliciela królewieckiego., U Kanta najważniejsze problemy ludzkie, poszukiwanie istoty człowieczeństwa i formuły życia najbardziej z nią zgodnego, wyrażają się w języku etyki, w pojęciach: dobrej woli, autonomii moralnej, imperatywu kategorycznego. U (...) Schillera poszukiwanie zasady jedności i pełni człowieka (harmonijnego połączenia elementu racjonalnego z tym, co zmysłowe i emocjonalne) zatrzymuje się w sferze sztuki i zostaje przełożone na język piękna. W sztuce i dzięki sztuce (wychowaniu estetycznemu) spełnia się to wszystko, co decyduje o duchowej wielkości człowieka, jego twórczej aktywności. Ze sztuki emanuje wzorzec pięknego człowieczeństwa, w niej osiągnięta zostaje wolność. Faktem pozostaje wszakże, iż po 1796 r. Schiller wyraźnie nawiązuje i powraca do postulatów etyki Kanta. Myśl o pełnym urzeczywistnieniu ideału "homo aestheticus” jest zastąpiona przez program, który wskazuje na perspektywę transcendencji. Element piękna przeobraża się w kategorię wzniosłości, patetyczności, a jednostka ludzka w tragicznej katharsis przeżywa swoją wielkość. Estetyka przeobraża się w metafizykę. Z tego punktu widzenia można ocenić estetyczny program Schillera jako formę przejściową od filozofii Kanta do poglądów jego następców - Schellinga i Hegla. (shrink)

W oparciu o koncepcję Richarda Rorty’ego oraz Hansa-Georga Gadamera poddano analizie hermeneutyczną ideę integracji estetycznej, oraz autokreacji a także omówiono ich znaczenie dla transformacji paradygmatycznej, której efektem jest społeczeństwo ponowoczesne. Przedstawiono relację pomiędzy poznawczą i integrującą funkcją doświadczenia sztuki. Wykorzystując argumentację Stanisława Ignacego Witkiewicza omówiono związki pomiędzy doświadczeniem katastrofy historycznej a możliwością transformacji paradygmatycznej. Przedstawiono powody, dla których integracja estetyczna nie może stać się narzędziem powstrzymującym katastrofę. On experiencing catastrophe, art and postmodern society Basing on the concept by Richard Rorty (...) and Hans George Gadamer a hermeneutic idea of aesthetic integration and self-creation is analysed and their significance for paradigmatic transformation, which results in postmodern society, is discussed. The relation between cognitive and integrating function of experiencing the art is presented. Relations between experiencing historical catastrophes and the opportunity of paradigmatic transformation are discussed with the use of the argumentation of Stanisław Ignacy Witkiewicz. The reasons why aesthetic integration cannot become the tool to stop the catastrophe are presented. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie psychologicznego portretu kobiety końca dziewiętnastego wieku, mistrzowsko uchwyconego w opowiadaniach Arthura Schnitzlera: Die Braut, Fräulein Else i Die griechische Tänzerin. Artykuł odwołuje się do interpretacji filozoficznych, w których dominuje dualistyczny opis nawiązujący do problemu umysłu i ciała rozważanego na gruncie Freudowskiej psychoanalizy. Z jednej strony kobieta jest tu charakteryzowana jako indywiduum determinowane napięciem między psyche a somą, z drugiej zaś strony jako jednostka funkcjonująca w społeczeństwie zdominowanym przez mężczyzn.