Abstract

‘Zonder bepaalde dominante gemeenschappelijke waarden kan geen enkele samenleving bestaan. Daarom is een multiculturele samenleving geen samen-leving, eerder een chaotische agglomeratie, veroordeeld tot permanente crisisbezwering. Die waarden zullen echter gebaseerd moeten zijn op een besef dat voor de grote denkers van de Verlichting en van alle tijden vanzelf sprak, namelijk dat de essentie van het menselijk bestaan op een vlak is gelegen dat zich aan die meetbaarheid, kwantitatieve maatstaven, plat winst- en succesdenken van korte adem altijd en per definitie onttrekt, het besef dat de geroemde vrijheid en zelfontplooiing immateriële grenzen en wetten en een morele orde vooropstellen om te kunnen bestaan en anders een bombastische frase blijven. Noem dat besef ‘‘geloof’’. De erkenning van zo’n orde is altijd religieus -- of men ze verbindt met een uitgesproken godsgeloof en godsdienst of niet. Een vorm van geloof is trouwens hoe dan ook de laatste grondsteen van de wetenschap en van empirisch onderzoek naar de eventuele materieel-neurologische wortels van geloof: het geloof dat empirisch onderzoek ons een stuk werkelijkheid laat zien en ons niet een drogbeeld voorgoochelt, dat het Heelal met zijn melkwegstelsels en wij met onze genen en voorstellingen inderdaad reëel zijn.Door de ontwikkelingen binnen de huidige democratie en de veelheid aan nieuwe technisch-wetenschappelijke mogelijkheden maar ook problemen is er een breuk ontstaan tussen enerzijds het publieke vlak, de media, de taal van de communicatie en anderzijds datgene waar de enkeling uiteindelijk altijd zijn zuurstof vandaan haalt. Het is wat kinderlijk om te denken dat zo’n breuk gedicht kan worden door een soort programma of het opstellen van een catalogus van waarden en adviezen door welmenende mentoren. Zo werkt dat nooit. Beslissend is altijd een elite die dat besef daadwerkelijk representeert in plaats van de waan van de dag. Die elite ontbreekt. Maar als de huidige existentiële bedreigingen van onze samenleving het besef in brede kring en ook bij de jonge generaties versterken dat het uiteindelijk om nog heel iets anders gaat dan winst, groei, een plaatsje in het Guiness’ Book of Records, en als we ons vanuit dat inzicht op de Verlichting beroepen die op haar wijze een wijde immateriële horizon opende als tegenwicht tegen elk godsdienstfanatisme en manicheïsch denken, kunnen de gevaren en bedreigingen ook een versluierde zegen zijn -- zoals gevaren en bedreigingen dat zo vaak waren in het verleden.’