The article is a critical comment on the contemporary condition of the university and the reform of higher education introduced in Poland in 2018. The management culture imposed by the reform, focused on “scientific productivity” and bibliometrics, is in conflict with the university’s ethos of striving for truth and open discussion, constitutive for the community of learners and scientists. The author argues that attachment to these values is not only a matter of tradition, but a special task of the university (...) within the contemporary public sphere, torn by axiological conflicts, and disintegrating into a number of digital “tribes”. The university as an institution developed along with the culture of axiological pluralism and rational doubt, which is supported itself. However, these values cannot be maintained if the academic doxa adopts the assumptions of radical cognitive relativism. “Anti-relativistic cognitive minimum” and the assumption of relative translatability of languages are necessary if the university is to continue to play the socially important function of supporting critical dispositions and intellectual independence. (shrink)

The main thesis of the paper is very simple, namely that the cognitive system is a representational system. The cognitive system will be defined as a system which is able to realize cognitive functions such as perception, symbolic thinking, understanding and reflection. Such a system is further characterized as: cognitively open and at the same time relatively isolated, representational, structurally complex and many-dimensional, dynamic and having functional plasticity (cognitively adaptive) and also having the capacity for self-determination. The analysis will be (...) focused on the characterization of representation (which will be defined as a certain kind of content) and on the types of representations in the cognitive system (i.e. perceptual and conceptual representations, the representation of the body and the representation of "self"). (shrink)

Cognitive neuroscience aims to map mental processes onto brain function, which begs the question of what “mental processes” exist and how they relate to the tasks that are used to manipulate and measure them. This topic has been addressed informally in prior work, but we propose that cumulative progress in cognitive neuroscience requires a more systematic approach to representing the mental entities that are being mapped to brain function and the tasks used to manipulate and measure mental processes. We describe (...) a new open collaborative project that aims to provide a knowledge base for cognitive neuroscience, called the Cognitive Atlas, and outline how this project has the potential to drive novel discoveries about both mind and brain. (shrink)

The paper begins with a characterization of thought experiments, followed by a general outline of contemporary debates in the field. The discussion reveals that the most significant controversy involved is the dispute over the epistemic status of thought experiments between empiricists, Platonists, and the proponents of mental models. After a critical analysis of these approaches, a new theoretical framework proposed by Paul Bartha is introduced. It is suggested that Bartha’s approach, which appeals to a theory of analogy, offers new insights (...) into the structure of thought experiments. The paper concludes with general remarks on the state of the art in the field. (shrink)

The main aim of this paper is to present the motivation of the thesis that theoretical models con not fulfill the function of representation. The author analyses examples of such models used in molecular quantum mechanics.

Scientific psychology has been fouded on the deterministic view of human being. Implicitly or explicitly, human behaviour was assumed to be totally shaped by the environmental and/or biological forces with the little if any agentive role left to the person.Recently, personality and social psychology attempts at incorporating the idea of freedom and self-determination to the scientific study of human behaviour. Psychologists agree now that one cannot understand and predict what people do without referring to the idea of agency, freedom, or (...) personal control.To avoid apparent inconsistency of "free will" with the assumption of determinism (fundamental for scientific approach to reality), psychologists take subjectivistic solution: They ascribe freedom a status of a cognitive construct. Freedom is understood as a subjective representation of one's own ability to choose among behavioural alternatives. In this context, the Author reviews several current theoretical models of perceived (experienced) freedom in social psychology including approaches of Steiner, Mills, Kelley, Harvey, and Kruglanski.This kind of conceptual solution helps psychologists to preserve deterministic view of the world. However even if being illusion, freedom has — according to them - real existence as psychological entity. As it is demonstrated in numerous studies, feelings of freedom or corecion have profound impact on information processing, affective and motivational processes, and behaviour. (shrink)

The aim of the paper is to present a reconstruction of the constitutive theses of cognitive relativism. The reconstruction is based on some examples of well-known theses and statements that are conceived to be relativistic. I distinguish three constituents of cognitive relativism: 1) the thesis of constructive character of cognition, 2) the thesis of pluralism of cognitive schemes, 3) the thesis of incommensurability of cognitive schemes. The rest of the article aims at, first, proving that Quine's philosophical standpoint is not (...) relativistic as it clashes with the third thesis of relativism. And, second, I try to argue that a relativist may avoid the consequence of agnosticism but, which is not surprising, he/she has to radically reject the idea of the objective truth as the purpose of our cognition. (shrink)

The term cognitive framework has appeared in modern theories of cognitive psychology. In theories of cognitive linguistics, the theory of metonymy, metaphors and conceptual amalgams, is a fundamental structure that makes it possible to understand the meaning. However, the nature of the cognitive framework understood as the limitations of our cognition is a universal reflection tool that can be used in other fields, especially in philosophy. The article deals with issues related to the origin of the term, the construction material (...) of the cognitive framework, the diversity of their occurrence and the possibilities of their transformation based on selected issues from epistemology, philosophy of science and philosophy of culture. (shrink)

Istnieje spór w obrębie filozofii sięgający już starożytności i polemiki Platona z Sofistami, dotyczący ugruntowania metafizyki jako dziedziny autonomicznej, która byłaby zdolna do badania swoistych elementów rzeczywistości, przysługujących tylko i wyłącznie metafizyce. We wstępnych rozważaniach przedstawiamy sposób, w jaki ten spór można rozumieć oraz jak można go rozwiązać. Tezą metafilozoficzną naszych analiz będzie stwierdzenie, że w celu ugruntowania metafizyki musimy wskazać na swoiste doświadczenie, które mogłoby zapewnić bezpośredni dostęp poznawczy do abstrakcyjnego przedmiotu metafizyki. W niniejszych badaniach, rolę tego doświadczenia (...) będzie pełnić intuicja, którą utożsamiamy z poznaniem apriorycznym – ujmowanym jednak nie jako poznanie pojęciowe bądź dedukcyjne – lecz jako poznanie naoczne, które (używając języka fenomenologii) źródłowo (materialnie) prezentuje nam swoistą sferę przedmiotową. By lepiej zrozumieć zjawisko intuitywnego poznania do którego bardzo często filozofowie implicite się odnosili (rzadziej zaś wprost) zrekonstruujemy stanowisko E. Chudnoffa. W trakcie rekonstrukcji skupimy się na najistotniejszych cechach poznania intuitywnego, które będą kluczem zarówno do zrozumienia wielości tradycyjnych już odniesień i niejawnych odwoływań do intuicji, jak i sposobem poprzez który możliwe stanie się ustalenie warunków możliwości ugruntowania metafizyki jako dziedziny autonomicznego badania rzeczywistości. (shrink)

W niniejszym artykule rozważam możliwość orzekania prawdy i fałszu o wytworach aktywności artystycznej człowieka, czyli dziełach sztuki. Rozważania te zawierają trzy ograniczenia: w polu moich zainteresowań pozostają przede wszystkim literackie dzieła sztuki; chodzi mi przede wszystkim o czysto poznawczy sens prawdy i fałszu, w szczególności, możliwość aplikacji tzw. klasycznej definicji prawdy; za podstawę swoich rozważań biorę przede wszystkim ustalenia wypływające z rozważań fenomenologów, w szczególności: W. Stróżewskiego, R. Ingardena, M. Heideggera i E. Husserla. Ustalenia te pozwalają mi ostatecznie przyjąć, (...) iż dzieła sztuki nie mogą być wprawdzie nosicielami prawdy klasycznie pojętej, ale są i mogą być siedliskiem „prawdy jako manifestacji”. (shrink)

W artykule autor przedstawia dorobek o. Ziemiańskiego SJ na polu metafizyki. Okazją do tego był jubileusz 90. urodzin, z którego perspektywy można pełniej docenić wkład Jubilata w tę dziedzinę filozofii. Prezentację rozpoczyna przybliżenie kontekstu historycznego kształtowania się myśli filozoficznej o. Ziemiańskiego, gdzie podstawową rolę odegrała filozofia tomistyczna, skoncentrowana w ówczesnych polskich realiach na dyskusji z marksizmem. Dyskusja ta nie sprowadzała się wyłącznie do odkrywania ograniczeń i krytyki marksizmu. Przedstawiciele tomizmu proponowali własną interpretację rzeczywistości, odznaczającą się większym realizmem i bardziej przekonującą (...) racjonalnością. Kolejny punkt poświęcony został koncepcji metafizyki o. Ziemiańskiego, nawiązującej do tradycji arystotelesowsko-tomistycznej, wzbogaconej elementami zaczerpniętymi ze współczesnych kierunków filozoficznych oraz nauk szczegółowych. Pośród najbardziej charakterystycznych cech tego ujęcia wskazano oparcie na doświadczeniu i zorientowanie na byt realnie istniejący, metodę _abstractio totius_, poznawczy realizm i maksymalizm, jak też ukierunkowanie na poznanie bytu absolutnego. W dalszej kolejności omówiono wkład Ziemiańskiego w interpretację kluczowych zagadnień metafizycznych, takich jak transcendentalia, przygodność, celowość czy struktura bytu. Podkreślono, iż opowiadał się on za egzystencjalną naturą transcendentaliów, a przez to ich niesprowadzalnością do pojęć uniwersalnych. Ponadto, w ciekawy sposób przedstawił specyfikę relacji wiążącej byt przygodny z bytem koniecznym, jak również uzasadnienie konieczności istnienia przyczyny celowej oparte na analizie wewnętrznej struktury bytu. Ważnym jego wkładem do refleksji nad strukturą bytu było także opracowanie problematyki relacji w ujęciu F. Suareza oraz ukazanie funkcjonalnych aspektów złożenia bytu z istoty i istnienia. W zakończeniu odnotowano wnioski koncentrujące się na znaczeniu metafizyki jako bazowej dziedziny poznania filozoficznego. (shrink)

Polski biolog i epistemolog L. Fleck jest twórcą teorii nauki prekursorskiej względem koncepcji Th. Kuhna. Mimo że sam Fleck nie używał nazwy „hermeneutyka”, to jego rozważania noszą wybitnie hermeneutyczny charakter. Dominuje w nich bowiem myślenie w kategoriach rozumienia, akcentowanie interpretacyjnego charakteru ludzkiego odniesienia do rzeczywistości, podkreślanie znaczenia tego, co dany badacz zastaje, co we wspólnocie badaczy obowiązuje oraz samej wspólnoty myślowej, stanowiącej gremium oceniające jego poznawczy wkład. Choć lwowski filozof wyraża to przy pomocy kategorii takich jak styl myślowy oraz (...) myślowy kolektyw, implicite nasuwają się takie hermeneutyczne kategorie, jak przedwiedza, rozumienie i interpretacja, tradycja, przekaz kulturowy, wspólnota komunikacyjna. Odrzucając metafizyczne wypowiedzi o ukrytej istocie rzeczywistości samej w sobie, relatywizując rzeczywistość do różnorodnej wiedzy o niej, Fleck stara się, podobnie jak Heidegger, Gadamer czy Rorty, nie popaść w relatywizm i dowolność. (shrink)

Problematyka intencjonalności została przywrócona filozofii przez Franciszka Brenatana. Jednakże już on wskazywał, że źródlła tej problematyki sięgają starożytności i średniowiecza. Poszukiwanie śladów tej problematyki w dziejach filozofii doprowadziło mnie do stwierdzenia, że intencjonalność jako niezbywalna właściwość świadomości charakteryzuje się trójwymarowością, która wyraża się w theoria, praxis i poiesis. Współcześni badacze intencjonalności skupiają się przede wszystkim na intencjonalności poznawczej, a w tym – albo na samym odniesieniu się do przedmiotu, albo na immanentnym przedmiocie, inegzystującym w przeżyciach psychicznych. Tymczasem charakteryzuje ona całe (...) życie świadomościowe człowieka. Dookreśla całą świadomościową aktywność podmiotu w sferach: teoretycznej, praktycznej i wytwórczej. Przejawia się zatem jako sposób bycia podmiotu świadomego : jako zawieranie w sobie treści intencjonalnych, jako relacyjność, odniesienie, skierowanie, otwarcie i zdawanie sobie sprawy, a także jako nadawanie sensu i powoływanie bytów czysto intencjonalnych. Jako podstawowy faktor intencyjności ujawnia się w budzeniu się świadomości, budując przeżycia świadome, które mają charakter pojetyczny, praktyczny i teoretyczny. Tak określony charakter przeżyć jest jednakże jedynie wskazaniem na dominujący moment w danym przeżyciu, gdy każde z nich określane jest przez wszystkie trzy momenty. Dzięki niej przeżycie świadome charakteryzuje się trójwymiarowością poznawczą, działaniową i wytwórczą. Wszelka aktywność świadomości jest zawsze pewnym działaniem, które zawiera w sobie moment poznawczy i które wytwarza coś transcendentnego wobec własnego działania. Zdanie sobie sprawy z trójwymiarowości intencyjności i intencjonalności pozwala zrozumieć człowieka oraz rodzące się dylematy dotyczące jego działania, poznania i wytwarzania. (shrink)

Przedstawiciele dwóch głównych podejść do badania rozumowania w odmienny sposób opisują poznawczy mechanizm wyciągania poprawnych i błędnych wniosków. Przedstawiciele teorii reguł zakładają, że rozumowanie ma charakter syntaktyczny i polega na uruchamianiu reguł podobnych do tych z logiki klasycznej. Przedstawiciele drugiej teorii — teorii modeli umysłowych opisują rozumowanie jako proces semantyczny polegający na tworzeniu modeli umysłowych, które odzwierciedlają strukturę relacji pomiędzy elementami opisanymi w przesłankach. Zgodnie z tak zwaną zasadą prawdziwości każda możliwa sytuacja jest reprezentowana przez odrębny model umysłowy, który (...) odzwierciedla jedynie te elementy, które rzeczywiście występują w danej sytuacji. Zasada ta jest wykorzystywana w teorii modeli do opisywania mechanizmu zarówno poprawnych, jak i błędnych rozumowań. Innymi źródłami błędów w rozumowaniu mogą być: zbyt duża liczba modeli, zbyt wiele relacji między elementami nazwanymi w modelach, zbyt wiele elementów, które należy zintegrować w jednym modelu. W artykule przedstawione są szczegółowo różne typy błędów wynikające z tych czterech powodów. (shrink)

Tak bogata, wielowątkowa i wewnętrznie zróżnicowana tradycja problematyki świadomości, jak i jej wyjątkowa złożoność i trudność, jednoznacznie „podpowiada” oraz uzasadnia nieodrzucanie zaraz na początku, z góry, jakichkolwiek możliwości podejścia do tego szczególnego przedmiotu i jakichkolwiek sposobów jego ujmowania; w tym możliwości podejścia apofatycznego i apofatycznego sposobu ujmowania go. Ich poznawcze walory zdaje się sugerować możliwa, przynajmniej możliwa, interpretacja: zasady ekonomii wyjaśniania – podstawowej zasady określającej tryb wyjaśniania realizowany z perspektywy trzecioosobowej – w kategoriach negatywnych i pozytywnych momentów/wątków jej zawartości, Ayera (...) eksplikacji fenomenu prywatności oraz Marcela propozycji ukazania specyfiki świadomości przy pomocy idiomu over and above, wskazującego nie tylko na nie-zwyczajność świadomości jako konstruktu wyjaśniającego, lecz także odsyłającego do nie-zwyczajności wyjaśnianego przezeń zachowania. Takie apofatyczne podejście – najpierw do zachowania, a potem jego mechanizmu – i takie ich najpierw apofatyczne ujęcie zdaje się naprowadzać tak na samą możliwość, jak i na kierunek oraz sposób pozytywnego do nich podejścia i zawartość pozytywnego ich ujęcia; i taki zdaje się być ich podstawowy poznawczy walor. To, czy ten tryb roboty, zastosowany do pewnej postaci prywatności – wyróżnionej jeszcze na etapie negatywnego do niej podejścia i jej negatywnego jeszcze ujęcia – pozwoli później, na etapie pozytywnego już do niej podejścia i pozytywnego już jej ujęcia, w pewnym momencie na jej identyfikację z najmocniej rozumianą świadomością, to najważniejsza, ale zarazem i najtrudniejsza, z pozostających do rozważenia spraw. (shrink)

Nie ulega wątpliwości, ze jak na książkę filozoficzną praca L. Boreckiego jest pozycją nietypowy i zarazem wyjątkową. Jej nietypowość wynika przede wszystkim z faktu, że autor nie jest zawodowym filozofem, a jego filozoficzne zainteresowania wynikają z problemów, na które natknął się w dziedzinach nie związanych z filozofią. Mamy tutaj do czynienia z książką „filozofującego lekarza", tak osoby autora określa się we Wstępie. Tego rodzaju prac pojawia się dość sporo. Wiele z nich - właśnie dzięki swemu potocznemu, pozbawionemu specjalistycznych wyrażeń językowi (...) - zdobywa popularność, jednakże stosunkowo nieliczne mają rzeczywisty wartość poznawczy, która nie polega wyłącznie na dostarczeniu czytelnikowi porcji przyciągających uwagę ciekawostek i kontrowersyjnych interpretacji, lecz jest odkrywcza z punktu widzenia filozofii. (shrink)

Nie ulega wątpliwości, ze jak na książkę filozoficzną praca L. Boreckiego jest pozycją nietypowy i zarazem wyjątkową. Jej nietypowość wynika przede wszystkim z faktu, że autor nie jest zawodowym filozofem, a jego filozoficzne zainteresowania wynikają z problemów, na które natknął się w dziedzinach nie związanych z filozofią. Mamy tutaj do czynienia z książką „filozofującego lekarza", tak osoby autora określa się we Wstępie. Tego rodzaju prac pojawia się dość sporo. Wiele z nich - właśnie dzięki swemu potocznemu, pozbawionemu specjalistycznych wyrażeń językowi (...) - zdobywa popularność, jednakże stosunkowo nieliczne mają rzeczywisty wartość poznawczy, która nie polega wyłącznie na dostarczeniu czytelnikowi porcji przyciągających uwagę ciekawostek i kontrowersyjnych interpretacji, lecz jest odkrywcza z punktu widzenia filozofii. (shrink)

Some changes in the environment, when attended to, result in cognitive response which may be called thinking with change. Thinking with change is similar to the “algorithm of sense detection” of metaphors. In fact, the interpretation of any kind of metaphor is framed by the general human mechanism of dealing with a change. Therefore an interpreted (meaningful) change is here called metaphorical. The first part clarifies the concepts of change and metaphor. The second part provides the characteristics of metaphorical changes. (...) Finally, we try to answer the question if metaphorical thinking with change is rational. Metaforyczne zmiany poznawcze: na krawędzi racjonalności Rozważania podjęte w niniejszym artykule wyrastają ze spostrzeżenia, że: (1) niektóre zmiany w otoczeniu, kiedy zostały zauważone, wzbudzają pewną odpowiedź kognitywną, którą nazwać można myśleniem zmianą i (2) owo myślenie zmianą odbywa się na wzór myślenia metaforycznego. Zatem znalezienie sensu zmiany przebiega podobnie jak znalezienie sensu nowej, świeżej metafory. W rzeczywistości jednak to interpretowanie metafory odbywa się zgodnie z kanonem myślenia inicjowanego zmianą. Najpierw przedstawiona zostanie bardzo skrótowo pewna teoria metafory. Zmiana, która uzyskała sens nazywana będzie dalej zmianą metaforyczną. Pierwsza część zawiera wyjaśnienia sposobu rozumienia obu kluczowych terminów: zmiany oraz metafory. Druga ma na celu ukazanie, jakie zmiany w otoczeniu są metaforyczne oraz zarysowanie koncepcji, w ramach której można opisać zmiany metaforyczne jako proces poznawczy. W końcu, postaram się odpowiedzieć na pytanie, czy myślenie zmianą jest racjonalne. (shrink)

The article poses a major study question: “Does standard interpretation exist?” In the methodology of communicational grammar, to which the author refers, standard interpretation is defined as a generalised pattern of the analysis of a communication by a virtual recipient, which consists of constructing basic, mutually cooperating elements of meaning. An empirical test was applied to the assumption that, despite the fact that the reception of a communication is a subjective process, its course is to some extent pre-determined, since a (...) recipient, at certain stages of interpretation, progresses through specific standard references, common for most speakers of a language, while the later subjective extension of the interpretation will not contradict those standards. The article presents the results, the aims, methods, and the results of a survey study conducted to verify the assumption about the existence of a standard interpretation, one of the major assumptions of communicational grammar being developed by A. Awdiejew and G. Habrajska. (shrink)