Razprava je napisana v odgovor kritikam, ki so zadnja tri desetletja letele na ekspresivno ali izrazno pojmovanje pravil. Avtor najprej dokazuje, da ob izraznem pojmovanju lahko obravnavamo fakultativna dejanska stanja, ne da bi se v opisu normativnega sistema pri tem porodilo kakršnokoli protislovje. Nato pokaže, da je mogoče opisati (i) propozicijsko vsebino metapravil, ne da bi semantizirali kazalnik ilokucijske (normativne) moči predmetnega pravila, in (ii) dovolilno zaporo normativnega sistema, tudi če zanikamo pojmovno avtonomijo dovolitvenih dejanj. Na tej podlagi v (...) sklepu ponudi rešitev za izrazno ponazoritev pogojnih pravil. Medtem ko je prvi del razprave namenjen razjasnjevanju, predlogi iz zadnjega dela stremijo k napredku v izrazni teoriji, razširjeni med pravniki. (shrink)

Alf Ross je želel izoblikovati »pristno« realistično teorijo prava. To pomeni, da naj bi bila ta sposobna po eni strani razrešiti probleme, s katerimi sta se soočali tako Kelsnova normativistična teorija kot teorija ameriških realistov, po drugi strani pa poustvariti njihove razprave na znanstveni način. Rossova izvirnost tiči v njegovem pojmu pristojnostnih norm, ki jih je pred vsemi drugimi obravnaval kot »konstitutivna pravila«. V nasprotju s trditvami mnogih komentatorjev takšen pojem konstitutivnih norm ni neskladen z Rossovo realistično teorijo prava. (...) V luči njegovih zgodnjih zapisov je mogoče kompetenčne norme razumeti kot racionalizacije, ki lahko izrazijo nagnjenost naslovnikov norm, da določena dejstva prepoznajo kot pravo. Zato je mogoče Rossa šteti za prehodnika postpozitivizma. (shrink)

Umjetnica i analitička stručnjakinja za Kantovu filozofiju, Adrian Piper, s pravom je opisana kao "jedna od najvažnijih i najutjecajnijih kulturnih figura našeg vremena". Nagrađivani rad instalacije i participativne izvedbene umjetnosti, Probable Trust Registry: Rules of the Game #1-3, implicitno postavlja filozofska pitanja od interesa za kontraktualističku filozofiju i njenu kritiku, uključujući mogućnost izvršenja istinske moralno obvezujuće posvećenosti iskrenosti, autentičnosti i poštovanja samoga sebe putem umjetničke instalacije. Posebno za publiku koja se blisko identificira s njenim iskustvima, Piperina umjetnost, poput drugih važnih (...) umjetničkih djela, ima snažan katalizatorski etički potencijal. Motivirana divljenjem prema umjetnici i percipiranom konfliktnom odnosu obojenih (tj. ne-bijelih) žena i konvencionalnih diskursa moralne solidarnosti, nudim tri različita načina za razumijevanje Piperinog Probable Trust Registryja. Predlažem da se Piperino misaono izazovno umjetničko djelo, koje se implicitno oslanja na Johna Rawlsa i Charlesa Millsa, može tumačiti kao poziv njenoj publici da se slože s odabirom pravila koja, između ostalog, prihvaćaju univerzalne moralne imperative, predviđaju budući moralni integritet ili se zaklinju u moralni integritet. (shrink)

Predmet ovog rada je Vitgenštajnovo razlikovanje i novo razumevanje pojmova znanja i izvesnosti u spisu O izvesnosti iz kojih proističe i njegova inovativna kritika skepticizma. On pokazuje da čitava rasprava o skepticizmu nastaje zato što i tradicionalni epistemolozi poput Mura i skeptik pogrešno shvataju prirodu takozvanih murovskih iskaza koji predstavljaju sadržaj naših osnovnih verovanja kao i naš stav prema njima. Vitgenštajn tvrdi da ovi iskazi nisu ni istiniti ni lažni već da funkcionišu poput pravila te da stoga ne mogu (...) biti ni predmet znanja niti podložni sumnji. Naš stav prema njima nije epistemički već je odraz praktične sposobnosti učešća u jezičkoj praksi. Vitgenštajnov najubedljiviji i najoriginalniji argument protiv skepticizma pokazuje da skeptik, formulišući svoje sumnje, dovodi u pitanje sopstveno razumevanje reči kojima se pritom služi. Na kraju se tvrdi da sam Vitgenštajn zastupa jednu vrstu naturalizma hjumovskog tipa. (shrink)

Michael Oakeshott upućuje kritiku racionalizmu u politici koji isključuje sve što nije utemeljeno u teoriji, odnosno njome opravdano. Teoretsko znanje, prema Oakeshottu, ne može apsorbirati raznolikost svijeta jer rukuje drugačijim kategorijama od onih koje pripadaju realnom svijetu. Posljedično, racionalizam svodi politiku na djelatnost rješavanja problema. Oakeshottova formula za povratak autonomiji političke djelatnosti jest njezina emancipacija u civilnom udruživanju, okviru koji se temelji na priznavanju općih pravila kao takvih, unutar kojeg politička djelatnost zauzima oblik razgovora. Korektiv Oakeshottovu utopijskom projektu nadaje (...) se u misli Michela Foucaulta gdje je najbolje demonstrirana ovisnost zajedničkih institucija, normi i zakona o vrlo kompleksnim odnosima moći. (shrink)

The paper focuses on issues of development dimensions of Medical Law and its ongoing process of standardization and harmonization on one hand, versus the traditionally rooted and available principles of biomedical ethics, on the other. The collision of new legal institutes and the spread of human rights protections is evident. This paper follows the theory and practice of medical ethics and medical law. The theoretical aspect points out medical ethics as one of the sources of medical law. Legal theory makes (...) a distinction between formal and autonomous sources of medical law. Even though ethics is morally much higher, law prevails because it has stronger sanctions and legal power. In its practical aspect, this paper gives examples of different situations of medical decision-making processes. Ethical rules are of the utmost relevance in the domain of confidentiality and options of medical treatment. But, in concrete medical procedures, where legal positions of patients are evidently very significant, law has a more distinct function. Therefore, explaining particular cases from medical malpractice, such as cases of penal, civil or professional liability have an ethical dimension as well. Members of medical professions in Serbia often find these cases unfair. Mostly this is the consequence of ignorance in this kind of medical law and ethics relations. A discussion about practical cases has in that sense a self-learning component, which could be developed to strengthen ethical reasoning and judgment. Clanak stavlja naglasak na razvojnu dimenziju medicinskog prava i pitanja u kojoj meri njegova standardizacija i harmonizacija, na jednoj strani, uticu na primenu tradicionalno ukorenjenih vazecih principa biomedicinske etike, na drugoj. Teorijski aspekt clanka upucuje na medicinsku etiku kao jedan od izvora medicinskog prava koji se smatra autonomnim izvorom. Iako je etika na visoj lestvici, pravo preteze jer ima pravnu snagu element prinude i jacu sankciju za postupanje protivno pravilima. U svom prakticnom aspektu ovaj clanak stavlja naglasak na razlicite situacije pri donosenju medicinskih odluka, gde pravni polozaj onog ko se leci postaje veoma bitan, a pravo tu ima striktno odredjenu funkciju zastite. Zbog toga, objasnjenje posebnih slucajeva pogresne medicinske prakse ima svoj eticki, ali pre svega pravni znacaj, kakvi su slucajevi procesuiranja krivicne, imovinske i staleske odgovornosti. Pripadnici medicinskih profesija u Srbiji cesto smatraju sudske postupke protiv sebe nepravednim. Vecinom je to posledica upravo nepoznavanja odnosa normi medicinskog prava i etickih pravila. Razmatranje slucajeva iz prakse ima i svoju edukativnu komponentu koja na taj nacin unapredjuje eticko promisljanje i osnazuje pravno odlucivanje. (shrink)

Prispevek kritično obravnava znano Bobbievo tridelbo pravnega pozitivizma na pozitivizem kot splošni pristop k učenju prava, nauk o pravu in ideologijo. Avtor uvodoma opozori na nekaj problemov same tridelbe, nato pa se osredotoči na Bobbievo samoopredelitev znotraj nje. Na primeru Bobbieve obravnave pojmov temeljne norme in pravila priznavanja pokaže, kako ga njegovo kasnejše zavračanje teh dveh pojmov nezavedno privede do sprejemanja pravnega pozitivizma kot nauka o pravu in pravne ideologije – ki ju je sicer zavračal. Avtor vidi razlog za (...) ta nezavedni Bobbiev zdrs predvsem v njegovi vpetosti v specifično pravnokulturno okolje, ki ga prežema notranji pogled na pravo. Ob tem predlaga, da zavrnemo tridelbo pravnega pozitivizma in ga namesto tega proučujemo kot skupek ne vedno ločljivih stališč, ki tvorijo specifično pravnokulturno okolje. (shrink)

U tekstu autor nastoji istražiti Wittgensteinove pojmove djelovanja, prakse i pragmatizma iz njegove knjige O izvjesnosti. Nastoji se ocrtati kriterij Wittgensteinove analize izvjesnosti i definirati ključne pojmove poput slike svijeta, prakse, izvjesnosti i opravdanja. Analiza pokazuje da Wittgenstein primjenjuje specifičan oblik pragmatičnoga rješenja problema opravdanja, koji se na kraju krajeva može i treba nazvati nekom vrstom pragmatizma. To je predmet prvog i drugog dijela teksta. U trećemu se dijelu pokazuje primjena ove pragmatične teorije opravdanja na Wittgensteinovo opovrgavanje skepticizma. Autor sugerira (...) da je njegova pragmatična analiza izvjesnosti prikladno sredstvo za opovrgavanje skepticizma. Međutim, njegov je antiskepticizam smješten u tradiciju filozofije i epistemologije zdravoga razuma i običnoga jezika . U zaključku autor primjenjuje ovo antiskeptičko rješenje na tzv. problem slijeđenja pravila i pokazuje da postoje dalekosežne posljedice ove interpretacije Wittgensteinova kasnog djela na njegova shvaćanja jezika, učenja, ontologije i znanja.In the text the author tries to investigate Wittgenstein’s notions of action, practice and pragmatism in his book On Certainty. An attempt is made to sketch the criterion of Wittgenstein’s analysis of certainty and to define the crucial concepts such as world-picture, practice, certainty and justification. The analysis shows that Wittgenstein applies a specific form of pragmatic solution to the problem of justification, which after all, can and should be called a kind of pragmatismus. This is the subject of the first and the second part of the text. The third part shows the application of this pragmatic theory of justification to Wittgenstein’s refutation of scepticism. The author suggests that his pragmatic analysis of certainty presents an adequate means for the refutation of scepticism. However, his anti-scepticism is situated in the tradition of common sense and ordinary language philosophy and epistemology . In the conclusion the author applies this anti-sceptical solution to the so called rule-following problem and shows that there are some far reaching consequences of this interpretation of Wittgenstein’s later work to his position on language, learning, ontology and knowledge. (shrink)

Bioetika se suočava s dva blisko povezana problema: iako je koncept ljudskog dostojanstva široko potvrđen, on postaje vrlo kontroverznim čim pokušamo definirati opseg njegova sadržaja i značenja; jako trebamo metodu ili teoriju zaključivanja koja nam dopušta odrediti odnos između moralnih načela i konkretnih slučajeva. U širem, iako strogom filozofskom smislu, ova dva problema recentne bioetike povezana su s Kantovim pojmovima ‘autonomije’ i ‘refleksivnog suda’, koji se mogu kombinirati glede tročlane logike uspostavljanja pravila. Takva je logika nagoviještena u Montesquieuovoj doktrini (...) distribucije moći, budući da definirajućim i izvršnim pravilima također moramo identificirati slučajeve njihove primjene . Tako možemo taj odnos između moralnih pojmova i načela, te činjenica i konkretnih slučajeva, razumjeti kao dinamički odnos koji tvori njihove momente, a koji onda može pojmiti ljudsko dostojanstvo prije kao ‘regulativnu ideju’ negoli kao koncept što ga treba konačno definirati. (shrink)

Nove tehnologije omogućavaju nove postupke i prakse koji moraju da se moralno i pravno opravdaju. IVF i surogat materinstvo, pored ostalih, spadaju u takve nove prakse. Stara pravila o tome šta je dopušteno a šta mora da se zabrani ponekad nisu dovoljna, a ni analogije obično nisu dovoljne. Da bi se došlo do prihvatljive linije razdvajanja izmedju opravdanog i neopravdanog postupanja treba izvršiti adekvatnu etičku analizu tih fenomena. IVF, tehnologija oplodnje „in vitro“, iako na prvi pogled izaziva sumnjičavost, ne (...) sadrži u sebi nikakav prima facie moralni problem. IVF se može uzeti prosto kao tehnika lečenja neplodnosti ili smanjene plodnosti, što je jedan problem koji pogadja veliki broj ljudi danas. Prigovori koji se mogu staviti ne izgledaju odlučujući a koristi koje se ovom tehnikom postižu su očigledno veoma velike. Ali ta tehnika je povezana sa druga dva momenta, donacijom genetskog materijala i surogat materinstvom, koji povlače razne vrste pitanja koja mogu biti od velikog moralnog i pravnog značaja. U tekstu se, sa etičkog stanovišta, analiziraju najvažnija od tih pitanja i naznačava kriterijum demarkacije koji razdvaja opravdane postupke od onih koji nisu opravdani ili zahtevaju ograničenje kroz pravnu i moralnu regulaciju. (shrink)

Nove tehnologije omogućavaju nove postupke i prakse koji moraju da se moralno i pravno opravdaju. IVF i surogat materinstvo, pored ostalih, spadaju u takve nove prakse. Stara pravila o tome šta je dopušteno a šta mora da se zabrani ponekad nisu dovoljna, a ni analogije obično nisu dovoljne. Da bi se došlo do prihvatljive linije razdvajanja izmedju opravdanog i neopravdanog postupanja treba izvršiti adekvatnu etičku analizu tih fenomena. IVF, tehnologija oplodnje „in vitro“, iako na prvi pogled izaziva sumnjičavost, ne (...) sadrži u sebi nikakav prima facie moralni problem. IVF se može uzeti prosto kao tehnika lečenja neplodnosti ili smanjene plodnosti, što je jedan problem koji pogadja veliki broj ljudi danas. Prigovori koji se mogu staviti ne izgledaju odlučujući a koristi koje se ovom tehnikom postižu su očigledno veoma velike. Ali ta tehnika je povezana sa druga momenta, donacijom genetskog materijala i surogat materinstvom, koji povlače razne vrste pitanja koja mogu biti od velikog moralnog i pravnog značaja. U tekstu se, sa etičkog stanovišta, analiziraju najvažnija od tih pitanja i naznačava kriterijum demarkacije koji razdvaja opravdane postupke od onih koji nisu opravdani ili zahtevaju ograničenje kroz pravnu i moralnu regulaciju. (shrink)

Taiji − šport, meditacija, borbena vještina , očuvanje zdravlja, put prosvjetljenja i filozofija života − jedan je od najpoznatijih znakova raspoznavanja kineskog daoizma. Predstojeći članak želi osvijetliti utjecaj pojmova klasičnog filozofskog daoizma, kao što su dao , qi i wuwei , te njihovu primjenu u principima Taijia kakav se prakticira danas u cijelome svijetu. Izrasli iz tradicije ranog daoizma ti su pojmovi srž njegovih osnovnih knjiga , te služe kao građevni elementi daoističke filozofije, koja je, iako tokom tisućljeća izložena velikim (...) povijesnim promjenama i religijskim utjecajima, uspjela očuvati svoju autohtonost upravo zahvaljujući primjeni tih aksioma. Redovito vježbanje Taijia sa ciljem mens sana in corpore sano i uvažavanje pravila principa dao, qi i wuwei neposredno rezultiraju savitljivošću, snagom i staloženošću tijela i duha, te vode tako u više oblasti svijesti u kojima je moguće postići jedinstvo fizičke i mentalne savršenosti. Time »sport« Taiji dobiva svoju cjelovitu, transcendentnu dimenziju. (shrink)

Celano’s notion of a “pre-convention” is grounded in the opposition between two allegedly different kinds of normative behaviour: observing a “rule” and conforming to a “norm”. This opposition plays a central role in Celano’s paper, and marks a crucial point in his intellectual trajectory. Nevertheless, it remains largely implicit. In this paper, I try to make it fully explicit, giving a more precise characterisation of both kinds of normative behaviour. I also focus on the importance of distinguishing between them, express (...) some conjectures regarding Celano’s future research, and propose a criticism. (shrink)

The text considers points of view of theoreticians of the radical pluralism : Connolly, Mouffe and Tully with regard to the status and the nature of concepts in the political discourse, as well as the consequences of these conceptual presumptions to understanding democracy. The three authors emphasize the essential contestability of political concepts, the paradox of liberal democracy and the need to revise standard rational consensus theories of democracy. Also, the three authors take over the specific interpretation of Vittgenstein to (...) the direction of political theory the centre of which consists of everyday contingent practices of politics as well as dissent about their assessment. The text analyzes the extent to which this reading is compatible to Wittgenstein's position. The author defends the opinion that the essential contestability does not imply agonism and denial of the significance of rules and tries to indicate to the points of illegitimate transition from antiessentialism to unconsensus rules. Also, the text underlines the flaws of dissent conception of democracy and social integration. U tekstu se razmatraju stanovista Konolija, Mufove i Tjulija u pogledu statusa i prirode pojmova u politickom diskursu, kao i posledice ovih konceptualnih pretpostavki na shvatanje demokratije. Sva tri autora isticu esencijalnu spornost politickih pojmova, paradoksalnosti liberalne demokratije i neophodnost revidiranja standardnih racionalno-konsenzusnih teorija demokratije. Takodje, sva tri autora preuzimaju specificno tumacenje Vitgenstajna u pravcu politicke teorije u cijem su sredistu svakodnevne kontingentne prakse politike, kao i disenzus oko njihovog razumevanja i vrednovanja. Autor brani stav da esencijalna spornost pojmova ne podrazumeva agonizam i negiranje znacaja pravila i pokusava da ukaze na tacke nelegitimog prelaza od antiesencijalizma ka nekonsenzusnosti pravila. Takodje, u tekstu se ukazuje na nedostatke radikalne-disenzusne koncepcije demokratije i drustvene integracije. (shrink)

U ovom radu izlaze se kratak pregled Vincovog poimanja drustvenih nauka kao neodvojivih od filozofije i Vitgenstajnovog uticaja na ovakvo shvatanje. Autor ukazuje da su brojne primedbe kriticara za subjektivizam i relativizam uzrokovane nedovoljnom razradom i generalizacijama koje nalazimo u ranim Vincovim tekstovima, a koji su bili predmet njegove samokritike u kasnijem periodu. Osim tematizovanja standardno prihvacenog znacaja Vitgenstajnovih pojmova jezickih igara, zivotnih formi i sledjenja pravila po drustvenu teoriju, u tekstu se naglasava znacaj manje tematizovanih koncepata preglednog prikaza (...) i aspektnog sagledavanja po Vincovo poimanje mogucnosti razumevanja drugih kultura. (shrink)

With an analysis of the structure and the sequence of analogy, the paper is mainly a critique to the partial reducibility thesis: a thesis sustaining that analogy, besides a strictly analogical step, is in the remaining part reducible to balancing. Thus, the paper points out some problems raised by the partial reducibility thesis, such as the contingency of reducibility or the fact that a proper analogy is done under the cover of a balancing. The main point is, however, the claim (...) that analogy and balancing have opposite normative conditions, being this premise the reason to a structural explanation for the unacceptability of the reducibility enterprise. (shrink)

Na temelju analize strukture i slijeda postupka analogije, autor upućuje kritiku tezi o djelomičnoj svodljivosti, tj. tezi prema kojoj se analogija, izuzev onoga njezinog koraka koji predstavlja strogu analogiju, može svesti na vaganje. U radu se stoga prvo iznose neki problemi navedene teze, poput nenužnosti svodljivosti ili činjenice da se pod krinkom vaganja provodi prava analogija. Središnja je teza rada tvrdnja da analogiju nije moguće uspješno svesti na oblik vaganja.

The paper claims that the rule of recognition, given the way it is presented by Hart, cannot be a constitutive rule of any legal system as a whole, but rather a constitutive rule of legal rules as elements of a legal system. Since I take the legal system to be an institutional artifact kind, I claim that, in order to account for a legal system as a whole, at least two further constitutive rules, in addition to the rule of recognition (...) as a token-element constitutive rule, are needed – one constitutive of legal officials and the other constitutive of a legal system as a token. However, given the central role the legal officials' practice occupies in establishing a particular instantiation or token of a legal system, I also claim that the rule of recognition cannot be understood as 'merely' a token-element constitutive rule but also as a legal system's implementation or concretisation rule. (shrink)

‘Néoconstitutionnalisme’ est assurément le nouveau nom pour une famille de théories du droit bien connues: un nom jusqu'à maintenant utilisé seulement au sein de la théorie du droit du monde latin. Mais contrairement à une critique récente de Riccardo Guastini, et conformément à une plus large analyse de ce mouvement dans mon dernier livre, Manuale di filosofia del diritto, le néoconstitutionnalisme existe effectivement – exactement comme le droit naturel, le positivisme juridique ou encore le réalisme juridique existent. Dans cette contribution, (...) en fait, trois thèmes centraux du néoconstitutionnalisme sont examinés – la connexion droit-morale, la distinction règle-principes et le balancement ou pondération – afin d’en fournir une meilleure théorie positiviste. Ainsi, je reconnais une connexion contigente mais théoriquement essentielle entre le droit et la morale; j’admets une distinction quasiment radicale entre les règles et les principes juridiques, et je fournis une théorie du balancement positiviste, réaliste et axiologiquement pluraliste. (shrink)

The paper claims that the rule of recognition, given the way it is presented by Hart, cannot be a constitutive rule of any legal system as a whole, but rather a constitutive rule of legal rules as elements of a legal system. Since I take the legal system to be an institutional artifact kind, I claim that, in order to account for a legal system as a whole, at least two further constitutive rules, in addition to the rule of recognition (...) as a token-element constitutive rule, are needed – one constitutive of legal officials and the other constitutive of a legal system as a token. However, given the central role the legal officials' practice occupies in establishing a particular instantiation or token of a legal system, I also claim that the rule of recognition cannot be understood as 'merely' a token-element constitutive rule but also as a legal system's implementation or concretisation rule. (shrink)

Law is traditionally related to the practice of command and hierarchy. It seems that a legal rule should immediately establish a relation between a superior and an inferior. This hierarchical and authoritharian view might however be challenged once the phenomenology of the rule is considered from the internal point of view, that is, from the stance of those that can be said to “use” rather than to “suffer” the rules themselves. A practice oriented approach could in this way open up (...) a more liberal, and also somehow less parochial and ideological, road for legal theory. This is – it is argued in the paper – the programme, or better, the promise we can find in Herbert Hart’s main work, The Concept of Law. The article tries to render this promise more transparent while, nonetheless, not eschewing the blind sides of its narrative and argumentative strategy. (shrink)

Alf Ross propose une théorie juridique qu’il veut “véritablement” réaliste, c’est-à-dire susceptible de dissoudre les problèmes auxquels se heurtent la théorie normativiste de Kelsen et la théorie réaliste américaine et de reconstruire leur discours de manière scientifique. L’originalité de Ross réside dans son concept de norme de compétence que Ross analyse, avant d’autres et notamment Searle, comme des règles constitutives. Contrairement à ce que de nombreux commentateurs ont soutenu, ce concept de norme constitutive ne contredit pas la théorie réaliste de (...) Ross. Éclairées à la lumière des premiers écrits de Ross, les normes de compétence sont des rationalisations capables d’exprimer la prédisposition des destinataires des normes à reconnaître certains faits comme droit. Ross peut dès lors apparaître comme un précurseur du postpositivisme. (shrink)