As the title suggests, the book is an attempt to analyse and interpret the phenomenon of culture from the perspective of personalism. The tools chosen by the author for an interpretation of culture are the principles of the Christian anthropology and ontology. The main thesis of the book is that culture is an essentially personal phenomenon, to the point that it well may define what it means to be human person. The ability to create, to transform a basic elements, a (...) row matter into an expression of our inner personal existence, our feelings, reason and most of all of our personal intentions and values is an exclusively human characteristic, and there is no other similar in the world of living beings. Culture, art and civilization are an important expressions of our human existence, and of our freedom as the only creatures, which transcend determinism of Nature and natural processes. As the author writes, culture is a faithful companion of our human history. It appeared with us, and is the inseparable attribute of our life. We are ontologically joined with the phenomenon of culture, so that a mystery of our existence is in some sense a mystery of our internal and external culture, and our value, as a concrete human individuals or as a society is a consequence of the quality of our culture. (shrink)

As the title suggests, the book is an attempt to analyse and interpret the phenomenon of culture from the perspective of personalism. The tools chosen by the author for an interpretation of culture are the principles of the Christian anthropology and ontology. The main thesis of the book is that culture is an essentially personal phenomenon, to the point that it well may define what it means to be human person. The ability to create, to transform a basic elements, a (...) row matter into an expression of our inner personal existence, our feelings, reason and most of all of our personal intentions and values is an exclusively human characteristic, and there is no other similar in the world of living beings. Culture, art and civilization are an important expressions of our human existence, and of our freedom as the only creatures, which transcend determinism of Nature and natural processes. As the author writes, culture is a faithful companion of our human history. It appeared with us, and is the inseparable attribute of our life. We are ontologically joined with the phenomenon of culture, so that a mystery of our existence is in some sense a mystery of our internal and external culture, and our value, as a concrete human individuals or as a society is a consequence of the quality of our culture. (shrink)

W artykule omawiam podstawowe tezy koncepcji kultury Georga Simmla, który swoje pomysły przedstawił w esejach i nie nadał im zwartej, systemowej formy. Pojmował kulturę jako interioryzację zobiektywizowanych wytworów człowieka, a jednocześnie sumę zjawisk, w których dokonuje się rozwój jednostki jako przekraczanie tego, co subiektywne. Simmel przyjmuje trwałą więź kultury z życiem oraz jej duchowymi, czystymi formami. Ukazuje je jako sprzeczne ze sobą oraz sprzeczne z życiem. Traktuje sprzeczność i konflikt jako fundamentalne cechy współczesnej kultury.

The essay broadens the understanding of Ortega's thought by elaborating his historiosophy, which is crucial to fully comprehend his popular work, 'The Revolt of the Masses'. The author argues that Ortega's famous sociological framework (based on the interplay between the elites and the masses) is very often trivialized due to the lack of knowledge about his anthropological assumptions, upon which the model of the evolution of culture is constructed. Utilizing the already existing literature (inter alia a synthetic work by K. (...) Polit), the essay reconstructs three philosophical crises in European thought that can be ultimately depicted as a suggestive sinusoid of social attitudes operating throughout the history of Western Civilization between the two boundary lines of the primary 'belief'. The belief is in fact a trust in the first data people have to adopt before they start to think philosophically: the priority of the object or the subject (historically: fides or ratio). The sinusoid shows the cyclical change of the first data people tended to accept and reveals a certain cultural mechanism: every culture is first developed by the inspired generation of individuals who structure reality in some way and then fight for the dissemination of their framework. After they prevail and the culture is accepted on a mass level, a process of degradation starts - this is because the culture gradually looses its link with the vivid circumstances that once constituted the stimulus for the founding generation. As a result, the culture becomes gradually more formal and distant from 'real life' - the elites do not innovate anymore, perceiving their world view as well-established and the masses are able only to renovate what is inherited. In the long run this leads to 'vital disorientation', which must force the next great generation of individuals to structure reality anew. 'The Revolt...' perceived in this way receives another layer of understanding. The popular interpretation of the book is that mass men, knowing their inherent rights (thanks to democracy) and having leisure time (technological advance) enter the public stage and want to be ruled by somebody of their sort. The author highlights that, apart from these two, a third factor is present: the long-term socialization of the culture of 'pure rationalism'. The mass man already feels that it does not correspond fully to his daily experience and becomes disoriented as a result. In consequence, the time of mass movements has come (that will be organized in accordance with the radicalized principle of either rationalism or irrationalism), until the elites harness the revolted masses again. The final part of the essay suggests the possible Eastern European dimension of Ortega's predictions about postmodern Europe and indicates that his intuitions were sufficiently accurate to foresee the emergence of some main currents in the contemporary humanities and sciences. (shrink)

Artykuł prezentuje i analizuje koncepcję kultury przedstawioną w ekcyklikach Jana Pawła II.

Współczesne dylematy filozofii i kultury powstały z inicjatywy pracowników Zakładu Filozofii Współczesnej, Myśli Społecznej i Ontologii UWM w Olsztynie. Jednak miały one stanowić przyczynek do zintegrowania badań nie tylko środowiska naukowego tegoż zakładu czy Instytutu Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego (jego kadry, doktorantów i absolwentów). Celem niniejszego projektu było bowiem zawiązanie ściślejszej współpracy pomiędzy naukowcami Wydziału Humanistycznego, która mogłaby w przyszłości zaowocować wyznaczeniem wspólnych celów, kierunków i ram badawczych czy choćby interdyscyplinarnymi spotkaniami, konferencjami i publikacjami. Przyjęliśmy, że wątkiem łączącym dociekania naukowe (...) w przestrzeni humanistyki jest jeden wspólny temat – kultura. I nie ma w tym nic odkrywczego, bowiem przedmiotem badań nauk humanistycznych jest człowiek – jej twórca, uczestnik i twór, dlatego też podstawowe w jego poznaniu okazuje się zrozumienie całokształtu jego duchowego i materialnego dorobku kulturowego. I tak filozofia (nie tylko filozofia kultury, ale i filozofia polityki, filozofia życia gospodarczego, historiozofia), literaturoznawstwo, estetyka, politologia, socjologia, historia i wiedza o stosunkach międzynarodowych stają się naukami o kulturze. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie – z perspektywy filozoficznej – pewnej interpretacji pism Lina Yutanga (1895–1976), chińskiego pisarza, myśliciela, tłumacza, lingwisty i wynalazcy. Lin Yutang był przede wszystkim dwujęzycznym autorem i myślicielem, wychowanym i wykształconym w dwóch obszarach kulturowych, a mianowicie w kręgu tradycji chińskiej oraz w chrześcijańskim obszarze świata anglojęzycznego. Jego wielka erudycja i talenty intelektualne sprawiły, że mógł on stać się – w sensie metaforycznym i tym zupełnie dosłownym – pośrednikiem między tradycją chińską oraz dwudziestowieczną cywilizacją Zachodu. W (...) ciągu swojego długiego życia Lin opublikował ponad sześćdziesiąt książek. Czterdzieści z nich ukazało się w przekładach angielskich – i tylko sześć stanowiły powieści. Lista niebeletrystycznych prac Lina jest znacznie dłuższa i obejmuje m.in. krótkie i długie eseje, monografie poświęcone chińskim mędrcom takim jak Konfucjusz, Laozi czy Zhuangazi, a także przekłady i antologie z tłumaczeniami ich dzieł. Szczególną popularność przyniosło Linowi kilka książek beletrystycznych, niezwykle wysoko ocenionych przez krytykę, popularność zyskał Lin również dzięki swym próbom częściowego przeszczepienia kultury chińskiej na grunt zachodni. Po opublikowaniu _My Country My People _(1935) oraz _The Importance of Living _(1937) Lin osiągnął wielką sławę jako „filozof chiński”, jednak jego własna myśl filozoficzna, rozproszona w wielu tekstach, rzadko bywała przedmiotem zainteresowania uczonych. (shrink)

Panuje szeroko rozpowszechnione mniemanie, ze rok 1989/90 był dla społeczeństwa polskiego rokiem wielkiego przełomu. I trudno temu przeczyć, ale - dodać trzeba - tylko w pewnym ograniczonym sensie. Niewątpliwie miały w tym czasie miejsce doniosłe przemiany. Wymieńmy najważniejsze: likwidacja ustrojowych podstaw kolektywizmu i opartej na nich gospodarki planowej, powrót do ustroju własności prywatnej i gospodarki wolnorynkowej, obalenie monopolu partii komunistycznej, wprowadzenie zaś na to miejsce wielopartyjnego systemu demokracji liberalnej, koniec polityki wdrażania w świadomość społeczeństwa ideologii marksistowskiej przy pomocy administracyjnych organów (...) władzy, zabezpieczenie natomiast prawno-społecznych warunków dla realizacji zasady wolności myślenia, słowa i działania we wszystkich dziedzinach życia społecznego, a przede wszystkim w interesujących nas obszarach polskiej kultury i nauki. (shrink)

Panuje szeroko rozpowszechnione mniemanie, ze rok 1989/90 był dla społeczeństwa polskiego rokiem wielkiego przełomu. I trudno temu przeczyć, ale - dodać trzeba - tylko w pewnym ograniczonym sensie. Niewątpliwie miały w tym czasie miejsce doniosłe przemiany. Wymieńmy najważniejsze: likwidacja ustrojowych podstaw kolektywizmu i opartej na nich gospodarki planowej, powrót do ustroju własności prywatnej i gospodarki wolnorynkowej, obalenie monopolu partii komunistycznej, wprowadzenie zaś na to miejsce wielopartyjnego systemu demokracji liberalnej, koniec polityki wdrażania w świadomość społeczeństwa ideologii marksistowskiej przy pomocy administracyjnych organów (...) władzy, zabezpieczenie natomiast prawno-społecznych warunków dla realizacji zasady wolności myślenia, słowa i działania we wszystkich dziedzinach życia społecznego, a przede wszystkim w interesujących nas obszarach polskiej kultury i nauki. (shrink)

Autor prezentuje mało znane fakty z historii polskiej nauki świadczące o tym, że przedstawiciele polskiej emigracji powojennej mieli bardzo dobre rozeznanie o sytuacji w nauce krajowej. W filozofii przykładem tego były kontakty Zbigniewa Jordana (1911–1977) z przedstawicielami filozofii pracującymi w kraju. Jordan przez wiele lat utrzymywał systematyczne kontakty z około czterdziestoma osobami, stanowiącymi elitę polskiej powojennej filozofii i socjologii. Do grona jego znajomych i korespondentów należeli m.in. Jan Łukasiewicz, ks. Józef Pastuszka, Tadeusz Czeżowski, Maria i Stanisław Ossowscy, Tadeusz i Janina (...) Kotarbińscy, Adam Schaff, Leszek Kołakowski, Jan Szczepański, Andrzej Grzegorczyk, a także przedstawiciele polskiej emigracji pracujący na uczelniach zachodnich. Dzięki tym kontaktom potrafił zrealizować naraz dwa cele. Po pierwsze, popularyzował godne upamiętnienia osiągnięcia nauki polskiej, dzięki czemu jego starania zapewniały ścisły związek między nauką krajową a światową. Po drugie, zapewniał historyczna ciągłość nauki polskiej, której nie przerwało nawet wprowadzenie komunistycznych porządków w kraju, które sprowadzały się do próby odrzucenia całej dotychczasowej tradycji. Autor stoi na stanowisku, że nauka stanowi najważniejszą część kultury i z tej racji dokonania Jordana powinny zostać spopularyzowane w całym środowisku nauki w Polsce jako przykład, którym winni kierować się jej młodzi adepci, koncentrujący się wyłącznie na karierze w zagranicznych instytucjach naukowych. (shrink)

The article investigates the evolution of views of a prominent Ukrainian philosopher S. Krymskyi proceeding from logics and methodology of science to philosophy of culture and spirituality.

The author teaches social philosophy at the University of Lublin and has already written several treatises on philosophical anthropology, one of which was translated into English with the title, An Outline of Philosophical Anthropology. Although the author puts the issue of “culture” in the foreground, this stimulating book is also about values and philosophical anthropology. It fast appeared in Polish three years ago with the title Filozofia kultury: priba personalistycznego ujecia problematyki.

Istnieją przynajmniej dwa powody zajęcia się liberalizmem w pracy poświęconej zależnościom pomiędzy myślą a rzeczywistością. Centralnym problemem filozofii polityki jest najlepszy ustrój, który stanowi owoc spotkania ludzkiego umysłu z życiem społeczno-politycznym. To po pierwsze. Po drugie, liberalne ujecie związków teoria – praktyka stanowi jeden z wyznaczników doktryny liberalnej w ogóle. Liberalizm był i jest filozofią, która wywiera potężny wpływ na charakter nowoczesnych społeczeństw i nowożytnej myśli społecznej. Liczne hasła, które stanowiły kiedyś o jego odrębności, weszły na stałe do abecadła zachodniej (...) kultury (np. prawa człowieka, konstytucjonalizm, trójpodział władzy, społeczeństwo obywatelskie, tolerancja, rozdział Kościoła od państwa). Zarazem został on uznany za wroga przez wszystkie inne nurty filozofii polityki (konserwatystów, socjalistów, marksistów, anarchistów, feministki, komunitarystów, libertarian), można wręcz powiedzieć, że uzyskały one swą tożsamość przez opozycję wobec liberalizmu. Sytuacja ta jest szczególnie widoczna w Polsce, gdzie w wiedzy potocznej i dyskursie medialnym (a nierzadko i naukowym) głęboko zakorzeniła się definicja liberalizmu wywodząca się z propagandy antyliberalnej uprawianej przez środowiska ideowo zainteresowane krytyką tej filozofii . Nad Wisłą oznaczanie liberalizmu koncentrowało się na pomówieniach, wadach odmian skrajnych przy jednoczesnym lekceważeniu zalet podstawowych idei. Konsekwentnie liberalizm kojarzono z koncepcjami Thomasa Hobbesa, Jean Jacques Rousseau i prorynkowych myślicieli (neoliberałów, a nawet libertarian). Kładziono nacisk na skrajny leseferyzm i indywidualizm. Natomiast przemilczano wspólnotowe i socjalne wątki myśli liberalnej, utajano liberalne wysiłki prowadzące do minimalizacji napięcia między dobrem wspólnym i wolnością jednostki, wolnością indywidualną i wolnością polityczną, wolnością ekonomiczną a równością i sprawiedliwością. W ustach Polaka słowo „liberalizm” to wciąż obelga bądź straszak. Parafrazując powiedzenie Ludwiga von Misesa można powiedzieć, że nienawiść do liberalizmu jest jedyna rzeczą, co do której Polacy zgodzili się. Zanim zatem przejdziemy do prezentacji relacji między praxis a logos w myśli liberalnej rozwikłajmy problemy semantyczne narosłe wokół liberalizmu. (shrink)

Pomiędzy filozofią a resztą kultury rośnie przepaść. Podczas gdy filozofowie są całkowicie przekonani o ważności swojej dziedziny i doniosłości tego, co się w niej robi – jej pytań, jej argumentacji, jej odpowiedzi, jej wynalazków pojęciowych, jej błyskotliwych idei, to niefilozofowie coraz powszechniej ważność tę kwestionują, w doniosłość powątpiewają, argumentacji nie cenią, błyskotliwości nie dostrzegają i w ogóle nie pojmują o co cały ambaras. Wszak filozofia drwa nie narąbie, wirusów z komputera nie usunie, cen w sklepach nie obniży, w (...) rubryce „patenty i wdrożenia” napisze „brak”. Zapytajmy więc: po co naszej kulturze filozofowanie? Nie filozofowie i nie instytuty filozoficznych badań i kształcenia filozoficznego, ale właśnie – filozofowanie. Żeby odpowiedzieć na takie pytanie, potrzeba nie tylko filozofii, ale także dobrych narzędzi z innych dziedzin nauki. Trzeba zapytać, jakiego rodzaju grą kulturową jest filozofowanie? Ilu z nas w nią gra? I co się wtedy dzieje? Czy filozofujemy na co dzień, czy tylko od święta? Niniejsza książka ani nie popularyzuje, ani nie przybliża tego, co robią filozofowie. Zamiast tego prowadzi Czytelników od rozmów w pociągach do teorii czerpanych z filozofii i socjologii wiedzy, od lektury nagłówków prasowych do teorii kultury, od obrazów epidemii i biografii Spinozy do studiów nad nauką. Stara się przy tym na pytania wyżej postawione jak najogólniej odpowiedzieć, a przepaść zasypać, pokazać przy tym, że filozofia od swego kulturowego otoczenia nie jest i nigdy nie była odizolowana. Przeciwnie, filozofowanie tak bardzo i w tak licznych miejscach w tkankę kultury wrosło, że bez niego tkanka ta porozrywałaby się na strzępy, że dla kultury współczesnej filozofowanie w najrozmaitszych przejawach jest czymś koniecznym, jest warunkiem trwania, życia i rozwoju. (shrink)

Arthura Kaufmanna filozofia prawa wyrasta przede wszystkim z neokantyzmu aksjologicznego reprezentowanego przez „późnego” Gustava Radbrucha, którego uważał on za najważniejszego ze swych nauczycieli, oraz z hermeneutyki filozoficznej Hansa-Georga Gadamera. W późniejszym okresie znaczący wpływ na Kaufmanna wywarł Charles S. Peirce, którego pracami posiłkował się opracowując problematykę analogii (wiążąc ją z opracowanym przez Pierca zagadnieniem abdukcji) oraz ontologii relacji. Niektóre wątki poglądów Kaufmanna nawiązują do egzystencjalizmu Karla Jaspersa oraz antropologii Karla Löwitha. Obecne są także inspiracje tomistyczne i arystotelesowskie. Jest to (...) filozofia prawa o charakterze maksymalistycznym. Kaufmann wpisuje się w sięgającą starożytności tradycję uprawiania filozofii, w której stawia się pytania o całość; filozofia pyta o to, co to jest "byt w ogóle", byt "w całości"; filozofia prawa stawia pytania o to, co to jest prawo "w całości", prawo "w ogóle" . Podejmuje wprost fundamentalne zagadnienia należące do zasadniczych dziedzin filozoficznych – epistemologiczne, ontologiczne, etyczne, nie stroniąc także od zagadnień z zakresu logiki. Uprawiana przez niego filozofia ma charakter systemowy, co sprawia, że jej zrozumienie zakłada ujęcie całości propozycji. Sam Kaufmann uważa, że systemy filozofii prawa należą już do historii, jednak ta uwaga jest o tyle jedynie trafna w odniesieniu do niego samego, że jego filozofia prawa – w zgodzie z jego deklaracjami – nie zmierza do „gotowych rozwiązań” konkretnych kwestii prawnych, ale zmierza do ukształtowania pewnego sposobu refleksji nad prawem. Jego koncepcja jest ważnym głosem w sporze klasycznego pozytywizmu z koncepcjami niepozytywistycznymi. Za prawo w pełnym tego słowa znaczeniu uznaje konkretne rozstrzygnięcie, co niewątpliwie łączy jego podejście z amerykańskim realizmem prawnym. Rekonstruowana przez Kaufmanna struktura procesu „urzeczywistniania” prawa, dokonywana w kontekście i na użytek kultury prawnej typu kodeksowego, kontynentalnego, uwyraźnia obecność elementów typowych dla kultury prawa precedensowego –wnioskowanie od przypadku do przypadku. Jednocześnie za istotny problem każdego porządku normatywnego uznaje uogólnienie. Jest to znamienny teoretyczny wyraz narastającej świadomości współwystępowania obok siebie zasadniczych elementów każdego z tych typów kultur prawnych. Kaufmann trafnie dostrzega, że w konkretnym rozstrzygnięciu są obecne elementy normatywne wykraczające poza to, co jest zawarte w aktach normatywnych. Podobnie jak Ronald Dworkin, Kaufmann wskazuje, że dokonujący rozstrzygnięcia, czy tego chce, czy nie, „stosuje” szereg elementów normatywnych spoza aktów normatywnych. Analizy prowadzą do wniosku, że propozycja Kaufmanna zawodzi, gdy przechodzi on do ontologicznych uogólnień, przede wszystkim przez brak uwzględnienia w swych podstawach takich punktów odniesienia, które są zewnętrzne wobec badanego procesu „urzeczywistniania” prawa. To, czym jest osoba, determinowane jest systemem prawnym i kulturą, w której prawo funkcjonuje. Przy takim ujęciu Kaufmann nie osiąga jednego z ważnych celów, do którego zmierzał, nie wskazuje kryteriów pozwalających stwierdzić, czy stopniowa – dokonywana zgodnie z odkrytymi przez hermeneutykę filozoficzną wymaganiami poprawnego rozumienia – zmiana normatywnego sensu systemu prawnego zmierza ku „ustawowemu bezprawiu”, czy też nie. (shrink)

Książka stanowi wprowadzenie do twórczości Richarda Rorty'ego, a także próbę osadzenia jej na szerszym tle filozofii współczesnej, ze szczególnym uwzględnieniem filozofii postmodernistycznej. Obecne są w niej szersze analizy stanu kultury współczesnej, a także relacje z istotnych koncepcji obecnych we współczesnej humanistyce, bez których nie można zrozumieć ewolucji współczesnej humanistyki i specjalnej roli, jaką odegrała w niej filozofia Richarda Rorty'ego.

Autor artykułu polemizuje z szeroko rozpowszechnionym poglądem, jakoby Platon wykluczył poetów z państwa. Czołowym przedstawicielem tegoż poglądu w polskim piśmiennictwie filozoficznym jest Alfred Gawroński, który sprowadza spór miedzy Platonem a greckimi poetami do konfliktu miedzy dialogiem a monologiem. Przy wnikliwszym spojrzeniu na ten problem okazuje się jednak, ze Platon wcale nie był aż tak bardzo krytycznie nastawiony do twórczości poetów, a nawet, ze w swym przyszłym idealnym państwie nadal chciał odwoływać się do poezji, tyle ze odpowiednio dobranej i uporządkowanej ze (...) względu na większy pożytek obywateli. Autor, solidaryzując się z opiniami Wernera Jaegera, znakomitego znawcy greckiej kultury antycznej, uważa, ze Platon niejednokrotnie sięgał po środki wyrazu właściwe sztuce poetyckiej, by osiągnąć cele wychowawcze wysuwane przez jego dialektyczna filozofie. Tak wiec dialogi Platona są zarazem poetycki- mi monologami, a teoretyczne kontrowersje miedzy filozofia a poezja ustępują miejsca praktycznemu zadaniu polegającemu na wzajemnym współdziałaniu w jednym wielkim dziele wychowania Greków, jakim jest paideia. (shrink)

Teologia już niejednokrotnie składała współczesnej myśli filozoficznej obietnicę poszerzenia horyzontów czy też otwarcia jej na transcendencję. Jednak obietnica ta nie spotkała się – jak dotąd – z przychylnym przyjęciem, gdyż teologia sama nie zdołała przekonać filozofii o swojej racjonalności. Filozofia przestała być bowiem, z jednej strony, wrażliwa na argumentację natury metafizycznej, z drugiej zaś, teologia jest skłonna poddawać się metodologiom nauk szczegółowych, rezygnując przy tym z własnej odrębności. Zarysowana tu hermeneutyka teologii jest w pierwszym rzędzie badaniem teologii jako nauki, (...) próbą uprawomocnienia jej na gruncie jednego z najważniejszych kierunków filozofii współczesnej, mianowicie hermeneutyki filozoficznej. Teologia zostaje tu ujęta w aspekcie immanencji, choć bynajmniej nie zamyka się w jej horyzoncie. Dziejący się świat teologii rozpada się na „kawałki” – miejsca teologiczne – które jednak wchodząc ze sobą w interakcje, uczestniczą w grze teologicznej. Jako pole owej gry zostaje wskazana liturgia, miejsce metodologicznie wyróżnione ze względu na naoczność dokonujących się konsekwencji gry teologicznej. Analiza czerpie z takich źródeł jak teoria miejsc teologicznych Melchiora Cano OP, koncepcja kręgu hermeneutycznego Martina Heideggera oraz projekt hermeneutyki filozoficznej Hansa-Georga Gadamera, ze szczególnym uwzględnieniem roli prze(d)sądów, utożsamianych tutaj z miejscami teologicznymi. Nowość spojrzenia na tradycję katolicką kontekście myśli hermeneutycznej sprawia, że prezentowana książka może trafić nie tylko do teologów i filozofów, ale także do badaczy szeroko rozumianej kultury. (shrink)

W historii filozofii występują dwa przeciwstawne ujęcia ludzkiego istnienia. 1. Filizofie esencjalistyczne, które upatrują istotę człowieka w spójności i harmonii Jego bytu, równowadze zewnętrznej i wewnętrznej, w zgodności jednostki ze sobą i otoczeniem. Od czasów Platona postulowały one utożsamienie się jednostki z funkcją pełnioną przez nią w społeczeństwie i państwie. Dla myśli filozoficzno-politycznej, określającej warunki harmonijnego współżycia ludzi w społeczeństwie było ważne wyodrębnienie przede wszystkim stałych składników istnienia tworzących tożsamość bytu człowieka oraz regularność i przewidywalność jego zachowań. 2. W innym (...) nurcie filozoficznej refleksji nad człowiekiem widzi się swoistość istnienia w egzystencjalnym ruchu samotworzenia się jednostki, w jej nieustającym stawaniu się człowiekiem w procesie stałego przezwyciężania nieodłącznych od egzystencji napięć. Myśl egzystencjalna (np. Pascal, egzystencjaliści, ale podobne intuicje można też spotkać u innych filozofów) traktuje istnienie człowieka jako strukturalne "transcendowanie" - przekraczanie przez wolny wybór jednostki przedmiotowo-tożsamościowego składnika egzystencji, jej harmonii i równowagi. Tożsamość jednostki (także jej roli społecznej) jawi się w tej optyce jako zjawisko ontologicznie względne, wtórne w stosunku do swobodnego określania przez jednostkę globalnego sensu swego życia. Z kolei, na płaszczyźnie ontycznej człowiek istnieje, wedle koncepcji egzystencjalnej, w dwóch równoległych niesprowadzalnych do siebie sposobach istnienia. Uwzględnienie tego faktu wymaga dualnego patrzenia na człowieka zarówno jako na tożsamość (określonej osobowości i roli społeczno-zawodowej) i jako na transcendencję - egzystencjalny proces samotworzenia się jednostki. Filozofia polityczna uważa za najważniejszy tożsamościowy aspekt istnienia, zaś filozof-moralista interesuje się przede wszystkim aspektem transcendencji, wolności jednostki do ustanawiania sensu swego istnienia. Każdy z tych punktów widzenia powinien akceptować dwoistość egzystencjalnej sytuacji człowieka i nie rościć pretensji do posiadania globalnej wiedzy o człowieku i jego obowiązkach. Zarówno polityk-ustawodawca mający na uwadze harmonię i stabilność społeczną (tożsamość ról społecznych, stałość zachowań jednostki, przewidywalność jej działań), jak i filozof-moralista ma swoje dobrze uzasadnione racje. Rozwojowi kultury służy utrzymanie na zasadzie komplementarności obu odmiennych poglądów na człowieka i zachowanie między nimi pewnych napięć, które nigdy całkowicie usunąć się nie dadzą. (shrink)

Bez wątpienia w historii filozofii polityki istnieją pytania, które mają pozaczasowy charakter, jednym z nich jest pytanie o to, czym jest polityka. Nie oznacza to jednak, że filozofia polityki to jedna tradycja powiązanych ze sobą idei, która rozpoczęła się w starożytnej Grecji i trwa do dziś. Istnieją bowiem w jej ramach pytania związane z duchem czasów i określoną kulturą. Także odpowiedzi na odwieczne pytania zależą od problemów danej kultury i epoki, od tez nurtu filozoficznego, z którym identyfikuje się (...) dany myśliciel czy od ogólnego trendu filozoficznego panującego w danej epoce. Nie wszystkie są tak samo dobre dla określonego kontekstu historyczno-kulturowego. Niniejszy artykuł próbuje to wykazać, na trzech proponowanych współcześnie modelach polityki. Wybrani zostali autorzy, którzy są związani z odmiennymi szkołami filozofii polityki, którzy wskazali nowe drogi myślenia i badania, których można uznać za jednych z najczęściej komentowanych filozofów w drugiej połowie ubiegłego wieku, a także i obecnie, albowiem stali się punktami odniesienia, źródłem inspiracji czy krytycznej recepcji. (shrink)

Tomasz Mann umieścił w Czarodziejskiej górze zdanie, które ma swoją historię. Wspomniał, że jego bohater Hans Castorp spędził cztery semestry jako student budowy okrętów na gdańskiej Politechnice. Zafascynowany tym zdaniem – i co nie bez znaczenia – urodzony w Gdańsku pisarz Paweł Huelle napisał powieść o gdańskim epizodzie bohatera Tomasza Manna, której nadał tytuł Castorp. Artykuł wskazuje na najistotniejsze motywy obu tych powieści w perspektywie pytania o ideę kultury. Jak wiadomo jedną z najważniejszych inspiracji w twórczości Manna jest (...) class='Hi'>filozofia Artura Schopenhauera. Jego metafizykę woli, grę sił płodzenia i unicestwiania, uznaje Mann za projekt bardzo atrakcyjny artystycznie. Jednak projekt, który w ostatecznym rezultacie musi przynieść roztopienie jednostki w bezforemnym świecie metafizycznej woli, jest w ocenie Manna wrogi życiu i stanowi zagrożenie dla form kultury. Castorp, bohater literacki wydany na działanie ciemnych i ślepych sił woli, jest przykładem człowieka, który przyjmuje ten fakt do wiadomości, ale staje po stronie życia. Podejmuje próbę okiełznania tych sił i nadania im cywilizowanej i bardziej przyjaznej człowiekowi formy. Jest to próba walki o wartość życia, która w interpretacji Manna posiada charakter etyczny. W świetle filozofii Heinricha Rickerta bohater literacki Castorp to człowiek, który dąży do ulepszenia własnej natury i widzi w tym zadanie, które spełnia się w obszarze kultury. Swoje postępowanie i działanie chce podporządkować normom i trwałym wartościom, przyjmując tę postawę za nadrzędny imperatyw etyczny. Dąży do wypracowania pozaczasowych wartości jako przeciwwagi dla metafizycznego bytu woli. W szerszym kontekście obrazuje to proces, w którym transcendentny byt zostaje zastąpiony przez „transcendentną powinność”. (shrink)

Tekst jest poświęcony pamięci Księdza Antoniego Siemianowskiego (1930-2022) — profesora filozofii, absolwenta Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Artykuł jest najszerszym dotąd opracowaniem życiorysu Księdza Profesora Siemianowskiego wraz z prześledzeniem jego poglądów filozoficznych — zbiera dotychczasowe publikacje dotyczące Księdza Profesora i dokonuje ich syntezy. Autor miał zamiar wskazać na najważniejsze momenty z życia duchownego-filozofa, który zapisał się w pamięci przestrzeni akademickich Kujaw i Wielkopolski — najbardziej w Inowrocławiu, z którego pochodził, a także Gniezna, z którym był związany poprzez pracę wykładowcy, przez ponad pół (...) wieku. Tekst analizuje drogę intelektualną Księdza Profesora od edukacji szkolnej, poprzez studia filozoficzno-teologiczne, studia doktoranckie, a w końcu poszukiwanie „własnej drogi w filozofii” — drogi od historii filozofii, poprzez tomizm do fenomenologii. Zwrócić należy uwagę, że Ksiądz Siemianowski nie zajmował się jedynie pracą naukową, ale był także jako prezbiter katolicki duszpasterzem, który także poprzez nauczanie pokoleń przyszłych kapłanów formował w nich styl myślenia, zgodnie z zasadą, że „filozofia jest służebnicą teologii”. Inną przestrzenią aktywności Księdza Siemianowskiego była publicystyka — nawiązawszy współpracę z wieloma czasopismami, popularyzował na ich łamach wiedzę z zakresu etyki, filozofii kultury czy antropologii filozoficznej. (shrink)

W niniejszym artykule (bardzo wybiórczo) chciałbym przedstawić poglądy Jana Jonstona (Johannes Jonstonus) 1603-1675 na dzieje przyrody i człowieka oraz pokrótce przedstawić jego sylwetkę. Rekonstruując owe filozoficzne i metodologiczne kwestie, warto także przytoczyć kilka zagadnień związanych z życiorysem tego uczonego oraz z recepcją jego dzieł. Jonston był przyrodnikiem, lekarzem i filozofem. Obecnie jest mało znany i zapomniany, a w konsekwencji jego filozofia przyrody i filozofia człowieka, jego wizja świata, a więc w pewnym sensie i Kosmologia, uległy zapomnieniu i marginalizacji. (...) Uległa także zapomnieniu jego filozofia i metodologia nauki. Jonston należał do pokolenia Kartezjusza, jednakże jego poglądy na przyrodę i na naukę były bliższe filozofii brytyjskiej niż kontynentalnej i nawiązywały do idei, które sformułował Francis Bacon, a potem kontynuował Robert Boyle. Zapewne stanowisko Jonstona zostało ukształtowane w trakcie jego studiów na uniwersytetach w Wielkiej Brytanii. Owe inspiracje metodologią nauk zasługują, by były się przedmiotem osobnych rozważań, ale ze względu na ograniczony charakter pracy zostaną tu pominięte. Jonston w pracy O stałości natury (An history of the Constancy of Nature…) formułuje swoją wizję przyrody. Owa filozofia przyrody kształtuje się w konfrontacji z poglądami chiliastów dotyczącymi natury człowieka i pośrednio całej przyrody. Poglądy chiliastów wynikały ze specyficznej interpretacji Biblii mówiącej o „starzeniu się” świata człowieka, kultury, a w konsekwencji i przyrody. W związku z tym, że idea chiliastów obejmuje zjawiska przyrodnicze i antropologiczne, a w dodatku maja historyczny charakter, Jonston w swoich kontrargumentach musiał odwoływać się i do empirii, i do historii: Biblijnej, oraz naturalnej. Tym samym, współuczestniczył nie tylko w tworzeniu nowożytnej filozofii przyrody, ale także nowożytnej „historii naturalnej” i nowożytnej metodologii, postulującej matematyzację wiedzy o przyrodzie. (shrink)

Wskażmy na początku trzy zasadnicze powody, które zainspirowały toruńskie środowisko filozoficzne do organizacji na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu spotkania znawców i badaczy spuścizny twórczej Henryka Elzenberga. Pierwszy to wzgląd o charakterze rocznicowym. Mijająca w tym roku 120 rocznica urodzin i 40 rocznica śmierci Elzenberga jest właściwą chwilą stwarzającą najlepszą sposobność uczczenia pamięci wybitnego polskiego filozofa i humanisty, przywołania i podkreślenia jego dokonań w zakresie filozofii, aksjologii, etyki, estetyki, filozofii kultury i literatury. Drugi - jeśli tak rzec można - (...) ma charakter lokalny. Wiele lat dojrzałego życia i znaczna część biografii twórczej Elzenberga przypada na toruński okres jego działalności. Obok Tadeusza Czeżowskiego tworzył w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika środowisko filozoficzne, w wydatnym stopniu kształtując jego oblicze duchowe i intelektualną kulturę. Wykłady i seminaria prowadzone w murach uczelni oraz tzw. privatissima odbywające się w domu Profesora cieszyły się niesłabnącym powodzeniem nie tylko u adeptów filozofii, ale także osób różnych zainteresowań i profesji naukowych. Mogli oni podziwiać rozległość wykształcenia i zainteresowań Profesora, jego niezwykle bogatą osobowość i finezyjną kulturę intelektualną. Szacunek budziła dociekliwość badawcza filozofa głęboko penetrująca podejmowane tematy, a szczególnie umiejętność pobudzania do twórczego myślenia i wspólnego dochodzenia do prawdy. Toruński okres w życiu Elzenberga był także - jak można to chyba bez przesady powiedzieć - zwieńczeniem drogi jego intelektualnego rozwoju i aktywności twórczej. Wszystko to stawia przed kolejnym pokoleniem filozofów związanych z toruńską uczelnią zaszczytne zobowiązania i powinności wobec osoby i dorobku Profesora. Trzeci powód jest bardziej ogólnej natury.Dzieło filozofa niewątpliwie należy do najznakomitszych osiągnięć polskiej humanistyki i powinno, naszym zdaniem, znaleźć bardziej poczesne miejsce w świadomości ludzi wykształconych, wyraźniej zaistnieć w rodzimym życiu intelektualnym. Mimo wzrastającego zainteresowania twórczością Elzenberga, istnieje w dalszym ciągu dysproporcja pomiędzy znaczeniem jego dokonań na polu aksjologii,etyki filozofii kultury, krytyki literackiej i literatury a miejscem,jakie zajmuje ona w pamięci i świadomości zbiorowej. Dlatego należy podejmować takie inicjatywy, aby najbardziej wartościowe tradycje rodzimej kultury intelektualnej nie stawały się jedynie pomnikami przeszłości, ale stanowiły przede wszystkim żywy składnik współczesnej kultury Dotychczasowe spotkania konferencyjne charakteryzowała wieloaspektowość podejścia do spuścizny filozofa. Jej badacze, dzieląc się wynikami swoich dociekań,przedstawili dowolnie wybrane tematy, koncentrując się na ich opisywaniu, wyjaśnianiu czy interpretowaniu. Wybór tematyki uzależniony był od kierunku zainteresowań i predylekcji badacza.Zaprezentowano mniej lub bardziej bogaty zestaw problemów odnoszących się do różnych aspektów myśli twórczej filozofa.Otrzymywaliśmy w efekcie analizy wybranych zagadnień z bardzo bogatego obszaru zainteresowań filozofa, począwszy od teorii wartości poprzez tematy etyczne, estetyczne, historyczno filozoficzne, aż po te z zakresu filozofii kultury, literatury, krytyki literackiej, religii i mistyki. Podejmowano także wiele innych bardziej szczegółowych i drobniejszych kwestii odnajdywanych w pismach filozofa, a zwłaszcza tych inspirowanych, imponującą bogactwem tematycznym, refleksją zobiektywizowaną na kartach Kłopotu z istnieniem.Przykładem takie wieloaspektowego odniesienia się do myśli twórczej autora Kłopotu z istnieniem była konferencja zorganizowana przez toruńskie środowisko filozoficzne w 1997 roku pod tytułem Henryk Elzenberg. Dziedzictwo idei. Filozofia - aksjologia - kultura.Tytuł bez wątpienia sugeruje, że intencją organizatorów było zakreślenie w miarę pełnej panoramy zagadnień podejmowanych przez filozofa wraz z ich analizą. (shrink)

Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej - programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej (...) class='Hi'>kultury naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchuphilosophia recen- tiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej. (shrink)