Bu çalışmanın temel amacı 24 Şubat 2022’de başlayan Rusya–Ukrayna çatışmasında Avrupa merkezli medya organlarının ürettiği işgal söylemine eleştirel bir perspektifle yaklaşmaktır. Çalışmada Rusya’nın Ukrayna’yı işgal ettiğini öne süren ülkelerin Rus sanatçılara, sporculara ve yönetmenlere uyguladığı sert yaptırımlara yer verilmiş ve hemen sonrasında sosyal medyaya yansıyan bazı ifadeler eleştirel söylem analizi yöntemiyle incelenmiştir. 29 Nisan 2022 tarihinde Pentagon sözcüsü John Kirby’nin katıldığı bir basın toplantısında çatışmayı işgal söylemiyle sunarken aksi bir yaklaşımın etik ve ahlaka ters düşeceğini ima eden ifadesi etiğin de (...) eleştirel biçimde ele alınmasına zemin hazırlamıştır. Çalışmada Kant ve Hegel’in görüşleri üzerinden etik ve ahlak kavramlarının ayrıştırılması amaçlanırken bu filozofların bazı teorilerini Avrupa merkezci ve zaman zaman ırkçı bir bakış açısıyla kurguladığını savunan görüşlere de yer verilmiştir. Amaçsal örneklem yöntemiyle seçilen Eski Amerika başkanı George Bush’un katıldığı bir programda Ukrayna yerine Irak’ın işgal edildiğini belirten gafı ve eski Ukrayna başsavcı yardımcısı David Sakvarelidze’nin çatışma esnasında ölen Ukraynalılara sırf mavi gözlü ve sarı saçlı Avrupalılar oldukları için üzüldüğünü çağrıştıran açıklamaları üzerinden Avrupa merkezci ve ırkçı yaklaşımların günümüzdeki konumu sorgulanmıştır. Çalışmada başta ABD ve İngiltere olmak üzere bazı Avrupa ülkelerinin Rusya’nın Ukrayna’yı işgal ettiği söylemini, insan yaşamını önemseyen etik bir tavırdan ziyade politik bir refleksle ürettiği sonucuna ulaşılmıştır. (shrink)

Bu çalışmada İslam düşünce tarihinde çokça ele alınan yönetime gelmede “nass ile tayin” anlayışına yönelik genelde Mu‘tezile’nin özelde ise bir Mu‘tezilî âlim Ebû Tâhir Rüknüddin et-Tureysisî’nin eleştirileri konu edinilmektedir. “Nass ile tayin” anlayışı Kur’ân âyetleri ve hadisler üzerinden temellendirilmeye çalışılan bir husustur. Şii çevrelerle özdeşleşen bu anlayış bazı Sünnî ekollerde de dillendirilmiştir. Genelde dördüncü halife Ali’nin imâmeti çerçevesinde konu tartışılsa da bazı çevrelerde birinci halife Ebû Bekir’in imâmeti için de nass ile tayin iddia edilmiştir. Mu‘tezile temelde Şîa’nın imâmet anlayışına birçok (...) eleştiri yöneltmiştir. Bu iddialar doğrudan Kur’ân metni üzerinden yapıldığı için âyetler bağlamında yeniden konunun değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu noktada Mu‘tezilî bilgin Tureysisî’nin yaklaşımı önem arz etmektedir. O, mezheplerin görüşlerini temellendirmede esas aldıkları âyetleri dilin ve aklın sınırında anlama çabası içerisinde olduğu Müteşâbihü’l-Kur’ân adlı eserinde “nass ile tayin” fikrine yönelik eleştirilerini sürdürmektedir. Hem İmâmiyye’nin hem de Bekriyye’nin iddialarını âyetler bağlamında ele almakta ve bu fırkaları tenkid etmektedir. (shrink)

Müslümanların kitabı olan Kur’an inzal olduğu zamanlardan beri hem Müslümanları hem de diğer din mensuplarını ilgilendire geldi. Kur’an’ın mesajını doğru bir şekilde anlamak için mütekellimler fakihler, filozoflar ve sufiler birtakım görüş açıları geliştirerek Kur'an'ı kendi zaviyelerinden anlama çabasına girdiler. Her grup Kur'an'ı doğru bir şekilde anlama faaliyetlerinde umum-husus muhkem-müteşabih, siyak-sibak hakikat-mecaz gibi bazı açıklama mekanizmalarına başvurdu. Bu makalede, genel olarak Kur'an’ı anlamak üzere geliştirilmiş bazı bakış açılarına değinilirken Öztürk’ün söz konusu makalesi özgülünde, Kur’an’ı anlamak üzere yeni bir bakış açısı olarak (...) geliştirilmiş ‘Tarihselci Perspektif’ de eleştirilecek ve tarihselci perspektifin teolojik/itikadî açıdan ortaya çıkaracağı olası birtakım sorunlara da işaret edilecek. Böylece Kur’an’ı anlamak üzere geliştirilen tarihselcilik başta olmak üzere bazı yaklaşımlara yönelik kendi fikrimizi beyan etmiş olacağız. (shrink)

The purpose of this article is to indicate the dimensions of Walter Benjamin’s conception of "technique". It is argued that the only way to understand his problematic technique is by considering the concepts of experience and political action. The present article emphasizes the philosopher’s transitivity of technical understanding through a wide range of reflections including Benjamin’s thoughts on Scheerbarts to "second technique" (zweite Technik), from his idea of collective corpus (Leib) to his understanding of experience (Erfahrung), and from the canonic (...) feature of architecture in modern time to revolutionary action. We focused on the common issues in the texts of Benjamin entitled "Experience and Poverty", "Capitalism as Religion" and "The Work of Art in the Age of Mechanical Reproducibility". At the same time, we stress why the technical question and technicality are central issues in order to understand other Benjamin texts. We use the thematic continuity and differentiation thesis as a method instead of disengagement in his writings. Our essential thesis in this article is that according to Benjamin, a true political organization is an action which puts an end to the domination of the first technique over the second technique. In other words, Benjamin's conception of technique implies on the one hand a radical criticism of the existing order and on the other hand a political moment where all the phantasmagorias of the masses dissolve. In this context, the phantasmagorias, made visible through urban space, are at the same time possibilities for a revolutionary action in order to actualize the hidden forces of humanity. (shrink)

Öz (150-250 kelime) ve yukarıdaki kutucuğa anahtar kelimeler (5-7 kelime)İngilizce öz ve anahtar kelimeler de aynı sınırlar çerçevesinde yazılmalıdır.Öz Fanatiklik, doğru düşünceyi, sorgulamayı, eleştiriyi, hoşgörü ve hürriyeti sınırlandıran bir eğilimdir. İtiraz etmeyen, eleştiri ve fikri münakaşaya dayanma gücü olmayan ve telkin edileni koşulsuz kabule odaklanan bir oluşumun, doğruyu yanlıştan ayırt edebilme ve kendisine iletilen bilgiden şüphe duyma yetisi kaybolmuştur. Dini bir örgütlenme biçiminde mutlak itaat iman ile eşitlenmiş ise irade ve eylemlerin tek bir iradenin kontrolü altına girmesi de kaçınılmazdır. (...) Bu sebeple düşünüp algılama yetisinden yoksun kült yapılar için sadece kesin gerçekler ve katî yanlışların olduğu malumdur. Kendi ideolojisini mutlak hakikat kabul eden buna karşın diğerini ötekileştirerek fikirlerine doğruluk payı vermeyen, tahammül de edemeyen bir oluşumun ahlakî ve erdemli bir toplum oluşturması zordur. Oysa bir bilgi, doğru bir şekilde seçilir, sorgulanır, değerlendirilir ve düşünceye dönüşürse yargılama gücü yüksek makul bireylerden oluşan bir toplum inşa edilebilir. Nitekim insanoğlu, ahlakî ve düşünsel gelişimini sürdürdüğü sürece tevhit akidesi, fikrî ve kalbî tahriften korunacak ve daha da fazla evrensel bir kabule yatkın hale gelecektir. Bugün İslam dünyasında şahit olunan bozuk itikâdî düşüncelerin ortak karakterinin ise dinin asıllarını bilmeme, başkalarını kölece taklit, aklı uyuşturma ve hakikatin tekelciliğini yapma olduğu aşikârdır. Bu itibarla makalemizde, bireyin düşünsel gelişimini engelleyen fanatizm olgusunu ve eleştiri yeteneğinden yoksun kült yapıların ne denli tahrif edici bir güç olduğunu irdelemeye çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Fanatizm, Kült, Örgütlenme, Eleştiri, Düşünce, Dinî. Fanaticism Fact and Criticism on Being without Criticism in Religious Cult Structures AbstractFanaticism is an inclination that limits correct thought, questioning, criticism, tolerance and liberty. An entity, which doesn’t object to, can’t bear criticism and mental arguments and focuses on unconditional acceptance to what is commanded, has lost the ability to distinguish right from wrong and be doubtful of the information transmitted. Freedom and actions would be inevitably under control of single command if absolute obedience in the form of a religious organization has been come up to faith. For that reason, it is obvious that only certain facts and absolute mistakes are available for cult structures devoid of the ability to think and comprehend. It is difficult for an entity to create a moral and virtuous society since it considers its ideology as absolute reality but it marginalizes other one, doesn’t justify thoughts of the others and can’t tolerate them. Whereas, a society consisting of logical individuals who have high level of jurisdiction could be built if information is selected, investigated and evaluated properly. Hence, oneness belief would be kept safe from intellectual and spiritual manipulation and would become prone to a much more universal acceptance as long as people maintained their moral and intellectual development. Today, common characteristic of wrong thoughts of belief witnessed in Islamic world is obviously being unfamiliar with fundamentals of the religion, imitating other people like a slave, deadening the mind and monopolizing the truth. In our article, in this respect, we will try to analyze both fanaticism phenomenon that prevents intellectual development of the individual and how a falsifying power is those cult structures deprived of criticism skill. Keywords: Fanaticism, Cult, Organization, Criticism, Thought, Religious. (shrink)

Paul Goodman, 1960’larda modern Amerikan toplumunun organize sistemi içerisinde dönemin gençliğinin sorunlarını ön plana çıkaran ‘Growing Up Absurd: Problems of Youth in the Organized System’ (Saçmayı Büyütmek: Organize Sistemde Gençliğin Problemleri, 1960) eseri ile sosyal bir eleştirmen olarak ön plana çıkmıştır. Amerikalı bir düşünür olan Paul Goodman’ın kısa öyküler, romanlar, şiirler ve makalelerden oluşan çalışmaları, siyaset, sosyal teori, eğitim, kentsel tasarım, edebi eleştiri, hatta psikoterapi gibi geniş bir yelpazeye dağılmıştır. Onun temel argümanı (1960: 9-10) tek bir merkez etrafında örgütlenen (...) teknoloji toplumunun başarısızlıklarını eleştirerek, mevcut düzenin insanın doğasına uygun bir biçimde yeniden inşasını vurgulamaktadır. Goodman’ın yeniden inşa süreci içerisinde insan doğasına önem veren faaliyete dayalı anarşist ideolojisi, sorumluluk duygusunun homojen bir şekilde bireyler arasında paylaşılması gerektiğini vurgular. Goodman merkeziyetçi olmayan siyaset anlayışı ile kendisini Amerikan siyasetinin ve kültürünün karşısında yer alan bir pozisyonda konumlandırmaktadır (Honeywell, 2011: 1). Diğer bir deyişle Goodman (1960: 36), anarşist geleneği formüle etmek amacıyla yirminci yüzyıl Amerikası’nın içinde bulunmuş olduğu mevcut durumdan yola çıkarak eleştirilerini ademi merkeziyetçilik, katılımcı demokrasi, özerk toplum temaları üzerine temellendirmiştir. -/- Goodman’a göre, sosyal, kültürel, ahlâk ve eğitim gibi alanlarda uygulanan kurallar günümüz devletlerini etkisi altına alan kapitalist düzen tarafından belirlenmektedir (Bakır, 2016: 110). Bu durum Goodman’ın da içerisinde bulunduğu anarşist düşünürler tarafından kabul edilebilecek bir husus değildir, çünkü anarşistler mevcut düzenin ve sosyal yaşamın otorite ve itaat yapılarıyla güçlendirilen belirli yaklaşımlar ile kontrol altına alınmasını, insanların fikirlerini özgürce ifade edemeyeceği, bir nevi entelektüel bir hapishane içerisinde yaşaması anlamına geleceğinden dolayı karşı çıkmaktadırlar (Sheean, 2003: 122). Aynı nedenlerden dolayı Goodman, modern liberalizm ve Marksizm gibi alternatif radikal ideolojileri yerinden yönetim düşüncesi ve sosyal mühendislik konusundaki eğilimleri dolayısıyla reddetmektedir. Goodman için anarşizm, özgürlük ve toplumsal değişime yeterli düzeyde arka çıkabilecek tek ideolojik çerçeve olarak görülmektedir. Ona göre (2010: 143), “anarşizm ya da daha iyisi, anarko-pasifizm (toplumsal değişim hareketleri içerisinde örgütlü şiddete ve kurumlara karşı çıkan anarşist anlayış) günümüzün gelişmiş toplumlarının bürokrasilerini, karar verme konusunda aşırı merkezîleşmelerini ve sosyal mühendislik gibi problematik durumlarını ve tehlikelerini tutarlı bir şekilde öngörmüştür”. -/- Siyaset, sosyoloji ve felsefe gibi çeşitli alanlar içerisinde etkili olan anarşist kuramlar, radikal bir söylem olarak eğitimcileri ve araştırmacıları yeni öğretilere ve uygulamalara teşvik etme konusunda itici bir güç oluşturabilmektedirler. Anarşist yaklaşımlardan eğitim kuramı ve araştırmalara yönelik daha belirleyici bir rol alması beklenmektedir, ancak bu yaklaşımlar mevcut radikal akademik görüşü büyük ölçüde etkisi altına alan Marksizm’in eğitim alanında göstermiş olduğu aynı etkiyi gösterememiştir. Anarşist düşünceleri eğitim alanı içerisinde daha etkili ve görünür kılabilmek amacıyla Paul Goodman, Francisco Ferrer ve Alexander Neill’ın ileri sürmüş olduğu çeşitli düşünceler, girişimler ve uygulamalar ortaya çıkmıştır. Bu doğrultuda Goodman’ın anarşizme ilişkin düşünceleri ile bu çalışma sıkı bir anarşizm tahlili, eleştirisi ve felsefesinden öte anarşist anlayışın eğitimdeki uygulanabilirliğine yönelik bir soruşturma içerisine girmekte ve anarşist yaklaşımın mevcut eğitim sistemlerinden hangi yönleriyle farklılaştığını, sonucunda etkili bir eğitim anlayışı ortaya koyup koyamadığını tartışmaktadır. (shrink)

The traditions about isrāʾīliyyāt that were seen almost in all the types of Islamic sciences appeared in the sources of tafsīr from early periods. These traditions that were generally used to explain the Qurʾān were seen problem and critisized by some exegetical specialists. Even though corresponding to a relative later period in the classical era, an approach was tried to put forward in view of the traditions about isrāʾīliyyāt. This methodological concern for isrāʾīliyyāt in classical period has increased and been (...) influential for many researchers from east and west to work on this issue in modern times. There has been reached to important results about the issues of the definition of isrāʾīliyyāt, the source of it, its spread in Islamic sciences, its aim of usage, the progress of these positive-negative attitudes against these traditions in historical process. But it is important to discuss some evaluations and analysis again that put forward in this process when different cases about the issue are taken into consideration. According to this, a series of problem, such as how the isrāʾīliyyāt can be defined in tafsīr, when the criticism of isrāʾīliyyāt started, whether Biqāʿī was the first exegete who made reference to Bible or not will be discussed considering relevant resources in this article.Summary: Since the early periods, isrā’īliyyāt narratives were used as a source of information in tafsīrs. These narratives, which are transmitted in various tafsīrs of the Qur’ān, one of the main sources of Islamic religion, have also taken the methodological interests of some exegete since the early periods. This interest continued in the modern period, and both Western and Eastern researchers made research on isrā’īliyyāt. Some of the findings, analyses, and claims available in researches on this subject will be reexamined in this article. The first of these is the problem of the definition of isrā’īliyyāt. In contemporary research, inclusive definitions are made for isrā’īliyyāt, seen in all sources. These definitions do not allow for a refined description of isrā’īliyyāt which is handled in terms of different intentions in the sources of each different field and which varies in terms of the issues it covers, leading to the underestimation of some of its aspects in relevant fields. In the definitions, it is stated that isrā’īliyyāt is mostly learned from the Ahl al-Kitāb, (the People of the Book) it became widespread along with Islām and it included narratives about caliphs, dynasties, and Mahdī, as well. Another issue is to be emphasized that they are fictive or mythological. In classical tafsīrs, isrā’īliyyāt is observed to be related mainly with the history of the Ahl al-Kitāb or with the subjects they know about. In the modern era, the narratives about the ancestors of the Arabs have been identified as isrā’īliyyāt. If some of the isrā’īliyyāt narratives are related to the history of Arabs, then their resource should be the historical-cultural memory of Arabs. However, as almost all Qur’ānic stories were somewhat known before the revelation period and relations with the Ahl al-Kitāb dated back to times long before the Islamic period, the claim that these narratives became widespread along with Islām should be revised. It is also problematic to emphasize the legendary nature of some of the isrā’īliyyāt and to make that as a reason to reject all. Such emphasis also leads to the underestimation of the functions of narratives in tafsīrs. In isrā’īliyyāt, tafsīr was used for i) interpreting the ambiguous words in the stories, ii) to bring evidence to the Ahl al-Kitāb, and ii) tarhīb-targhīb (encouragement-warning). These narratives can be used as a source in tafsīr unless they are explicitly falsified by the data of fields such as history, history of religions and archaeology as well as the Qur’ān and the true Sunnah. The first criticisms of isrā’īliyyāt are claimed to belong to exegete like Ibn al-‘Arabī (d. 543/148) or Ibn ‘Aṭīyah (d. 541/1147). However, criticism of isrā’īliyyāt is also observed in the tafsīrs of earlier exegete, such as al-Māturīdī (d. 333/944), al-Māwardī (d. 450/1058) or al-Ṭūsī (d. 460/1067). They do not necessarily have to use the term isrā’īliyyāt explicitly in their criticism like the later ones. If the narratives they criticize and the reasons for their criticism are the same as those of the later exegete, it will be necessary to date the criticism of isrā’īliyyāt back to the 4th Century of the Hegira. The understanding that "the expression in the story is sufficient, it is unnecessary to deal with the ambiguities; instead, it is necessary to deal with the lesson and wisdom in the story" is one of the criteria that Muḥammad ‘Abduh (d. 1905), who is deemed to be the pioneer of the strict criticism of isrā’īliyyāt in the modern period, took as basis in this criticism, is valid for the exegete of the classical period, as well. Although exegete, such as al-Ṭabarī (d. 310/923), al-Māturīdī, al-Rāzī (d. 606/1210), and Abū Ḥayyān (d. 745/1344) who had this understanding, gave place to isrā’īliyyāt, these people recognized that "these narratives were not final, binding or necessary”, indeed. The understanding that such expression in the story is sufficient, which is one of the reasons for such awareness in the classical period, seems to have turned into a strict rejection in the modern period. Another issue is the claim that Biqā‘ī (d. 885/1480) was the first exegete to systematically benefit from the Bible in tafsīr in the classical period. However, al-Daylamī (d. 593/1197) before Biqā‘ī, is also observed to have used the Old Testament systematically in tafsīr. He cited the Tanakh in his period in two ways. He either directly quoted from the translation of Tanakh or the Hebrew text written in Arabic letters. Another exegete who used the Tanakh as a source in his tafsīr was al-Ṣafadī (d. 696/1296). He enriched his tafsīr with systematic quotations from the Tanakh. Therefore, the use of the Bible as a source of interpretation in the classical period should not be started with Biqā‘ī. The reason why the pioneer exegete of the classical period did not directly use the Bible is claimed to be the fact that they falsified it and deemed the isrā’īliyyāt narrated from the predecessors to be more reliable. However, it is known that a significant portion of the isrā’īliyyāt, which was orally transferred from the predecessors, is based on written sources, particularly including the apocryphal texts. So just like the Bible, isrā’īliyyāt, which was orally transferred from the predecessors, is problematic in terms of authenticity. This allows us to argue that classical exegete have an inconsistent attitude, indeed. On the other hand, when we take into account the fact that classical exegetes criticize these narratives from time to time and believe that they are not final or binding, the problem of potential inconsistency disappears. Accordingly, they did not deem chain transmission of these narratives from the predecessors by reliable transmitters to be a sufficient reason for their acceptance and adoption for good and all. (shrink)

Tanrı’nın basitliği doktrini Hristiyanlık ve İslamiyet’in de dahil olduğu çeşitli dini gelenekler tarafından savunulmuş bir düşüncedir. Tanrı’nın basitliği, ana-akım yoruma göre Tanrı’nın sıfatlarının Tanrı’nın kendisiyle aynı olmasını gerekli kılar. Bu makale, Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı yöneltilen birtakım eleştirileri inceleyip tartışmaktadır. Dikkate alınan argümanlar günümüz Batı literatüründen Alvin Plantinga’ya ve Eş‘ari gelenekten ise Abdülkāhir el-Bağdâdî ve Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye aittir. Bu argümanların mantıksal yapısını açığa çıkaracak şekilde yeniden inşası yapıldıktan sonra onlara karşı getirilebilecek iki önemli eleştirinin nasıl yanıtlanabileceği hakkında öneriler sunulmaktadır. Plantinga’nın (...) Tanrı’nın basitliği doktrinine karşı getirmiş olduğu eleştiri, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunun yol açacağı kabul edilemez sonuçlar üzerine kuruludur. Eğer Tanrı’nın zatı ilahi sıfatlar ile aynı ise, bu durumda sıfatların hepsi zatıyla aynı olacak, bu sonuç ise sıfatların birbiriyle aynı olmasını beraberinde getirecektir. Bütün sıfatların birbiriyle aynı olması ise sadece tek bir sıfatın olması anlamına gelecektir ki bu hal Tanrı’nın kudret, bilgi vs. gibi farklı sıfatlarının inkârı demektir. Benzer bir akıl yürütmeyle, Tanrı’nın basitliği tezinin, sıfatların soyut nesneler olmasından dolayı, soyut bir nesne olduğu, dolayısıyla evreni yaratabilecek kudret ve iradeye sahip şahsi bir varlık olmadığı sonucuna da yol açtığı gösterilebilir. Olmayana ergiye (kıyâsu’l-hulf, reductio ad absurdum) dayalı bu argümanların benzerlerini Eş‘ari gelenekte de bulmaktayız. ‘Abd al-Qāhir al-Baghdādī, Tanrı’nın sıfatları ile aynı kabul edilmesi durumunda sıfatların da birbirleriyle aynı kabul edilmesi gerekeceğini, bu kabulün ise ilahi ilim ve kudretin taallukatının da aynı olması sonucunu doğuracağını söyler. Ne var ki Allah’ın zatını bildiği halde kudretinin zatına taalluk etmemesi bu iki sıfatın taalluklarının aynı olmadığını, dolayısıyla ilahi basitlik tezinin yanlışlığını gösterir. Sa‘düddîn et-Teftâzânî’ye göre ise sıfatlar kendi başlarına kaim varlıklar değildir, ancak başka bir varlığa bağlı olarak var olabilirler. Eğer Tanrı sıfatlarıyla aynı kabul edilecek olursa, Tanrı’nın da benzer şekilde başkasına bağımlı bir varlık olarak kabul edilmesi gerekir. Görüldüğü üzere, her iki Eş‘ari düşünür de Plantinga’nın argümanlarına benzer şekilde olmayana ergiye dayalı bir akıl yürütme yöntemini takip ederek Tanrı’nın basitliği doktrinini eleştirmektedir. Bu argümanlar, Tanrı ve sıfatları arasında bir ayrım olduğu varsayımından hareketle kurulmuştur. Nitekim hiçbir şekilde ayrım yapılamayacak olsa ne diye sıfatların ilahi zat ile aynı olduğu tezi savunulmaya çalışılsın. Bu argümanlara getirilecek eleştirilerin de böyle bir ayrımı büsbütün reddetmeden Tanrı ve sıfatları arasındaki ayniyeti açıklayan bir modele dayanması gerekir. Bu açıdan dikkate alınabilecek en seviyeli eleştiri, Frege’nin manâ (Sinn/sense) ve gönderim/mâsadak (Bedeutung/referent) ayrımına atıfla yapılacak bir ayniyet söylemine dayanabilir. Edward Feser bu ayrıma dayalı bir basitlik tezini Aquinas’ın analojik yüklemleme teziyle de destekleyerek savunmaktadır. Fakat böyle bir savunmanın da, yakından incelendiğinde, başarılı olamadığı görülecektir. (shrink)

Bu makalede David Hume’un nedensellik ve tümevarımsal çıkarımların akılsal gerekçelendirilmesine karşı eleştirileri incelenecek ve bu eleştirilerin geleneksel metafiziğin olanaklılığına dair temel bir probleme işaret ettiği savunulacaktır. Hume’un nedensellik ilkesine ve bu ilkenin ima ettiği zorunlu nedensel ilişkilerin varlığına dair eleştirel argümanları ayrıntılı bir şekilde analiz edilerek, nedensellik probleminin nasıl olup da bizi tümevarımsal çıkarımlarımızın gerekçelendirilmesiyle ilgili olan tümevarım problemine götürdüğü gösterilecektir. Görüleceği gibi, Hume’a göre nedensellik ve tümevarımsal çıkarımların ortak problemi her ikisinin de genel geçer doğrular olarak kabul edilen ancak (...) akılsal olarak gerekçelendirilemeyen nedensellik ilkesi ile doğanın tekdüzeliği ilkelerini doğru varsaymasıdır. Bu ilkelerin akılsal olarak gerekçelendirilemeyeceğini göstererek, Hume aslında daha büyük çaplı bir problemin, yani metafizik probleminin varlığına dikkat çekmektedir. Hume’un asıl ilgilendiği soru metafiziğin temelinde yer aldığı düşünülen ilke ve idelerin akılsal temellendirilmesinin olanaklılığı sorusudur. Bu da bir nevi metafizik bilginin temellendirilmesi ve bu bilginin olanaklılığı ile ilgili olan metafizik problemidir. Dolayısıyla Hume’un nedensellik ve tümevarım problemlerini geleneksel anlamda metafizik anlayışına karşı bir eleştiri olarak okumak mümkündür. (shrink)

Erken dönem tasavvuf tarihinde iki ana akımdan biri olarak kabul edilen Horasan tasavvuf ekolünün şekillenmesinde Hâtim el-Esam (ö.237/851) önemli bir figür olarak karşımıza çıkar. İbrahim b. Edhem (ö.161/778) ve Şakîk-i Belhî (ö.194/810) kanalıyla gelen öğretinin Horasan ve Maveraünnehir genelinde aktarım ve intişarının sağlamasında onun etkin bir rol oynadığı bilinir. Aynı zamanda yetiştirdiği talebeleriyle Melâmetîliğin teşekkülüne katkı sağladığı kabul edilir. Bu makale Hâtim el-Esam’ın entelektüel açıdan kimliği ve ilişkiler ağının tespitine odaklanmaktadır. Herhangi bir akademik çalışmaya konu edilmediği görülen söz konusu (...) odağı, farklı ilmî sahalardan istifade ettiği literatürle erken dönemdeki mesele ve tartışmalardan faydalanarak sunmaya çalışır. Bu itibarla Hâtim el-Esam’ın muhaddis, fakih ve sufi kimliğiyle Horasan ilim havzasının önemli şehirlerinden biri olan Belh’te ilmî faaliyetlerin ve özellikle hadis ilminin sürekliliğine katkı yaptığı ortaya konmuştur. Çok yönlü ilişkiler ağına sahip olduğu tespit edilen Hâtim el-Esam’ın Belh ve Bağdat ulemâsı ile irtibatının dostluk ve irşad eksenli ve aynı zamanda fıkh-ı bâtın vurgulu olduğu görülürken Rey, Kazvin ve Medine-i Münevvere ulemasıyla olan münasebetlerininse eleştiri odaklı olduğu belirlenmiştir. Nebevî mirasa bütünüyle sahip çıkılmamasına ilişkin söz konusu eleştirel münasebet biçimi, erken dönemde sufilerin, biçim-öz bütünlüğünden uzaklaşmaları nedeniyle diğer ilim müntesiplerine yönelttikleri tenkitlerin bir yansıması olarak değerlendirilmiştir. Ayrıca sened analizi yöntemiyle onun sufilerle olan ilişkiler ağına yönelik yeni tespitler ortaya konmuştur. (shrink)

Kategoriler’de, iki tür ontolojik yüklemleme ilişkisi ve karşılık gelen iki temel varlık ayrımı karşımıza çıkar. Aristoteles, bir taşıyıcı içinde olma ifadesiyle tözleri ilineklerden, bir taşıyıcı için söylenir olma ifadesiyle de tümelleri, özleri bakımından aynı olan tikellerinden ayırır. Anılan ayrımlar bize Aristoteles’in varlık görüşündeki iki temel prensibi verirler: Var olan çok anlamlıdır ve her zaman belirli bir şeydir. Bu bakımdan Kategoriler, şeylerin hem özlerini hem de ilineklerini açıklama ve böylece ilgili yüklemleme problemlerini çözme iddiasına sahiptir. Bu doğrultuda, metnin kendisinde doğrudan bir (...) atıf bulunmasa da literatürde Kategoriler’in Platoncu formlara yönelik iki temel eleştiri getirdiği sonucuna varılır: (1) Formlar teorisi var olanları tek anlamlı varsayarak şeylerin ilineksel özelliklerini açıklamakta başarısız olur; (2) formlar teorisi ilişkisel bir yüklemleme modeli kabul ettiğinden şeylerin özlerini açıklamakta başarısız olur. Bu yazı, Kategoriler ve Platoncu formlar arasındaki bu eleştirel ilişkinin Metafizik’in A kitabında yer alan bir pasajda (990b22-991a3) açıkça görülebileceği iddiasını taşır. Bilhassa Afrodisyaslı Aleksandros’un şerhi ışığında ele alındığında, pasajda formlar teorisine yöneltilen karşıt argümanların kategoriler kuramını varsaydığı ve argümanlar ile tam da literatürde konu edilen iki eleştirinin yapıldığı görülür. Bunun devamı olarak pasajdan, Kategoriler’in kaçındığı fakat formlar teorisinin yüzleşmek zorunda olduğu bazı ontolojik zorlukları çıkarsamak da mümkündür. Bu yazı ile, anılan pasaj bir kanıt olarak sunulmakta ve böylece Kategoriler’de formlar teorisinin örtük bir eleştirisi bulunduğu yönündeki literatür okumalarına katkıda bulunulması amaçlanmaktadır. Bunun için önce Aristoteles’in bu metinde ortaya koyduğu yüklemleme kuramı açıklanmakta ve ardından anılan pasaj analiz edilmektedir. (shrink)

İbn Sînâ, sonrakilerden bazılarının kâide-i vâhid veya “bir kuralı” (BK) olarak adlandırdığı şeyin sıkı bir savunucusudur. BK’nın ana fikri şunu ifade etmektedir: Birden, doğrudan, yalnızca bir ortaya çıkar. İbn Sînâcı bu kuralın ikincil literatürdeki tartışması genellikle onun hususi bir uygulama alanı yani, sudûr meselesiyle sınırlıdır. Sonuç itibarıyla, BK’nın ne anlama geldiği ve İbn Sînâ’nın onu neden savunduğu kesin değildir. Bu yazıda ben bu meseleyi iki şey yaparak çözmeye çalışmaktayım: Bunlardan biri tasavvur, diğeri ise tasdik açısındandır. İlkin, sadece BK’nın terimlerinin, yani (...) onun özne ve yükleminin ne anlama geldiğini açıklamaktayım. Bunu yaparken, BK’nın dar ve geniş anlamları arasında ayırım yapmakta ve İbn Sînâcı bakış açısından BK’nın kapsamının geniş olduğunu; bunun ise BK’nın fail nedenliğin temel ilkesi olduğu anlamına geldiğini göstermekteyim. Bu sebepledir ki, farklı bağlamlarda önemli felsefî tezleri inşa etmede bu kurala başvurulmuştur. İkinci olarak, İbn Sînâ’nın el- Mübâhasât’ta BK’na dair sunduğu argümanı değerlendirmekteyim. Bu argümanı açıklarken onun bazı gerçekçi varsayımlarını ortaya çıkarmaktayım. Sonrasında, ilk olarak Behmenyâr tarafından öne sürülen ve daha sonrasında Fahreddin er-Râzî tarafından yaygınlaştırılan bir eleştiri ışığında bu meseleyi daha açık hale getirmekteyim. Devamında İbn Sînâ’nın, söz konusu argümanın öncülleri içerisinde, gündeme getirilen itirazları karşılayacak dayanaklarının olup olmadığına bakarak bir sonuca varmaktayım. (shrink)

Sayda Piskoposu Rahip Pavlus Antâkî’nin Hıristiyan Mezheplerinin inanç esaslarını konu edinen risalesinin el yazması, Saint Petersburg’daki Rusya Bilimler Akademisi, Doğu Yazmalar Enstitüsü Kütüphanesinde bulunmaktadır. Envanter nosu B1218 olup 1b-9b arası varaklarda yer almaktadır. Çevirisi yapılan risalede, İslam’ın kutsal kitabı olan Kur’an-ı Kerim’den hareketle Hıristiyanlığı ve onun teolojisini açıklanmakta ve Müslümanların Hıristiyanlık anlayışı eleştirilmektedir. Risale, Hıristiyan teolojisinin esası olan teoloji, kristoloji ve marioloji konularını içermektedir. Ortaçağda İbn Teymiyye’nin “el-Cevabu’s-sahih limen beddele dine’l-Mesih” ismiyle reddiye yazdığı Sayda Piskoposu Rahip Pavlus Antakî tarafından kaleme (...) alınan apolojik risalede, Müslümanların Hıristiyan teolojisi başta olmak üzere çeşitli konulardaki görüşleri eleştirilmekte ve Melkiyye yaklaşımından hareketle Hıristiyanlığın temel doktrini açıklanmaya ve savunulmaya çalışılmaktadır. (shrink)

Mu‘allâkâtların, tefsir, nahiv, sarf ve dil ilimlerindeki önemli rolünün yanı sıra Arap dili ve edebiyatı âleminde de yüksek ve önemli bir konumu bulunmaktadır. Cahiliye devri müfredatlarının pek çoğunu kapsamasından ötürü dil ve edebiyat erbabı ona önem atfetmiştir. Onlardan biri de, ‘Şerhü’l-Kasâ’idi’l-السبع’ adıyla el-Muâ‘llekât’a yaptığı şerhiyle Ebu Bekir Muhammed bin el-Kasım bin Beşar bin el-Anbari. Bu eserinde pek çok nahiv, zamirin aidiyeti, harflerin manası, zarf ile car ve mecrûrun bağlı olduğu yerin belirlenmesi, müfredatlarıni‘râbı, illetler arasındaki üstünlükler, kıyasa ve luğatta asıl olana, (...) kelimenin irabını belirlemede bazı seslerin etki nedenlerine, sarf, lügat, belağat, eleştiri vb. konulara değinmektedir. Bu itibarla bu araştırma, betimsel analitik yöntemini kullanarak et-Anbari’ninMu‘allâkât şerhindeki nahiv yöntemini, Arap nahiv ilminde iki önemli konu olan kıyas ve ta‘lîl ile ilgili duruşunu açıklayarak değerlendirmeyi hedeflemektedir. (shrink)

This work deals with Mollā Gūrānı̄’s critique (d. 813/1488) of Qāḍı̄ al-Bayḍawı̄ (d. 596/1200) and Zamakhsharı̄ (d. 538/1144). The Fātiḥ̣a and Baqara sūras in his manuscript tafsı̄r “Ghāyat al-Amānı̄” are chosen as the texts to examplify Mollā Gūrānı̄’s critique. His criticism is mostly related to language, qirāʾa (recitation and vocalization of Qur’ānic text), conceptual meaning and disagreement in interpretations of the Qur’ānic verses in question. Gūrānı̄ primarly criticisez Qāḍı̄ due to his reputation among Ottoman scholars. Guranı̄ has not only criticized (...) Kādı̄ and Zamahsharı̄ in the commentary of the surahs Fātiḥ̣a and Baqara but also Taftāzānı̄ and Kavāshı̄. This clearly shows thah he is a well-versed scholar in researching especially in comperative analysis. In this study, our investigation is limited to, however, Zemakhsharı̄ and Qāḍı̄. This stuyd shows that Zemakhsharı̄ is strictly bound to Ahl al-Sunnah. Moreover, the hadith reports are considerably important for him in understanding and interpreting the Qur’ānic verses. He closely follows the interpretive traditions of early Muslim scholars, especially on the matters that Muslim scholars had an argeemnet.Summary: This study discusses the criticism of Mollā Gūrānı̄ (d. 813/1488), one of the Ottoman commentary scholars, against Qāḍı̄ al-Bayḍāwı̄ (d. 685/1286) and Zamakhsharı̄ (d. 538/1144). The two Qur’ānic Surahs Fātiḥ̣a and Baqara are chosen from his critiques in a manuscript of his commentary called Ghāyat al-Amānı̄. Mollā Gūrānı̄’s manuscript is registered in Sulaymāniye Library, Dāmād Ibrāhı̄m Pasha Section at number 146 and consists of 352 pages in total. This copy is one of the oldest among other its existent copies. The main reason of our preference of this copy is that it is both legible and at the end of the book (the farāgh part), it writes that it was proofread by his author himself and that handwriting notes at the margins of the pages belonged to the author. We have examined this copy by comparing another copy which is again in the Sulaymāniye Library, Haji Maḥmūd Efendı̄ section at number 162, consisting of 484 pages in total, comparatively. We have examined critiques of 41 verses in total from Fātiḥ̣a and Baqara surahs.Gūrānī’s critiques of Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ are too wide to be discussed within the limits of an article. Therefore, we have tried to briefly introduce these critiques. While presenting the commentators views, we tried to make their inexplicit expressions clear and furthermore elaborate their purposes by making use of some other resources. We have to say that we also used bracketed explanatory statements while giving commentators opinions.Most of the critiques of Gūrānı̄ are aimed at Qāḍı̄ since the latter’s commentary was one of the favourite ones among Ottoman intellectual circles. Therefore, in writing his commentary manuscript, Gūrānı̄ ambivalently both followed and criticized Qāḍı̄’s commentary. When Fātiḥ̣a and Baqara surahs are used as a base, it is evident that Gūrānı̄’s commentary Ghāyat al-Amānı̄ is a reason-based (dirāyah) in line with those of Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ as commentary methodology. Gūrānı̄ modelled himself so much on Qāḍı̄ in this commentary of his that it seems as an abridged copy of Qāḍı̄’s. Ghāyat al-Amānı̄ as a commentary example of Ottoman era shows that the commentary methodology of the time did not change even four hundred years after Zamakhsharı̄.It is possible to say that Gūrānı̄ criticized Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ in this commentary in a meticulous manner. Although many of his critiques are disputable, his rigorous approach to texts and his courage of critique, instead of imitative attitude, of Qāḍı̄’s commentary, which was held in high esteem in madrasahs of the time, and of commentary of Zamakhsharı̄, who was competent in Arabic language, is of great significance. Gūrānı̄ used a comparative scientific methodology and was a prominent. When his commentary manuscript examined it can be seen that it was not only Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄ but also Taftāzānı̄ (d. 792/1390) and Kavāshı̄ (d. 680/1281) who got their shares from his critiques. Most of Gūrānı̄’s critiques were on the subtleties of Arabic language. He sometimes expressed his criticism using Arabic grammar rules and sometimes rhetoric requirements. His other critiques involved topics such as, conceptual meaning, verses integrity, recitation and some interpretations of verses that he disagreed with. His critical method was based on the integrity of the Qurʾān, interpretive traditions, Salaf’s views and logical contradictions. We ought to mention that Gūrānı̄ showed his strong commitment to his predecessors and scholars for matters on which they had consensus. We comprehend this commitment on occasions when he rejected the claim that, for instance, a given form of qirā’a from Salaf was wrong according to Arabic grammar in favour of Salafı̄ reciter. The aim of this study is to give an idea about commentary understandings and methods of commentators in Ottoman era and to make contribution to introducing Gūrānı̄, who criticized Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄, two prominent commentators competent in their field, to researchers in terms of his attribute as a critic. An earlier study on his critiques made in this commentary of Gūrānı̄ only covered his critiques of Qāḍı̄ for some of his interpretations in Fātiḥ̣a and Baqara surahs. Therefore, another important factor leading to this study was to cover all critiques he made against the views and comments of both Zamakhsharı̄ and those shared by Zamakhsharı̄ and Qāḍı̄. Hence, this study aims to contribute to the fiedl as an analytical study or a translation made by researchers on this concise and handwritten manuscript.Some conspicuous features are seen in Gūrānı̄’s critiques. As he pointed out in his reviews, in case of subjects with availability of narratives (rivāyah) and of suitability of the literal meaning of verses, he did not prefer allegorical interpretation. He gives the impression that he based his reviews on Ahl al-Sunnah, and he took pains to follow Ashaʿrı̄te school of thought. Although Gūrānı̄, did not see harm in sharing the same things with Zamakhsharı̄, opposing Qāḍı̄ as regards Arabic language, he was always in opposition with Zamakhsharı̄ in relation to commitment to sectarian view and Ḥadı̄ths. It can also be said that Gūrānı̄ did not favour esoteric-allusive commentary style.It can also be said that Gūrānı̄ had sound and deep knowledge in the field of Kalām. This can be deduced from his considering Qāḍı̄’s arguments to criticize Muʿtazila as insubstantial and sometimes from his criticism of Qāḍı̄ for his careless selection of phrases he used in theological issues. Meanwhile, Gūrānı̄ criticized some views which did not belong to Qāḍı̄. For example, it is seen that he criticized Qāḍı̄ for his citation of an opinion through the phrase “it is said that” as if it was his own view by writing an annotation on the margin that it was Qāḍı̄ who said it. In our opinion, the most important thing that the critique of Gūrānı̄ shows is his scholarly identity and his outspoken character of enunciating of what he believed scholarly and conscientiously. This, also, shows the existence of critical thinking in Ottoman scholarship tradition. (shrink)

Makale feminizmin genel olarak insan dışı hayvanların, özel olarak da tarımda kullanılan insan dışı hayvanların özgür ve özerk yaşama haklarını savunması gerektiğini savlamaktadır. Tarımda kullanılan insan dışı hayvanlardan elde edilen ürünlerin üretim süreçleri sadece onların bedenlerinin insanların arzuları uyarınca üretilip tüketilmelerini değil, ömürleri boyunca doğalarına aykırı şartlarda yaşayarak, sürekli eziyete maruz bırakılmalarını kapsamaktadır. Üstelik mevcut pratikler dişi insan dışı hayvanları, özellikle süt ve yumurta endüstrilerinde, biyolojik üreme yetilerinden faydalanmak adına ek eziyetlere maruz bırakmaktadır. Bu temel savı desteklemek için bell hooks (...) ve Carol J. Adams gibi yazarların eserlerinden faydalanılarak dört argüman öne sürülmüştür. Cinsiyeti biyolojik parametrelerle tanımlamanın sorunlu olacağına dair bir eleştiri de değerlendirilip, bu eleştiriye Wittgensteincı düşünceden yola çıkan bir yanıt önerilmiştir: Her ne kadar tarımda kullanılan insan dışı hayvanların cinsiyetini biyolojik parametrelerle tanımlıyor olsak da bu, biyolojinin genel olarak kadınlığı ve dişiliği tanımlamanın yeterli veya tek kriteri olduğu anlamına gelmemektedir. (shrink)

Ömer Naci Soykan'ın ülkemizde yayımlanan armağan kitaplar konusunda eleştirel bir yaklaşımı vardı. Bu eleştiri, armağan kitapların büyük çoğunluğunun "armağan" edildikleri düşünür ya da filozofla ilgili neredeyse hiçbir ciddi çalışmayı içermemesiyle ilgiliydi. Ona göre bir armağan kitabın öncelikli amacı "armağan" edildiği kişinin felsefi görüşlerine yer vermek olmalıydı. Dolayısıyla Soykan hayattayken kendisiyle ilgili bir armağan kitap çıkarmayı düşündüğümüzü dile getirdiğimizde ilk sözü "İçinde benim düşüncelerimle ilgili yazılar olacaksa olsun, yoksa istemiyorum!" olmuştu. "Sağdan soldan toplama yazılarla, tematik bütünlüğü olmayan yazıların art arda (...) getirilmesiyle oluşturulmuş bir armağan kitap olmaz. Armağan kitap, (bir "Festschrift") öncelikle o kişiyle, o kişinin düşünceleriyle ilgili yazılardan oluşması gerekir" diye de eklemişti. Bu kitabın gecikmesinin bir başka nedeni belki de Soykan'ın bu kadar açık biçimde dile getirdiği bu sözlerdi çünkü eleştirdiği türde bir armağan kitap hazırlamak görece kolay olabilirdi. Geç oldu ancak olması gereken gibi oldu! Kitaptaki her yazarın katkısı Soykan'ın görüşleri üzerine, onları açımlayan, değerlendiren, belki yer yer de eleştiren değerli çalışmalar olarak ortaya çıktı. Böylelikle onun isteğini de bir bakıma yerine getirmiş olduk. (shrink)

Kant, 1770 yılında Duyulur ve Anlaşılır Dünyanın Form ve İlkeleri eserini kaleme aldıktan sonra on yıl boyunca sessiz kalıp ardından Saf Aklın Eleştirisi’ni yazar. Bu bakımdan 1770 tezi Kant’ın eleştirel döneme geçiş eseri olarak değerlendirilir. Eser Kant’ın bitmez uğraşı metafiziği sağlam bir eksene yerleştirmek için giriş önerisidir. Bu bağlamda Kant duyusallığın konusu olan dünya ile anlayışın konusu olan dünyayı ayırarak metafizik için bir yol arar. Duyusallığa konu edilen dünya uzay ve zaman formları yoluyla kavranabilir. Anlaşılır dünya ise duyuların sızıntılarından uzak (...) yalnızca anlayış kavramları yoluyla belirlendiğinde metafizik yanılsamalardan korunabilir. 1770 tezi, Saf Aklın Eleştirisi’nin özellikle transendental estetik bölümü göz önünde bulundurulduğunda eleştirel dönemle büyük oranda örtüşse de anlaşılır dünyada noumenanın bilinebileceğini varsayması açısından eleştirel dönemden uzaklaşır. Çalışmada 1770 tezinin temel varsayımlarını ortaya koyarak bu varsayımları eleştirel dönemle ilgileri açısından ele alacağız. Özellikle, Saf Aklın Eleştirisi’nin A ve B baskılarında iki kez yazılan, deneyim ile anlama yetisi kavramları arasındaki uyuşmayı ele alan transendental türetim sorununun başlangıcının 1770 tezinde olduğunu göstereceğiz. Böylelikle 1770 tezinin eleştirel felsefede sürdürülen ve yadsınan varsayımlarını belirgin kılacağız. Çalışmadaki bir başka çabamız ise 1770’ten sonraki mektuplaşmaları yoluyla Kant’ın felsefi tutumunun nasıl farklılaştığını ortaya koymak olacak. 1772 yılında Herz’e yazdığı ünlü mektuptan önce Kant’ın Lambert, Herz ve Mendelssohn’la yazışmalarında yer alan 1770 tezi değerlendirmelerinin eleştirel döneme geçiş sürecini nasıl etkilediğini konu edeceğiz. (shrink)

Şems-i Sivâsî, Halvetiyye tarikatının ana şubelerinden biri olan Sivâsiyye kolunun müessisidir. On altıncı yüzyılın ilmî, siyâsî, kültürel ve dinî sahalarında derin izler bırakan Sivâsî, memleketi Zile’den Sivas’a hicret ettikten sonra ilk olarak İrşâdü’l-avâm adlı bir eser kaleme almış ve bu çalışmada nefsin ıslahı, mürşid-i kâmilin gerekliliği, mürşidlerin özellikleri ve nefsi ıslah konusundaki fonksiyonları gibi başlıklarla döneminde gözlemlediği ve zaman zaman istismar edildiğini düşündüğü mânevî yolculuğun kılavuzlarını konu edinmiştir. Eserin isminden de anlaşılacağı üzere Sivâsî, mânevî seyrin inceliklerini bilmedikleri için şekle aldanıp (...) süslü sözlere kanan ve layık olmadıkları halde şeyhlik makamını işgal edenleri kendilerine rehber edinenleri uyarmayı hedef olarak belirlemiştir. Sivâsî bu hedefine uygun olarak eserde sahte şeyhlerin itikâdî, amelî ve ahlâkî konulardaki sapmalarını âyetler, hadisler, naklettiği kıssalar ve kullandığı çeşitli metaforlarla gözler önüne sermiştir. O, tasavvufî sistemin istismar edilmesi noktasında şeyhlik/mürşid-i kâmillik konumunun son derece önemli olduğunu belirtmiş ve ilk dönemlerden itibaren bu konumun istismarına yönelik yapılan eleştiri ve uyarılara katkı sağlamıştır. Bu anlamda Hasan-ı Basrî, İmâm-ı Gazzâlî, Ahmed-i Yesevî, Mevlânâ, Necmeddîn-i Dâye ve Kâşânî’nin de ifade ettiği gibi, müteşeyyihlere dair uyarılarda bulunan bir geleneğin on altıncı asırdaki temsilcilerinden biri olmuştur. Günümüzde de çeşitli vesilelerle tartışma konusu haline gelen bu hususta Sivâsî’nin bir şeyh olarak yaptığı tespitler, uyarılar ve çözüm önerileri önem arz etmektedir. Bu makalede Sivâsî’nin müteşeyyih kimseler hakkındaki düşünceleri zikredilmekle birlikte kendinden önce bu konuda görüş bildiren isimlerle benzer ve farklı yönlerine de işaret edilmiştir. Çalışmada Sivâsî’nin sahte şeyhlere dair değerlendirmeleriyle tasavvufta bir iç tenkit geleneği olarak kabul edilebilecek bu usulün kendinden önceki ve sonraki isimler arasındaki konumuna da vurgu yapılmıştır. (shrink)

Tarihte Aydınlanma adıyla bilinen dönemden bu yana metafizik, “bilimsel” olanın karşısına konumlandırılmıştır. Kabaca söyleyecek olursak Aydınlanma düşüncesi, bir zamanlar dünyayı açıklama ve onu anlamlandırmanın yegane yolu olan metafiziği hurafe ve safsata olarak görme, buna karşılık deneyime ve olgulara itibar etme eğilimindedir. Biz bu çalışmada, metafiziğe mesafeli olmak konusunda birleşen ve felsefelerinde genel olarak deneyimden ve olgulardan yana tavır takındığını söyleyebileceğimiz iki filozof olan Ludwig Wittgenstein ve William James’i karşılaştırdık. Herhangi iki şey arasında kıyaslama yapabilmek, ortak unsurların asgari düzeyde varlığını gerektirir. (...) Biz bahsi geçen iki düşünürü onların “doğruluk” anlayışları ve buna paralel olarak metafiziği değerlendirme biçimleri bağlamında ele aldık. Wittgenstein’a göre dünya hakkında öznellikten arınmış objektif bilgiye erişmek mümkündür. Ona göre psikoloji, epistemolojiden kesin olarak ayrılmalıdır. Doğruluğun süzgeci dildeki mantıksal form, nesneleri de olgulardır. Bu koşulları yerine getirmeyen tümceler anlamdan yoksundur. Metafiziğin kendisine konu edindiği nesneler, üzerine konuşulamayanlardır. Onlar “gösterilebilir” fakat dile getirilemezler. Oysa James için durum farklıdır. Ona göre olgular kendi başlarına doğru veya yanlış olamazlar. Doğruluk James’e göre zihnin deneyim süreçleriyle şekillenmektedir ve esnek bir yapıdadır. Mevcut inanç stokumuz ile uyumlu olan ve pratik olarak bir fark yaratabilen her türden düşünce doğruluk vasfını yerine getirmeye hak kazanacaktır. James’e göre psikoloji, doğrulanma süreçlerinden ve doğrunun kendisinden bağımsız değildir. (shrink)

Yirminci yüzyıl Türk düşüncesinin Anadolucu milliyetçiliğinin önemli bir figürü olan Nurettin Topçu’nun ahlak, din ve irade ve eğitim konusundaki görüşleri oldukça sık irdelenmiş ve bu alanda düşüncesinin özgünlüğünü ortaya koyan pek çok çalışma olmasına rağmen onun parlamenter demokrasi fikrine yönelik görüşlerini ele alan çalışma sayısı pek fazla değildir. Topçu’nun benimsediği Anadoluculuk fikri 20. Yüzyılın başında ortaya çıkmış bir düşünsel akımdır ve farklı Anadoluculuk ekollerinin varlığından söz edilebilir. Topçu’nun ruhçu milliyetçi sosyalist bir Anadoluculuk fikrini savunması, onu diğer milliyetçi yaklaşımlardan farklı kılmaktadır. (...) Özellikle Topçu’daki kapitalizm eleştirisi onun parlamenter demokrasi fikrine de eleştirel yaklaşmasına neden olmuştur. Nurettin Topçu geliştirdiği devlet anlayışı çerçevesinde demokrasiyi milliyetçiliğe aykırı bir sistem olarak görür ve bu yönden eleştirir. Bu eleştirinin sonucu olarak da parlamenter demokrasiye dayalı çoğulcu bir siyasal yapı yerine; korporatif otoriter bir siyasal sistemi önerir. Bu makalede düşünürün milliyetçilik anlayışı diğer milliyetçilik anlayışlarından ayrıldığı noktaları ortaya koyarak, kapitalizm eleştirisine dayalı olarak parlamenter demokrasi fikrine getirdiği eleştirileri ele alacağız ve parlamenter demokrasi yerine otoriter bir korporatizmi önerdiğini göstermeye çalışacağız. Bu çerçevede yazarın demokrasi kavramına getirdiği eleştirinin de popülist bir romantizm temelinde getirilen bir eleştiri olduğu gösterilmeye çalışılacaktır. (shrink)

Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında burada tartışma konusu yapılan hadisler haberî sıfatları konu alan ve müşkil nitelikte olan rivayetlerden oluşmaktadır. Bu rivayetleri genelde Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının tecsîm ve teşbîh içerdiği iddiasıyla münker kabul ettikleri görülmektedir. Ehl-i re’y özellikleri taşımakla birlikte ilahî sıfatlar konusunda Mu’tezilî bir anlayışa sahip olduklarından tenzih anlayışları gereği sıfatları reddetmektedirler. Yaratılmışlara ait niteliklerin yaratıcıya nisbet edilmesini tenzîh anlayışlarına aykırı gördüklerinden bu tür müşkil rivayetleri ya kendi anlayışları doğrultusunda te’vîl ya da reddettikleri gözlenmektedir. Sert bir (...) ehl-i hadîs âlimi olan Osman ed-Dârimî ise, ayet ve hadislerde bildirilen ilahî sıfatlara iman edilmesi gerektiğini kabul etmektedir. Bu anlayışı sebebiyle bu rivayetlerde bildirilen haberî sıfatlara da te’vîl etmeksizin lafzî anlamıyla yaklaşmakta; kendi görüşü doğrultusunda Bişr el-Merîsî ve taraftarlarının yaptığı te’vîlleri reddetmekte, bu te’vîllerin ta’tîle yol açacağını ileri sürmektedir. Bu rivayetlerin lafzî (literal) anlamları doğrultusunda anlaşılması gerektiğini savunmaktadır. Bu hadisler üzerinde yapılan tartışmalar, temel hadis eserlerinin yazıldığı dönemde Ehl-i re’y ve Ehl-i hadîs ekollerine mensup âlimlerin hadislere yaklaşımlarını göstermesi bakımından önem arzetmektedir. Burada vermiş olduğumuz hadisler üzerindeki tartışmalar bu iki ekolün uluhiyet anlayışını, haberî sıfatlara yaklaşımlarını ortaya koyduğu gibi bunların genel anlamda hadis perspektifi hakkında bizlere bilgi vermektedir.ÖzetBu araştırma, temel hadis kitaplarının yazıldığı dönemde, yani III./IX asırda, haberî sıfatlar ihtiva eden bazı hadisler üzerinde yapılan tartışmaları ele almaktadır. Tartışma Osman ed-Dârimî (ö. 280/894) ile Bişr el-Merîsî’nin (ö. 218/833) taraftarları arasında geçmektedir. Hadisler üzerinde Ehl-i hadîs ile Ehl-i re’y mensubu âlimler arasında gerçekleşen bu tartışmalar bir yönüyle hadislerin anlaşılması ve yorumlanmasını ilgilendirmektedir. Tartışmanın, burada ele alınan hadislerin nasıl anlaşılması gerektiği; lafızların kelime anlamı mı (literal) yoksa bu lafızların ötesindeki muhtemel mecazî anlamları dikkate alınarak mı anlaşılması gerektiği noktasında odaklandığı söylenebilir. İnceleme konusu yapılan hadisleri tartışan tarafları kısaca tanıtmak yerinde olacaktır. Sözünü ettiğimiz rivayetlerle ilgili tartışmalar Bişr el-Merîsî taraftarları ile Osman ed-Dârimî arasında geçmektedir. Ehl-i hadîs’in önemli simalarından biri olan Osman ed-Dârimî, hadislerle ilgili bu tartışmaları içeren ayrı bir eser yazmıştır. Bu eser, Allah’ın sıfatları ve bazı hadis meseleleri konusunda Bişr el-Merîsî ve onun iki talebesinin görüşlerine reddiye olarak yazılmıştır. Bişr el-Merîsî, Ebû Yusuf’tan (ö. 182/798) fıkıh tahsil etmiş, önemli bir kelâmcı olarak tanınmıştır. O, kelâmla ilgili konularda aralarında İmâm Şâfiî’nin (ö. 204/820) de bulunduğu pek çok âlimle ilmî tartışmalar yapmış bir ehl-i re’y âlimdir. Halife Me’mûn’un (ö. 218/833) danışma meclisinde bulunmuş, Kur’ân’ın yaratılmışlığı (Halku’l-Kur’ân) görüşünün benimsenmesinde önemli payı olmuştur. Osman ed-Dârimî ise, Yahyâ b. Ma’în (ö. 233/848), Ali b. Medînî (ö. 234/848-49), İshâk b. Râhûye (ö. 238/853) ve Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) gibi döneminin otoritelerinden hadis öğrenmiş bir ehl-i hadîs âlimidir. Hadis tahsili için önemli bütün şehirleri dolaşarak hadis öğrenmiş ve rivayette bulunmuştur.Haberi sıfatları ispat ve bunlarla ilgili rivayetlerin teviline karşı çıkan anlayış ile, bu rivayetlerin tenzih anlayışına uygun biçimde tevilini savunan kesimler ilk dönemden itibaren eserler telif etmişlerdir. Osman ed-Dârimî’ye göre, ehl-i hadîs’in eleştiri edebiyatının ortaya çıkmasında, Mu’tezile’nin ilahî sıfatları reddetmesi etkili olmuş ve pek çok müellif bu yönde eserler yazmışlardır. Ebû Hüreyre’den nakledilen bir rivayetle ilgili olarak muârız, bu rivayetin Allah için bildiğimiz göz ve kulak organlarından oluştuğu izlenimi verildiğini söyler. Osman ed-Dârimî, bu hadisin göz ve kulak organlarını değil görme ve işitmeyi ispat ettiğini söyler. Hiçbir konuda Allah’ın benzerinin bulunmadığını belirtir. Dolayısıyla Allah’ın organlardan oluştuğu iddiasını ehl-i hadîs’e nisbet etmek iftiradır. Ebû Dâvûd, bu hadis ile Allah için görme ve işitme sıfatlarının ispat edildiğini ve Cehmiyye’nin ilahî sıfatları inkar görüşüne reddiye olduğunu belirtir. Ebû Hüreyre’in Hz. Peygamber’e nispet ederek naklettiği: "İman Yemenlidir, hikmet Yemenlidir! Ben Rabbi’nizin nefesini Yemen tarafından hissediyorum!" rivayetini de muârız münker kabul etmiştir. Çünkü Bişr el-Merîsî ve ashâbına göre nefes ancak karın boşluğu olanlardan çıkar, Allah ise bundan münezzehtir. Osman ed-Dârimî’ye göre, muârız yanlış anlamıştır. Burada kastedilen, Yemen tarafından esen ve insanı rahatlatan rüzgardır. Bu rivayet bağlamında bakıldığında, Bişr el-Merîsî taraftarlarının rivayeti literal değerlendirdiğini, Osman ed-Dârimî’nin ise rivayeti yorumladığını görmekteyiz. İbnü’s-Selcî, "Siz, Allah’a ondan çıkandan (Kur’ân’dan) daha faziletli bir şeyle yaklaşamazsınız!" rivayeti hakkında, Müşebbihe’nin bunu, karın boşluğu olan, kendisinden kelâm çıkan şeklinde anladıklarını belirtir. Allah boşluğu olmayan anlamında "samed" olduğundan bu anlayış geçersizdir. Bu hadisle, Kur’ân’ın Allah’tan değil O’nun katından çıkması kastedilmiştir. Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin asıl maksadı Allah’ın kelâm sıfatını inkâr etmektir. Kur’ân’ın O’ndan çıktığında bir şüphe yoktur, bunu sadece kelâm sıfatını kabul etmeyenler inkâr etmektedir. İbn Abbâs’a atfedilen; "Rükn (Hacerülesved) yeryüzünde Allah’ın sağ elidir, halk ile onunla musafaha eder" rivayetinde geçen "yemînullah" (Allah’ın sağ eli) sözünün anlamı, İbnü’s-Selcî’ye göre bildiğimiz sağ el değil, Allah’ın nimeti ve ikrâmıdır. Hacerülesved ile elin kastedilmediğini kabul eden Osman ed-Dârimî’ye göre, İbnü’s-Selcî’nin maksadı, geçersiz te’villerle Allah hakkında ayet ve hadislerde belirtilen iki eli inkar etmektir. İbn Abbâs’ın Hz. Peygamber’den naklettiği başka bir rivayeti İbnü’s-Selcî’nin eserine alıp nakletmesini eleştiren Osman ed-Dârimî, bu tür zayıf rivayetlerin yayılmaması gerektiğini söyler. Buna ilave olarak İbnü’s-Selcî’nin yaptığı yorumun da çirkin olduğunu belirtir ve eleştirir. Çünkü sözü edilen rivayette Allah, yeşil bir takım elbise giymiş kıvırcık saçlı bir genç olarak tasvir edilmektedir. Böyle bir rivayet Hz. Peygamber’den gelen sahih rivayetlerle çeliştiği için de güvenilmez bir rivayettir. Rivayetle ilgili bu değerlendirmeyi yapan Osman ed-Dârimî, rivayet hakkında muârızın yaptığı yorumları da reddeder. Muârıza göre, "Rabbimin yanına girdim" sözü, "Adn cennetinde Rabbimin huzuruna girdim" demektir. Osman ed-Dârimî’ye göre bu gibi müşkil (problemli) hadisler re’y ile tefsir edilmemeli, rivayet edilip bırakılmalıdır. Hz. Peygamber’e dayandırılan ve Allah’ın kendisine geldiğinden bahisle cevabını bilemediği bazı sorulan sorduğundan, sonra Rabbinin elini sırtına koymasıyla parmaklarının serinliğini hissettiğinden ve her şeyi öğrendiğinden bahseden rivayetle ilgili olarak muarız şu değerlendirmede bulunur: Allah Resûlü’ne gelen Rabbi değil güzel suretli bir melekti, o melek Allah tarafından yönledrilmekteydi ve elini koyan da o melekti. Osman ed-Dârimî, muârızın bu yorumunu reddeder. Bu yorum aynı zamanda diğer sahih hadislere de aykırıdır. Osman ed-Dârimî, sözkonusu rivayet hakkında muârızın yorumunu reddettikten sonra zikrettiği sahih rivayetlere dayanarak buna güvenilemiyeceğini ifade etmiştir. İlahî sıfatlar hakkında konuşmak en zor konular arasında görüldüğünden, selef âlimleri bu konuda susmayı tercih etmişlerdir. Ancak sonraki nesiller bu konuda farklı yollar tutmuşlardır. İlahi sıfatları anlama konusundaki temel yaklaşımları tefvîz, teşbîh ve te’vîl şeklinde üç ana başlıkta toplamak mümkündür. Tefvîz, selef alimlerinin benimsediği yol olup, Allah’ın zâtı ve sıfatlarının mahiyetine ilişkin bilgiyi ilâhî ilme havale etmek demektir. Teşbîh, Allah’ı yaratılmışlara veya yaratılmışları Allah’a benzetmek anlamına gelir. Te’vil, Allah’ın yaratılmışlara benzediği izlenimini veren ayet ve hadisleri dil bilimi ve aklî bilgilerle yorumlamaktır. Sıfatları inkar edenlere Muattıla denilmiş, sıfatları ispat edenler Sıfâtiyye diye anılmıştır. Ehl-i re’y’e göre Allah’a atfedilen ve sözlük anlamı bakımından teşbîh ve tecsîm izlenimi veren sıfatları uygun biçimde te’vil etmek gerekir. İlâhî sıfatlarda Mu’tezile tenzihi öne çıkarmış, Eş’ariyye ve Mâtürîdiyye ise tenzihe uygun te’vili benimsemiştir. Müşebbihe, Vehhâbî-Selefî anlayış da ilahî sıfatlardaki lafızları zahiri anlamlarıyla almışlardır. Hadis ilminde en önemli temel eserlerin telif edildiği II./VIII. ve III./IX. asırda yaşamış olan âlimler arasında cereyan eden inceleme konusu yaptığımız tartışma, ilk döneme ait olması bakımından önemlidir. Bunun yanında tartışma, âyet ve hadislerden oluşan naslara yaklaşımda, iki temel yaklaşımı göstermesi bakımından da önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Bu iki temel yaklaşımdan biri ehl-i re’y ekolünü, diğeri ise Ehl-i hadîs anlayışını temsil etmektedir. Osman ed-Dârimî genel olarak rivayetin lafzına bağlı kalmayı savunmakta, Bişr el-Merîsî ve ashâbı ise münker olduğu gerekçesiyle rivayeti eleştirmekte ya da te’vil etmektedir. Nadir de olsa Osman ed-Dârimî’nin rivayeti ret ya da te’vil ettiği, Bişr el-Merîsî ve ashâbının ise rivayeti savunduğu yerler de görülebilmektedir. Müteşâbih (problemli) rivayetler hakkında Bişr el-Merîsî’nin yaptığı te’viller sonraki âlimler üzerinde etkili olmuştur. Onun te’villeri, Cübbâî (ö. 303/916), Kādî Abdülcebbâr (ö. 415/1025), Ebü’l-Hüseyin el-Basrî (ö. 436/1044) gibi Mu’tezilî âlimlerin yanı sıra, İbn Fûrek, Gazâlî (ö.505/1111), İbn Akîl (ö. 513/1119), Fahreddîn er-Râzî (ö. 606/1210) gibi sünnî âlimler tarafından da iktibâs edilmiştir. Rivayete dayalı olan hadis ilminde hakikatin ortaya konulabilmesi, "rivayet" ve "re’y" seçeneklerinden birini tercih etmekle değil; bunların her ikisini de yerinde ve dengeli olarak kullanılmasına bağlı olduğunu hatırda tutmak gerekir. Hakikatin ortaya çıkarılmasında rivayet re’ye, re’y de rivayete muhtaçtır. Rivayet ve re’y birbirinin rakibi değil tamamlayıcı unsurları olarak görmek gerekir. (shrink)

This study investigates common points between Milton’s and Machiavelli’s attempts to understand interpret the limits absolute power whether it belongs to God or the Prince. Milton characterizes satan as an epic hero with virtù, which is a characteristic lauded by Machiavelli as well. Despite this, when satan is in action, he loses these positive traits and turns to a Prince-like character who can justify the employment of vicious means to reach his aim. In the light of Machiavelli’s and Milton’s republican (...) views, I can say that both satan and the prince are ironic characters which imply a criticism of monarchical power.Bu yazıda John Milton ve Niccholo Machiavelli’nin, hükümdarın—ister tanrı ister prens olsun—mutlak gücünün sınırlarını anlama ve yorumlama çabalarındaki ortak yönleri araştırıyorum. Milton, “Paradise Lost” adlı şiirinde tanrıya karşı çıkan şeytanı Machiavelli’nin politik görüşlerinde de olumlu yankısını bulan cesaret ve özgür irade sahibi epik bir kahraman olarak betimler. Buna karşın bu kahraman eyleme geçtiğinde ise amaca ulaşmak için her yolu mübah sayan Machiavelli’nin prens’ine dönüşür. Hem Machiavelli’nin hem de Milton’un cumhuriyetçi görüşleri ışığında yarattıkları prens ve şeytan kişiliklerinin ironik olduğunu ve monarşik güce karşı örtük eleştiri ögeleri taşıdığı söylenebilir. (shrink)

Mu‘allâkâtların, tefsir, nahiv, sarf ve dil ilimlerindeki önemli rolünün yanı sıra Arap dili ve edebiyatı âleminde de yüksek ve önemli bir konumu bulunmaktadır. Cahiliye devri müfredatlarının pek çoğunu kapsamasından ötürü dil ve edebiyat erbabı ona önem atfetmiştir. Onlardan biri de, ‘Şerhü’l-Kasâ’idi’l-السبع’ adıyla el-Muâ‘llekât’a yaptığı şerhiyle Ebu Bekir Muhammed bin el-Kasım bin Beşar bin el-Anbari. Bu eserinde pek çok nahiv, zamirin aidiyeti, harflerin manası, zarf ile car ve mecrûrun bağlı olduğu yerin belirlenmesi, müfredatlarıni‘râbı, illetler arasındaki üstünlükler, kıyasa ve luğatta asıl olana, (...) kelimenin irabını belirlemede bazı seslerin etki nedenlerine, sarf, lügat, belağat, eleştiri vb. konulara değinmektedir. Bu itibarla bu araştırma, betimsel analitik yöntemini kullanarak et-Anbari’ninMu‘allâkât şerhindeki nahiv yöntemini, Arap nahiv ilminde iki önemli konu olan kıyas ve ta‘lîl ile ilgili duruşunu açıklayarak değerlendirmeyi hedeflemektedir. (shrink)

The main framework of this study will take into account the Thanawīya/dualism belief within Islamic sources and the criticism of the Māturīdiya tradition to such doctrines. Firstly, an overview of the Thanawīya belief and its sects have been taken into account with a general perspective from kalām and history of religion works. Thereafter certain early, middle and late period works of the Māturidī tradition regarding the Thanawīya transformation has been analysed throughout the study. Abū Manṣūr al-Māturidīs Kitāb al-Tawhīd and Abū (...) Shakūr al-Sālimīs Tamhīds examples are among such works chosen from the mutaqaddimīn (early) period. In terms of the muteakhkhirīn (late) period which is accepted to be 6/12. Century, works considered to be of the middle period such as Abū-l’Mu‘īn al-Nasafīs Tabṣirat al-‘Adillah and Abū’l-Thanā al-Lāmishīs al-Tamhīd li Qawa‘id al-Tawhīd are also taken into account. Nūr al-Dīn al-Ṣabūnīs al-Kifayah has also been included due to it being an important and influential work. With regards to the latter period, Shams al-Dīn al-Samarqandīs al-Ṣaḥāif al-ilāhiyyah work has been given as an example. Additionally, a brief information from works of the New Science of Kalām era has been mentioned. Upon researching the entire mentioned works regarding the Thanawīya or one of its sects, related sections from these works will be mentioned briefly by comparing with each other. The extent of criticism to the Thanawīya belief in such cases will be analysed. (shrink)

Modern insan eleştiriyi, neredeyse hava kadar, su kadar yaşamsal saymaktadır. Daha iyi bir dünyada yaşama isteği, verili olanlarla yetinmemeyi, gelenekleri, yerleşik değerleri sorgulamayı beraberinde getirmektedir. Felsefi eleştiri, sadece belli bir görüşe itiraz etmekle sınırlı bir tutum değildir; o aynı zamanda kendi dayanaklarının sağlamlığı ile de ilgilidir. Bilimlerde sıklıkla karşılaşılan yapıcı ya da olumlu eleştiri, başta felsefe olmak üzere sosyal bilimlerde yıkıcı bir niteliğe bürünmektedir. Felsefi eleştirinin yıkıcılığının nihilizmle sonuçlanmaması için bu eleştiri türünün de yapıcı bir nitelikle donatılması (...) gerekir. Bu çalışmada felsefi eleştirinin normları olabileceği öne sürülmektedir. Bu normlardan en bilinen ve kabul gören üç ilke tespit edilerek bu ilkelerin felsefi eleştirinin temellendirilmesinde oynadıkları rolün gösterilmesi amaçlanmaktadır. Böylelikle felsefenin de tıpkı bilimler gibi siyasal iktidarların hizmetinde olmak yerine, gerçeğin peşinden gidebileceğinin olası olduğu gösterilecektir. (shrink)

Bu çalışmada David Hume’un, insanların beğenileri arasında var olduğu açık bir şekilde görülen farklılıklara rağmen, beğeninin bir standardının bulunduğuna yönelik iddiası incelenecektir. Hume beğeni standardını, ilk kez, 1757 tarihinde yayımlanan Of the Standart of Taste başlıklı makalesinde ele alır. Hume’un söylediklerini tartışmalı hale getiren iki unsur vardır: Birincisi Hume gibi, deneyimden bilgi edinmenin en önemli olanaklarından biri olan tümevarımsal akıl yürütmenin temellerini sarsan bir eleştiri ortaya koyan deneyci bir filozofun, bir beğeni standardının var olduğunu iddia etmesidir, ikincisiyse, onun bu (...) iddiasını ortaya koyarken başvurduğu yolların tümevarımsal bir akıl yürütme içeriyor gibi görünmesidir. Bu nedenlerle, Hume’un beğeni standardıyla ilgili argümanlarını detaylı bir şekilde incelenmesi amaçlanmıştır. Ancak böylesi bir inceleme kapsamlı bir çalışmayı gerektirdiği için, bu inceleme iki aşama üzerinden gerçekleştirilmiştir. İncelemenin birinci aşaması, şu an karşınızda bulunan bu makale olup, burada Hume’un insanlar arasında beğeni farklılıkları olduğunu açıkça görmesine rağmen, nasıl olup da bir beğeni standardı olduğunu iddia ettiğini ele alınıyor. Hume’un bu beğeni standardının kaynağını nerede gördüğü; beğeni farklılıklarıyla bu standardı nasıl bağdaştırdığı; Hume’un beğeni standardının ortaya çıkmasını sağlayacaklarını iddia ettiği ideal eleştirmenlerin taşıması gerektiğini söylediği niteliklerin neler olduğu ve bunların Hume’un genel felsefi eğilimleriyle ilişkilerinin neler olduğu gibi konular bu makalede ele alınmamış olup, ayrı bir makale olarak sunulacaktır. (shrink)

Covid-19 salgını, din felsefesinin önemli problemlerinden birisi olan kö-tülük problemini ve çeşitlerini tekrar gündeme getirmiştir. Kötülük problemi, tarihi kökeni çok eskilere dayanmakla birlikte, tartışma platformlarında gün-celliğini korumaya devam eden bir sorun olarak varlığını sürdürmektedir. Ateistlerin, Teistleri en çok eleştirdiği konuların başında kötülük problemi gelmekle birlikte, onların da bu konuda tatmin edici bir cevapları bulunma-maktadır. Filozofların farklı olmakla birlikte bu probleme dair mutlaka bir görüşü vardır. Kimine göre iyiliğin bilinmesi için gerekli, kimine göre de belli oranda var olması bu alemin estetiği (...) için zorunludur. Kimine göre de cevabı bulunması gereken temel bir problemdir. İşte bu sorular bağlamında Covid-19 ve kötülük probleminin çeşitlerini tekrar irdeliyeceğiz. Cevaplar ne olursa olsun, bir kitle tarafından bunun cevabı aranmaya devam edilecektir. Kötülük problemini canlı tutan bir diğer temel argüman ‘Tanrı sorunu’ dur. Bu argüman bağlamında Tanrı’nın olmadığını veya Tanrı’nın anlamsızlığını ifade eden eleştirilerin bulunduğunu ifade edebiliriz. Bu açıdan dinleri eleştirenler olduğu gibi dinin anlamlı olduğunu da savunanlar az değildir. Covid-19 tartışmaları ekseninde Tanrı ve Dinler tekrar eleştiri konusu yapılmaktadır. Kötülük problemi felsefeciler tarafından üç çeşit olarak sınıflandırılmakla birlikte, başka tasnifler de vardır. Bunlar: Doğal, Ahlaki ve Metafizik kötülüklerdir. Başka bir sınıflandırmaya göre ise Varoluşsal, Mantıksal ve Delilci kötülük şeklinde adlandırılmıştır. (shrink)

Mehmet Akif İnan, Türkiye sendikacılığının önde gelen bir siması olarak bilinmesinin yanı sıra şâir ve yazarlığıyla da toplumun ekseriyeti tarafından tanınan bir şahsiyettir. Fakat sûfî kişiliği pek bilinmemektedir. Yapılan araş-tırmada İnan’a daha mücadeleci ve aktif karakter sağlayan hakikat, bilinmeyen tasavvuf ve tarîkat yönüdür. O, tasavvuf terbiyesinin kazandırdığı ahlâkla, insanlara önceden gösterdiği fedakârlığın daha fazlasını gösterir. İnan, tasavvuf ilmiyle benlik dönüşümünü gerçekleştirdikten sonra hem sendika çalışmalarında hem yazılarında ve şiirlerinde neslin kendi öz kültürü ve medeniyetiyle yetişmesi için gayret göstermiştir. İnan’ın tarîkata (...) intisabı yakın çevresi tarafından hayretle karşılanırken, tasavvufun kendisine kazandırdığı hal ile insanları kucaklaması, onların dertlerini paylaşması, arkadaşları tarafından "entelektüel derviş" olarak vasıflandırılır. Bu konuda yakın arkadaşları ve kendisini tanıyanlardan birçok eleştiri almıştır. Bu çalışmada, İnan’ın hayatı, eserleri, hayat mücadelesi ve pek bilinmeyen sûfî kişiliği ele alınmaktadır. (shrink)

One of the fundamental debates that theologians have held to discuss the possibility of and to facilitate understanding of the bodily resurrection is iʿādat al-maʿdūm; that is, the restoration of the non-existent. Despite some differences in their perspectives, theologians, including the Muʿtazilites, have considered iʿādat al-maʿdūm possible. Avicenna, who opposed the classical views of theologians by rejecting iʿādat al-maʿdūm, provoked a new discussion and fuelled controversy about this issue. Later Islamic philosophers and theologians who were influenced by him took his (...) path and reformulated his arguments about the impossibility of iʿādat al-maʿdūm. Likewise, the theologians of the mutaʾakhkhirūn period, who defended the possibility of iʿādat al-maʿdūm, in support of the classical view, voiced new criticisms against these recontructed arguments. Thus, the debate turned into a highly controversial issue between Islamic philosophers and theologians. In fact, unlike the theologians who included the issue of iʿādat al-maʿdūm in the subsections of the samʿiyyāt chapters as an extension of the resurrection debates, Islamic philosophers did not consider it possible and preferred to address it under the subheadings of the umūr al-āmma chapters on existence and non-existence, in which metaphysical issues were discussed. This is because Avicenna considered iʿādat al-maʿdūm a metaphysical issue related to non-existence. On the one hand, some philosophers, who considered iʿādat al-maʿdūm impossible, deployed the new argument that things that existed and then disappeared could not be recreated in the same way. On the other hand, others expressed their criticisms against these arguments in the disputatious style (jadali) and tried to defend the restoration of the non-existent in the same way. Therefore, the theologians who addressed these issues in their works helped answer the question of whether it is possible to recreate the non-existent. This is because the texts provided detailed and important information about the course of the debate, such as who rejects and accepts iʿādat al-maʿdūm, the background and context of the debate between philosophers and theologians, the proofs put forward for the rejection of recreation, the criticisms in response to these proofs, and the evidence put forward for recreation. Therefore, the present study aims to discuss the arguments for iʿādat al-maʿdūm; that is, whether maʿdūm can be recreated in the same way, and the criticisms against these arguments, which have become a subject of debate between theologians and philosophers. Avicenna’s ideas are also highlighted in the study as he is the source of the arguments for the impossibility of iʿādat al-maʿdūm. In terms of its scope, the present study is based on the major works of the prominent theologians of the mutaʾakhkhirūn period and the main commentaries written on these works. (shrink)

Haber-i vâhidin delil değeri problemi, 2. (8.) yüzyıldan itibaren kelamcılar (:Mutezile), fıkıhçılar ve hadisçiler arasında tartışılan ve hakkında kayda değer bir literatür ortaya çıkan usûlî konuların başında gelmektedir. Şeybânî (ö. 189/805), Şâfiî (ö. 204/820), İsâ b. Ebân (ö. 221/836) ve Buhârî (ö. 256/870) gibi sünnî ekolün tanınmış fıkıh ve hadis alimlerinin haber-i vâhid lehine ortaya koydukları çalışmalar bu noktada oldukça etkili olmuştur. Bu etkinin bir sonucu olarak başlangıçta haber-i vâhidi toptancı bir yaklaşımla reddeden Mutezili isimler, yerini zamanla Ebû Ali el-Cübbâî (...) (ö. 303/916) gibi başka bir delille desteklenmesi şartıyla kabul eden alimlere bırakmıştır. Cübbâî, muhtemelen Kitâbü’l-ahbâr isimli günümüze ulaşmayan çalışmasında, hem tek kişinin haberi anlamındaki haber-i vâhidin hücciyet delillerini tenkit etmiş hem de çeşitli delillerle kendi kişisel görüşünü temellendirmeye çalışmıştır. Onun bu tenkit ve görüşleri, 4. (10.) yüzyılın önemli Hanefi fakih ve usulcüsü Cessâs (ö. 370/981) tarafından usul ilminin kurucu metinlerinden el Fusûl’de üstü kapalı bir şekilde nakledilmiş ve eleştirel bir değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Araştırmamızda Cübbâî’nin, haber-i vâhidin delil değeri, kabul şartları konusundaki eleştiri ve görüşleri ile Cessâs’ın ona verdiği cevaplar ve karşı eleştirileri ele alınmıştır. (shrink)

In the novels of Tahsin Germiyani, who stands out as a narrator and novelist, dialogue was a basic technique for artistic work. Because he used the art of dialogue in a unique way to carry out communication and understanding and to fictionalize events. Such that Tahsin Germiyani's novels are considered to fill a gap in this aspect, especially in Iraq and in the Arab world in general. What makes him important is the writers he read and was influenced by. Such (...) that when we look at his works, this effect is noticeable. Rather than a reflection, this influence manifests itself in a new and different form with internalization. The new work now contains in itself his character, is far from alienation, and becomes compatible with the culture and values of the society in which he lives. It is possible to see this situation not only in dialogues, but also in the whole structure of the work. Tahsin Germiyani has written 7 novels. However, in this study, we will focus on his three novels (al-Huznu'l-vesim, Evladu'l-Yahudiyye and Zaknemut) to reveal how the dialogue is used as a technique. After giving basic information about the concept of dialogue and Tahsin Germiyani's life and works, we will try to reveal how he used dialogue in these three novels that we will take as a field of application and his artistic connections in the storylines. Germiyani used both forms of dialogues in different stages. In his novel Zaknemut, he performed the internal dialogue mostly in the forms of monologue, pleading and reaction. While the external dialogue is mostly includedin the novel al-Huznu'l-Vesim, he used both dialogues to convey his thoughts, to effectively present his reaction and his opinionson the social phenomena in Iraqi society. Because he wanted to bring to light the mistakes and deficiencies that he saw and experienced in the society. He did this with an artistic task, by describing situations that trigger interpersonal conflict, sometimes using the inner and external dialogues of the protagonists and sometimes of the deuteragonists. One of his prominent features during this fiction is hisability to make the dialogues more vivid and permanent in the mind of the reader by using the cinema technique and to make the reader a partner in this fiction. We also witness that he makes this ability more effective by using the folkspeech. We will try to put forward the relevant issues practically within the framework of his 3 novels. (shrink)

Bu yazıda, en eski felsefe disiplini ve bilimlerin kraliçesi olan metafizik konusunda, onun aklın sınırları içerisinde niçin anlaşıla-maz olduğu hakkında Kant’ın çözümlemelerinin kavramsal zemini üzerinde durulacaktır. Kant’a göre, metafiziksel yargılar, kendilerini mantıksal diye ifade ederek gerçekliğin bilgisini verdikleri savını dile getirirler. Yine de bu durum, yanılsama mantığından başka bir şey değildir. Metafizikle mantık arasındaki ilişkinin gerçek değil de kavramsal yapıya sahip olması, onun bir yanılsamadan oluştuğunu ifade eder.

One of the issues of humanity has emphasized throughout history is transmission of words to future generations. Humanity has tried to find solutions and to prepare conditions to protect traditions, lyrics, and texts most accurately. Islamic civilization has been more advanced in terms of the transmission of words such as hadiths and other Islamic narratives compared to the civilizations of its time. The West developed several methods of criticism on the texts of the Bible after the ancient texts, reform, and (...) enlightenment. These advanced methods, which are seen as the next step of content criticism, are called “historical criticism methods”. In this study, the author deals with historical criticism methods, critiques made to these methods, and the problem of applying them to Islamic narratives in various aspects. (shrink)