Kauzalno objašnjenje obično se smatra paradigmatskim slučajem objašnjenja u nauci, a brojni filozofi smatraju da je pojmovna analiza njegov sastavni deo. Upravo je na toj pretpostavci konstruisan argument čiji je cilj da pokaže da postoji eksplanatorni jaz između fizičkog i mentalnog. Jedna moguća strategija za fizikaliste, koji odbacuju postojanje eksplanatornog jaza, jeste pokušaj da pokažu kako pojmovna analiza nije nužan uslov za valjano objašnjenje u nauci. Dženis Dauel je u tom smeru ponudila primer u kom je semantička premisa kauzalnog objašnjenja (...) zamenjena premisom u kojoj se koristi referencijalna upotreba deskriptivnog izraza. Autor, analizirajući moguće interpretacije referencijalne upotrebe deskriptivnog izraza, smatra da ovaj primer nije dovoljno ubedljiv. (shrink)

V tretji knjigi Politike, ene najpomembnejših in vplivnejših politično-filozofskih razprav sploh, se Aristoteles ukvarja z nekaterimi temeljnimi pojmi svojega političnega raziskovanja, npr. z opredelitvijo državljanstva, upravljanjem mesta kot celote, različnimi vrstami ustave, razlikovanjem med krepostjo dobrega človeka in vrlino dobrega državljana ter z razmerjem med političnimi skupnostmi, krepostjo in pravičnostjo. Zlasti prvo in drugo poglavje proučujeta pomen izraza 'državljan', upoštevajoč različne oblike državljanove prisotnosti pri oblasti in odločitvah. Analiza pokaže, da mora dober državljan biti sposoben bodisi vladati bodisi biti (...) vladan, isto pa pričakujemo tudi od dobrega človeka. In the third book of Politics, one of the most important and influential treatises on political philosophy ever written, Aristotle deals with some basic concepts of his political investigations, such as the definition of citizenship, the government of a city as a whole and the different types of regimes, the distinction between the virtue of a good man and the virtue of a good citizen, as well as the relation between political communities, virtue and justice. Particularly the first and second chapter examine the meaning of the word ‘citizen’, considering different kinds of citizen’s commitment to power and general decisions. The analysis shows that the good citizen will need to know both how to rule and to be ruled, and the good person is expected to have this very same capacity as well. (shrink)

Aristotel na samem zaključku Druge analitike zapiše: »nič ne more biti skladno z resnico bolj od znanstvenega razumevanja, razen mišljenja «. Ta trditev bi lahko bila problematična, če upoštevamo aristotelsko načelo izključenega tretjega, ki pravi, da med resnico in zmoto ne obstajajo vmesne stopnje. Dejansko Aristotelova logika ne pušča prostora za naraščajoče resnice, tako da je treba to domnevno višjo resnico razumeti na bolj posreden način. Po kritični obravnavi nekaj zadevne literature bo pomen Aristotelovega izraza alēthésteron razumljen na naslednje (...) načine: natančneje zaradi njegovega enotnega predmeta; bolj gotovo in prepričljivo; bolj orientacijsko in vodeče; pojmovno predhodno; in končno bolj vzročno za resnico. Mišljenje bo razumljeno kot ne-inferencialen način razumevanja, katerega pozitivna resničnostna vrednost je vedno enaka tisti, ki jo zagotavlja znanstveno vedenje. (shrink)

Tekst nudi kriticku evaluaciju teorijskih pretpostavki i prakticnih upotreba koncepta?istine i pomirenja?, sa posebnim osvrtom na postjugoslovenske slucajeve. Prvo, u tekstu se upucuje na antinomiju izmedju liberalnog principa individualne autonomije svesti i pokusaja da se uspostavi?organizovano pamcenje?. Sa posebnim osvrtom na koncept?srpske kolektivne odgovornosti?, ukazano je na nacin kako ovaj konceptualni okvir subvertira politicku i licnu autonomiju gradjana, prevodeci pitanje odgovornosti u domene kolektivnog morala i kulture. Drugo,?organizovano pamcenje? koje priziva identifikaciju sa?nacionalnim zlocinima? izaziva kratak spoj proizvodeci pre efekat (...) renacionalizacije negoli denacionalizacije figure gradjanina. Kao rezultat, oblici organizovanog nacionalnog pamcenja indukuju strukturna ogranicenja fragmentiranjem istine u posebne?nacionalne istine?. Trece, koncept IP je ujedno apstraktan i empirijski. Paradoksalni rezultat je da IP uzima zdravo za gotovo politicke identitete konstruisane tokom ratova i konflikata. Konacno, apsolutna strukturna ogranicenost IP se tice nacionalne drzave same. Buduci da je alternativno ime za IP?oficijelno traganje za istinom?, ovaj koncept ostaje zarobljen u granicama postojeceg drzavnog institucionalnog okvira, zaviseci od?dobre volje? politickih elita. Istovremeno su date?istine? depolitizovane i medikalizovane. Clanak zakljucuje da koncept IP, umesto da otvara nove horizonte za pojavu novih politickih subjektivnosti, blokira proces dezidentifikacije i kreacije novih politickih subjekata oslobodjenih od usko definisane zajednice, povezane zajednickom supstancom i istorijom. (shrink)

Linda Martín Alcoff i drugi naglasili su da filozofija kao disciplina pati od "demografskog problema". Upornost ovog problema djelomično je posljedica različitih oblika otpora nastojanjima da se riješi demografski problem. Takav otpor je složen i pojavljuje se u mnogim oblicima te se na njega može odgovoriti na različite načine. U ovom radu tvrdim da bi naši pokušaji objašnjenja i razumijevanja fenomena otpora trebali koristiti pluralističko objašnjenje koje, prema Quassimu Cassamu, nazivam višedimenzionalizam. Opisujem četiri opća oblika otpora i razmatram različita objašnjenja, (...) usredotočujući se na one koji su usmjereni na mane i društvene strukture. Tvrdim da su objašnjenja utemeljena na porocima i strukturalna objašnjenja međusobno usklađena i da se međusobno impliciraju. Ako je tome tako, nema potrebe birati između objašnjenja utemeljenih na porocima i strukturalnih objašnjenja ili bilo kojih drugih vrsta objašnjenja. Možemo i trebali bismo biti višedimenzionalisti: upotreba mnogih zajedno je bolja. (shrink)

Rad je deo kritike vladajuceg diskursa o smrti i o umiranju. Razmotreni su dublji segmenti kod poimanja smrti u ideologiji levice i desnice. Kao neosnovano je uoceno i problematizovano antitotalitarno izjednacavanje vidjenja smrti kod komunista i fasista. Mistifikovanja i pravdanja zrtve koja je pala u slavu bozje volje, rasne krvi ili klase nisu istovetna. Razlicit je stupanj iracionalizacije i drugaciji je sadrzaj nade u spasenje. Razlicita politicka upotreba smrti prikazana je na primerima ideologije i prakse fasizma i socijalizma. Za (...) razliku od konzervativnog i melanholicnog gledanja da je smrt pravedna i nepotkupljiva otuda sto nas sve pogadja, levica istice da su smrt i umiranje nerazdvojivo povezani sa uslovima zivljenja. Vlast, a ne bog, ideoloski uoblicava strah od smrti, tumaci ga i koristi. Kriticka teorija vidi suocavanje sa smrcu kao deo emancipatorske prakse i kritike kapitalizma. Izneta kritika antitotalitarne neoliberalne tanatologije deo je istog nastojanja. PR Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. 149005: Drustveni akteri i drustvene promene u Srbiji 1990-2010. (shrink)

Odgovornost pripisujemo sa namerom da postignemo neki cilj. Jedno od opših mesta u filozofskoj literaturi je da osobi možemo pripisati moralnu odgovornost ako su zadovoljena bar dva uslova: da subjekt delanja ima kontrolu nad svojim postupcima i da je u stanju da navede razloge u prilog svog postupka. Međutim, četvrtu industrijsku revoluciju karakterišu sociotehnološke pojave koje nas potencijalno suočavaju sa tzv. problemom jaza u odgovornosti. Rasprave o odgovornosti u kontekstu veštačke inteligencije karakteriše nejasna i neodređena upotreba ovog pojma. Da (...) bismo razumeli problem jaza u odgovornosti, njegove domete, kao i eventualna rešenja, u radu razmatramo različite vrste pojma odgovornosti. Identifikujući uslove primene ovih pojmova uviđamo da problem jaza u moralnoj odgovornosti dobija na značaju utoliko što nije očigledno na koji način bi mogao biti premošćen. (shrink)

The text offers an examination of socio-political bases, modes of functioning, and of the consequences of political instrumentalisation of popular narratives on Serbian disunity. The first section of the paper deals with what is being expressed and what is being done socially when narratives on Serbian disunity are invoked in everyday discourses. The next section investigates what political actor sty, by publicly replicating them, or by basing their speeches on key words of those narratives. The narratives on Serbian disunity are (...) then related to their historical and social contexts, and to various forms of identity politics with which they share common traits. The nineteenth century wars over political and cultural identity, intensified by the struggle between contesting claims to political authority, further channeled by the development of party politics in Serbia and radicalized by conflicts of interest and ideology together provided the initial reasons for the apparition of modern discourses on Serbian disunity and disaccord. Next, addressed are the uninnally solidifying or misinterpreting really existing social problems, or because of intentionally exploiting popular perceptions of such problems, the constructive potential related to existing social conflicts and splits can be completely wasted. What results is a deep feeling of frustration, and the diminishing of popular trust in the political elites and the political process in general. The contemporary hyperproduction of narratives on disunity and disaccord in Serbia seems to be directly related to the incapacity of the party system, and of the political system in general, to responsibly address, and eventually resolve historical and contemporary clashes of interest and identity-splits. If this vicious circle in which the consequences of social realities are turned into their causes is to be prevented, conflicts of interest must be discursively disassociated from ideological conflicts, as well as from identity-based conflicts, and all of them have to be disentangled from popular narratives on splits and disunity. Most important of all, the practice of political instrumentalisation of popular narratives on disunity and disaccord has to be gradually abandoned. U radu se istrazuju istorijske i drustvene osnove narodskih prica o srpskom nejedinstvu i neslozi, kao i posledice njihove politicke instrumentalizacije. Paznja se prvo usmerava na ono sto se narodskim pricama o srpskom nejedinstvu i neslozi najcesce postize u svakodnevnoj komunikaciji. Narodskim pricama se, pre svega, ukazuje na pretpostavljeno nepromenljivo svojstvo srpskog identiteta. Njima se odredjuje i glavni uzrok poraza ili neuspeha, u kom slucaju one neretko prerastaju u jeremijade nad istorijskom sudbinom Srba. Najzad, nesloga se moze predstaviti i kao posledica jednog, ili citavog niza faktora, od mentaliteta ili kulture Srba, pa do tudjinske zavere. U sledecem segmentu rada, istrazuju se vidovi politickog instrumentalizovanja narodskih prica o neslozi i ne jedinstvu Srba, odnosno njihova upotreba kao ogleda, modela i velova. U prvom slucaju, politicki akter narodsko vidjenje stanja stvari koristi kao izgovor za svoje neuspehe, ili kako bi naglasio razlike izmedju sebe, svojih takmaca i pobornika. Narativi o neslozi omogucuju akteru i da usmerava publiku na zeljeni nacin, bilo da zeli da unese nove podele u grupu, zaostrava sukob vec postojecih frakcija i povezuje se sa nekom od njih, ili a uspostavlja izgubljeno jedinstvo grupe. Obe prethodne mogucnosti akter moze iskoristiti da bi obezbedio retoricki veo kojim ce prikriti svoje prave namere. Analiza se potom pomera ka ispitivanju istorijskih i drustvenih osnova prica o srpskom ne jedinstvu. Ratovi oko politickog identiteta iz sredine i druge polovine devetnaestog veka, pojacani trvenjima izmedju rivalskih pretenzija na politicki autoritet, dodatno usanceni razvojem stranackog sistema, i radikalizovani novim oblicima sukoba izmedju interesa, vrednosti i identiteta na pocetku dvadesetog veka, zajedno su uslovili razvoj narativa o srpskom ne jedinstvu i rascepima. Na takvu osnovu su se potom nadovezivali rascepi izazvani dinastickim, konfesionalnim ili nacionalnim razlikama, svi zajedno zacementirani iskustvima ratova i revolucija. Analiza se najzad pomera ka nenameravanim posledicama narodskih prica o srpskom ne jedinstvu i razlicitih oblika njihove politicke instrumentalizacije. Zbog pogresnog predstavljanja ili objasnjavanja stvarnih problem a, karakteristicnog za narodske price, a pogotovu zbog politicke zloupotrebe narodskih prica o tim problemima, konstruktivni potencijal vezan za drustvene konflikte i njihovu narativizaciju biva ozbiljno ugrozen. Sledi duboki osecaj frustracije i opadanje poverenja u politicke elite i politicki proces uopste. U zakljucku se skrece paznja na cinjenicu da je savremeno umnozavanje narodskih prica o srpskom ne jedinstvu, kao i prakse njihove politicke instrumentalizacije, povezano sa nesposobnoscu srpskog partijskog sistema i politickog sistema uopste da se odgovorno suoci sa, a pogotovu da razresi splet istorijskih i savremenih sukoba interesa i identitetskih rascepa koji su izvoriste narodskih prica. (shrink)

Izraelit, André Chouraqui, rođen u Alžiru , pravnik sa Sorbone, hebraist, orijentalist, ekumenist, beletrist, suosnivač »Abrahamovskoga bratstva«, prevođen na 20 europskih i 3 dalekoistočna jezika; za njegove prijevode kapitalnih sakralnih knjiga imenjak mu Malraux rekao da su »grandiozna avantura duha«… U svojoj respektivnoj knjizi Chouraqui promatra jednu za drugom Deset zapovijedi u svima trima monoteističkim vjerama sve do u naše dane. Iz poglavlja u poglavlje, vodeći računa o evoluciji običaja, društva, znanosti i tehnike, autor nam nudi nov pogled na primjenu (...) i kršenje svake od Deset zapovijedi. Deset zapovijedi/besjeda bjehu i jesu prva prvcata, a i jedina jedincata Deklaracija o dužnostima čovjeka. Autor zagovara uvjerenje da su velike svjetske religije osnova za globalnu etiku, jedina podloga za uspostavu svijeta bez ratova,svijeta miroljublja, snošljivosti i ravnoteže u majci prirodi sa svim njezinim živim i neživim bićima. Chouraqui ne predlaže stapanje svjetskih religija, već zagovara ideal da se na njihovoj zajedničkoj etici – sinergijom – zapodjene novo doba, jer da jedino tako čovječanstvo ima šanse za opstanak. U povijesti čovječanstva A. Chouraqui jedan je jedincati prevoditelj triju »Svetih knjiga« s njihovih izvornika: Staroga zavjeta s hebrejskoga, Novoga zavjeta s grčkoga, Kur’ana s arapskoga. Njegova autorska knjiga Deset zapovijedi danas remek-djelo je francuskoga kultivirana izraza, britke misaonosti i univerzalne aktualnosti; hrvatska inačica nastojala je, punom pomnjom, prenijeti ta rijetka svojstva.André Chouraqui, an Israelite, born in 1917 in Algeria, who studied law at the Sorbonne, is anexpert in Hebrew and Oriental studies, an ecumenist, belletrist, co-founder of the “Fraternityof Abraham” in France, has been translated in 20 European and 3 Far-Eastern languages. Hisnamesake Malraux once said that Chouraqui’s translations are “a grandiose adventureof the spirit”… In his respective book Chouraqui examines, one by one, the Ten Commandmentsin all three monotheistic religions up to the present day.Chapter after chapter, taking into consideration the evolution of customs, societies, sciences,and technologies, the author gives us a new perspective on applying and breaking of each of theCommandments. The Ten Commandments/Sayings have been, and still are, the first and fore­most, the one and only Declaration of the Duties of Man. The author advocates the belief thatthe great world religions are the basis for a global ethics, the only foundation for establishinga world without war, a world of peace, tolerance, equilibrium with Mother Nature, with all herbeings, animate and inanimate. Chouraqui does not propose an amalgamation ofthe world religions, but advocates an ideal based on their common ethics – which would establish a new era by using the synergy and the united spiri­tual energies, believing that this is the only chance for survival of the human race. Throughoutthe human history, A. Chouraqui is the one and only translator of all three sacred books fromtheir originals: The Old Testament from Hebrew, The New Testament from Greek, Qur’an fromArabic. His book The Ten Commandments Today is a masterpiece of the French scholarlyexpression, sharp thinking, and universal relevance; the Croatian translation has strived, withmeticulous attention, to convey these rare qualities. (shrink)

Članak tematizira ulogu kompleksnog mišljenja u razvoju znanstvene spoznaje i mišljenja općenito. Po Vigotskom, kompleksno mišljenje je početna faza u ontogenezi, pa i filogenezi, ljudskog mišljenja i ono je u tom slijedu predpojmovno. Prema istom autoru, ono ima svoju unutarnju genezu koja započinje asocijativnim kompleksima, a završava pseudopojmovima. Kompleksno mišljenje je po svojoj bitifluidno, neograničeno i omogućuje prenošenje značenja. Smatramo da kompleksno mišljenje dolazi do izraza prije svega u uporabi metafora i analogija. Metafore i analogije imaju važnu eksplanatornu i (...) ponekad čak heurističku ulogu u znanstvenom mišljenju. Kompleksno mišljenje dolazi do izražaja na svim razinama i etapama razvoja znanstvenog mišljenja. Metafore mogu biti dijelom kompleksnog mišljenja kao dominantnog načina mišljenja ili u pojmovnoj strukturi kao pomoćni elementi objašnjenja. Analogije predstavljaju izvjesno strukturiranje kompleksnog i pojmovnogmišljenja.Članak tematizira ulogu kompleksnog mišljenja u razvoju znanstvene spoznaje i mišljenja općenito. Po Vigotskom, kompleksno mišljenje je početna faza u ontogenezi, pa i filogenezi, ljudskog mišljenja i ono je u tom slijedu predpojmovno. Prema istom autoru, ono ima svoju unutarnju genezu koja započinje asocijativnim kompleksima, a završava pseudopojmovima. Kompleksno mišljenje je po svojoj bitifluidno, neograničeno i omogućuje prenošenje značenja. Smatramo da kompleksno mišljenje dolazi do izraza prije svega u uporabi metafora i analogija. Metafore i analogije imaju važnu eksplanatornu i ponekad čak heurističku ulogu u znanstvenom mišljenju. Kompleksno mišljenje dolazi do izražaja na svim razinama i etapama razvoja znanstvenog mišljenja. Metafore mogu biti dijelom kompleksnog mišljenja kao dominantnog načina mišljenja ili u pojmovnoj strukturi kao pomoćni elementi objašnjenja. Analogije predstavljaju izvjesno strukturiranje kompleksnog i pojmovnogmišljenja. (shrink)

Članek utemeljuje trditev, da za transcendentalno teorijo objektivnosti nista značilni le občost in nujnost, ampak tudi refleksivnost. Teorija objektivnosti se vselej tudi že obrača nazaj nase in določa pomen lastne določitve objektivnega spoznanja. Samonanašalnost spoznavne konstitucije objekta pa se izraža v nujnosti zveze med realnim nasprotjem in dialektičnim nasprotjem. Skozi to razmerje spoznanje ni le določeno kot objektivno, ampak je vselej tudi že naddoločeno kot uspeh. Pomen konstitucije spoznavnega objekta je uspeh, analiza Kantove fasciniranosti z nevarno bližino uma in norosti (...) pa pokaže, da misli njegova filozofija uspeh kot dejanje, s katerim se uspe um razmejiti od lastne norosti. (shrink)

U odnosu filozofije i umjetnosti, metaforičko mišljenje ima poseban status. Od antičke retorike, metafora je bitna jezička figura. U prošlom stoljeću postaje modelom estetičkih i znanstvenih procesa spoznaje i stvaralaštva i teorijskih rasprava u znanosti o književnosti, filozofiji jezika i lingvistici, tj. o hermeneutičkim, jezičkoanalitičkim i strukturalističkim paradigmama. Zanimati će nas Grassijeva hermeneutika metafore. Dok Heidegger drži da je pretpostavka metaforičkog mišljenja tradicionalno razlikovanje osjetilnog i nadosjetilnog bića, tj. da pjesništvo nije metafora, Grassi ide drugim putom, zastupajući tezu da je (...) pjevanje pjesnika i sâmo povijesni bitak zapadnog čovjeka − tumačeći npr. ironički izraz u romantičara novim oblikom mišljenja. Slično Grassiju, i Ricoeur smatra da je Heideggerova upotreba metafore ipak važnija od onoga što usput govori protiv nje. (shrink)

I argue that there are two ways of construing Wittgenstein’s slogan that meaning is use. One accepts the view that the notion of meaning must be explained in terms of truth-theoretic notions and is committed to the epistemic conception of truth. The other keeps the notion of meaning and the truth-theoretic notions apart and is not committed to the epistemic conception of truth. I argue that Dummett endorses the first way of construing Wittgenstein’s slogan. I address the issue by discussing (...) two of Dummett’s arguments against the realist truth-theoretic conception of meaning: the manifestation argument and the argument for the unintelligibility of classical logic. I examine the dialectic of those arguments and show that they rest on the assumption that meaning needs to be explained in terms of truth-theoretic notions.Tvrdim da postoje dva načina shvaćanja Wittgensteinova slogana da je značenje upotreba. Jedno prihvaća gledište da se pojam značenja mora objasniti na osnovi istinitosnoteoretskih pojmova te je obvezano na epistemičku koncepciju istine. Drugo pojam značenja i istinitosnoteoretske pojmove drži odvojenima te nije obvezano na epistemičku koncepciju istine. Tvrdim da Dummett prihvaća prvo shvaćanje Wittgensteinova slogana. Problemu pristupam tako što raspravljam o dvama Dummettovim argumentima protiv realističke istinitosnoteoretske koncepcije značenja: o argumentu iz manifestacije i argumentu za neshvatljivost klasične logike. Ispitujem dijalektiku tih argumenata i pokazujem da počivaju na pretpostavci da se značenje mora objasniti na osnovi istinitosnoteoretskih pojmova. (shrink)

Političko je obrazovanje dio općeg obrazovanja; utoliko se doima smislenijim posvetiti se opsežnijem, kako bi se ono podrobnije moglo razvrstati na odgovarajući način. Stoga sljedeća promišljanja ne trebaju stajati direktno pod geslom »demokracija i obrazovanje«, već imaju za zadaću razjasniti pitanje »obrazovanja u uvjetima demokracije«. U tu će svrhu Bolonjski proces ponajprije biti prikazan kao izričaj dominantnog razumijevanja obrazovanja u Njemačkoj odnosno Europi. Nakon okretanja ka humboldtovskom pojmu obrazovanja kao izrazu ideala, nekoć karakterističnog za široka područja školskog i univerzitetskog obrazovanja (...) u Njemačkoj, daljnji povijesni korak unazad trebao bi dovesti do platonskog pojma obrazovanja – kao izraza onog humanizma koji je u 19. stoljeću Humboldt postavio kao mjerilo vlastite školske i univerzitetske reforme. Na kraju, u kratkom rezimeu, povijesni početak i povijesni kraj bivaju usporedno suprotstavljeni. (shrink)