Abstract

Najważniejszym celem niniejszego przedsięwzięcia jest przedstawienie dorobku C.B. Macphersona i podjęcie próby wykazania ważności jego koncepcji ujęcia losów liberalizmu oraz rozpoznania problemów współczesnej demokracji. Publikacja jest pierwszą w skali ogólnoświatowej całościową prezentacją poszczególnych aspektów tezy o posesywnym indywidualizmie (a w języku polskim pierwszym w ogóle opracowaniem monograficznym dotyczącym tego autora). Nigdy wcześniej nie zostały zebrane i zrekonstruowane wszystkie analizy Macphersona wraz z towarzyszącymi im kontrowersjami. Odwołując się do postulatów autorów takich jak F. Cunningham oraz J. Townshend praca ta stanowi próbę „odzyskiwania” (retrieval) znaczenia dzieła autora The Political Theory of Possessive Individualism dla współczesnych rozważań (które powinny mieć swoje praktyczne skutki) nad demokracją, liberalizmem, kapitalizmem oraz – szerzej – tym, co polityczne i tym, co społeczne. Książkę tworzy 14 rozdziałów (ułożonych w trzy główne części). Całość podzielona jest na 6 „sekcji”. Pierwsza z nich pełni rolę zapowiadającą całość. Oprócz „Wstępu” znajduje się tu Rozdział 1. z biografią C.B. Macphersona oraz prezentacją jego projektu teoretycznego. W sekcji drugiej (pokrywającej się z pierwszą główną częścią książki) omówione są Macphersonowskie analizy idei posesywnego indywidualizmu w jej klasycznym modelu określanym za pomocą formuły „od Hobbesa do Benthama” (fraza stosowana często przez autora Political Theory). Przedstawione są tu kolejno koncepcje: Thomasa Hobbesa (rozdział 2), lewellerów (rozdział 3), Jamesa Harringtona (rozdział 4), Johna Locke’a (rozdział 5) oraz Edmunda Burke’a, Jeremy’go Benthama i Jamesa Milla (rozdział 6). Druga część pracy (sekcja trzecia) stanowi próbę zastosowania paradygmatu „posesywnego indywidualizmu” do współczesnych, dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych ujęć teoretycznych w obrębie teorii czy filozofii politycznej. W rozdziałach 7. i 8. opisane są koncepcje, które pojawiły się po radykalnej „interwencji” w obrębie doktryny liberalnej autorstwa Johna Stuarta Milla. Przedsięwzięcie J.S. Milla oznaczało zrewidowanie podstaw liberalizmu, dzięki czemu możliwe stało się zadanie pytania o przekroczenie indywidualistyczno-posesywnego społeczeństwa i państwa oraz pojawienie się systemu określonego przez Macphersona mianem „demokracji rozwojowej”. W kolejnych rozdziałach tej części (i sekcji) rozprawy odnoszę się do (rozpatrywanych w porządku chronologicznym) „heterodoksyjnych” wersji liberalizmu powstałych po „przewrocie” dokonanym przez Milla. Rozważam tu zarówno bardziej demokratyczne jego odmiany – rozdziały: 10 (poświęcony dwóm koncepcjom wolności Isaiaha Berlina) oraz 12 (dotyczący projekt egalitarnego liberalizmu Johna Rawlsa), jak i przykłady współczesnego, neoklasycznego liberalizmu i „posesywnego indywidualizmu” („posesywnego libertarianizmu”): „demokracja równowagi” (rozdział 9) oraz narodziny neoliberalizmu (rozdział 11 dotyczący myśli Miltona Friedmana). W trzeciej części książki (sekcja czwarta) zastanawiam się nad kontekstami, z uwagi na które wartościowe może okazać się odwołanie do idei posesywnego indywidualizmu oraz analiz Macphersona dotyczących teorii demokracji i teorii politycznej w ogóle. Istnieje kilka tego rodzaju domen problemowych. Skupiam się na dwóch z nich. Pierwsza (rozdział 13) odnosi się do prób „ocalenia” przez G. A. Cohena „etosu równości i sprawiedliwości” przed liberalnym i neoliberalnym antyegalitaryzmem. Projekt ten realizowany był częściowo (choć nigdy nie wprost, explicite) w myśl analiz i postulatów zbieżnych z tymi, które znajdziemy w dziełach Macphersona (np. w jego krytyce koncepcji Berlina i Rawlsa) oraz w ramach pytania o perspektywy egalitarnego (demokratycznego, nie-posesywnego) ujęcia idei samo-posiadania (self-ownership, self-possession). Druga domena reafirmacji projektu posesywnego indywidualizmu związana jest z (zaprezentowaną w rozdziale 14.) jego „translacją” na język współczesnych „polityk emancypacji”. Podaję tutaj jeden przykład możliwości wykorzystania propozycji teoretycznej Macphersona – w obrębie studiów postkolonialnych i antyrasistowskich (Ch. Mills, P. Gilroy, U.Mehta, D. Armitage). Sekcja piąta pracy to „Zakończenie” zawierające zapowiadane omówienie głównych tez książki R.Tucka, The Rights of War and Peace, która – w sposób niezamierzony przez autora – umożliwia obronę tezy Macphersona. Szósta, ostatnia sekcja niniejszej rozprawy to dodatek w postaci oddzielnego eseju na temat „marksizmu Macphersona”. Jest to ważne zagadnienie w perspektywie pytania o „tożsamość ideologiczną” tego autora. Dla niektórych był on zbyt radykalnym socjalistą, inni natomiast uznawali go za przedstawiciela liberalizmu, której to orientacji nie zależy na żadnych, daleko idących reformach społecznych. Kwestia ta ma oczywiście i szerszy wymiar – odnosi się do wszelkich debat dotyczących krytyki liberalizmu i liberalnej demokracji, zarówno tych „wewnętrznych”, jak i tych „zewnętrznych” wobec tej orientacji.