Artykuł jest próbą empiriokrytycznej wykładni filozofii krytycznej Immanuela Kanta w ujęciu zaproponowanym przez Józefę z Krzyżanowskich Kodisową. Polska myślicielka czerpiąc z filozoficznego programu Kanta, próbując określić znaczenie Kanta dla filozofii współczesnej, wskazuje zarówno zalety jak i wady jego doktryny. Szczególną uwagę skupia na Kantowskiej epistemologii, zwłaszcza problemie apercepcji (empirycznej i tanscendentalnej), pojęciu samorzutności, poznawczym znaczeniu doświadczenia i empirycznej psychologii. Sięgając po empiriokrytyczny problemat energetyki i mechaniki, w artykule analizuję Kodisowej wykładnię filozofii jako nauki sprzyjającej rozeznaniu człowieka w otaczającym świecie.

Emergentyzm jest teorią, która wyjaśnia mechanizm ewolucyjnych zmian zachodzących w przyrodzie. W tej teorii podkreśla się, że nowe funkcje i właściwości pojawiające się na wyższych poziomach złożonych systemów są nieredukowalne do tych na niższych poziomach, ale uwzględniają funkcje i właściwości niższych poziomów złożoności. Teoria emergencji wyjaśnia, w jaki sposób z wielu względnie prostych składników powstają złożone systemy. Idea emergentyzmu występuje w pismach filozoficznych Józefa Życińskiego w kontekście dyskusji o możliwości takiej interpretacji procesów ewolucyjnych, w której biologiczną teorię ewolucji można (...) połączyć w spójny sposób z teologiczną doktryną o Bogu, Stwórcy wszechświata. W artykule przedstawiono główne idee sformułowane przez Życińskiego na temat tej teorii. Pierwsza część zawiera charakterystykę pewnych podstawowych pojęć, takich jak emergencja, superweniencja, przyczynowość odgórna; w drugiej części omówiono implikacje koncepcji Życińskiego, ważne dla rozumienia naturalizmu metodologicznego i ontologicznego. (shrink)

This article is devoted to the work of Józef Czapski, a Polish painter, writer, epistolographer and diarist who died in Maisons-Laffitte in 1993. The artist was also engaged in the matters of human life and politics. The article deals solely with his paintings. After a short presentation of Czapski’s artistic biography, a more in depth analysis of his works is provided. The article uses the artist’s letters and memoirs on top of the basic literature. The analysis shows that the Czapski’s (...) artistic work constitutes a closed whole; no new work, neither drawing nor painting will be added to his legacy, but, at the same time it is open because the threads of Czapski’s art remain unclosed. Czapski’s works constitute a logical whole in the sense that one can draw a circle around which they are arranged, except that the beginning of the journey does not coincide with the end. Czapski abandoned his first, rather inept expressionist works to take up in the broad sense a challenge of Post-Impressionism. However, not satisfied with the vision of Post-Impressionism and the painting focused on pure color delectations, he returned to his initial interest in de l’horreur de la vie, absorbing the lessons and experiences that his life gave him, digesting and consequently abandoning Post-Impressionism. To him, color is understood not as Impressionism understood it, but rather, as it was treated by Expressionism, howewer, he tempered it according to the school of Post-Impressionism and the French art. Czapski’s painting completes the full circle: his journey begins with “the scary head”, experiences post-impressionism, and blossoms with paintings depicting l’horreur de la vie and anxiety hidden in the stark colors of his late landscapes. The author describes Józef Czapski’s art as the great one, what is ultimately determined by the whole output, which, like a keystone brings together all the themes: of the painter, of the writer and of the man devoted to public affairs. (shrink)

One of the main problems of modern rationalistic theories of science is the non-eliminability of the subjective factor in the development of science. Temperate rationalism of Newton-Smith was an attempt to solve this problem. J. Życiński developed his own version of temperate rationalism in which the subjective factor played much more substantial role. In the article I am presenting his specific idea of the personal _commitment_ as a necessary condition for rationalism and science. In the first section I proceed to (...) reconstruct ˙ Życiński’s argument leading him to the conclusion of this epistemological necessity. Next in the section 2 I present his idea of the epistemological uncertainty principle as a consequence of the subjective _commitment_. In sections 3 and 4 I explore axiological and pragmatic aspects of the Życiński solution. Finally, in the section 5 I do compare his temperate rationalism with Newton-Smith’s proposal in the context of the Polanyi’s idea of personal knowledge showing differences in their respective approach to the role of the subjective factor in science and rationalism. (shrink)

Recenzja książki: _Media – kultura – dialog. W piątą rocznicę śmierci arcybiskupa Józefa Życińskiego_, red. R. Nęcek, W. Misztal, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, Kraków 2017, ss. 343.

Józef Ordęga (1802–1879) był polskim szlachcicem, uczestnikiem powstania listopadowego, a następnie jednym z działaczy Wielkiej Emigracji we Francji. W niniejszym artykule podjąłem próbę refleksji nad znaczeniem, jakie idea postępu zajmowała w jego piśmiennictwie z lat 1838–1846, kiedy próbował samodzielnej działalności politycznej. Wskazałem na silną inspirację doktryną francuskiego socjalizmu utopijnego, w szczególności saintsimonisty Philippe’a Bucheza. Ordęga, w ślad za nim, uważał, że postęp polega na wypełnianiu przez ludzkość celów objawianych stopniowo przez Boga. Twierdził, że idee związane z rewolucją francuską (wolność, równość, (...) braterstwo) są realizacją nauki Chrystusa i mają z gruntu katolicki charakter. Ponadto w ogólnym procesie postępu przypisywał szczególną rolę Polsce, wyrażając nadzieję, że w przyszłości odrodzi się ona jako państwo w pełni demokratyczne. (shrink)

One of the most important and the most valuable theme that can be found in the philosophical writings of Joseph Życiński is the idea of the field of rationality, which is a kind of a formal field constituted by a net of mathematical structures and abstract relations. This hypothesis explains the so called mathematicity and rationality of nature by assuming that formal structures are ontologically prior to the physical phenomena. In the present paper the idea of the field of rationality (...) will be discussed. The article consists of three parts. The first deals with the problem of mathematicity which is a starting point of Życiński’s analyses, the second presents the most important features of the field he talks about, the third compares his idea with some concepts of Whitehead whose philosophy was his main source of inspiration. (shrink)

Philosophical interests of Joseph Życiński in the domain of the philosophy of science were focused on the debate concerning the nature of science and philosophy of science that followed the Einstein-Planck revolution in science. The unexpected discovery of the philosophical, extra-scientific presuppositions in science, as well as of the extra-rational factors determining the way these presuppositions are accepted in science were to be explained within the meta-scientific framework. It is the aim of this paper to present ˙ Życiński’s diagnosis of (...) this post-revolutionary situation in the philosophy of science as well as his critique of the metascientific answers to this challenge. The reasons will be given why all those answers are put under two dichotomous rubrics of _internalism_ and _externalism_. It will be also explained how Życiński intends to supersede this false in his opinion opposition with a new concept of the doxatic rationality. However, the details of the metascientific proposal of Życiński will be given only in the subsequent paper. In order to perform the aim of the paper the metatheoretic tools set out by Popper will be used. (shrink)

It is worth underlining that the poem by Koblański discussed in here expressed the reaction to the first partitions of the country and it was received as a voice which rendered accurately feelings, misgivings and hopes the inhabitants of cordoned-off areas. It is proved in the commentary to the text in the mentioned edition, Political poetry of the first partitions and the delegation seym 1772-1777, in which we read, “About 1795 Karpiński refered to Koblański s poem in his work “To (...) A(ntoni) D(zieduszycki) on the occasion of his arrival from Warsaw in Rus, Galicia” and Naruszewicz did it in a poem, “Replay from Dzieduszycki to Karpiński”, Strong connections of the text with Autumn 1773 are not accidental. Thus, the patriotic elegy by Koblański, beside Sokalski beggar's song in emperor's cordon by Karpiński, occured the second significant though less known nowadays reaction to the news about ratification of the partitions treaty by the Seym; the news coming from the areas whose centre was Lwów. (shrink)

In my paper I raised the issue of time and focused on its recentivistic aspect. While discerning physical time from anthropological time I emphasized the meanings of "thymical" time. Such an aspect of time indicates not so much the relation of present time with the human as the direction of the lapse of time. Everything starts from and ends with our "now", our present as the only existing one. The recentivistic concept of time is a return to the source of (...) philosophy, source of philosophic considerations about the existence in view of contemporary "blurring" of philosophic deliberations. "Escape from the present" drives the humans into the cave of life through the past of the wasted chances or the future of the envisaged successes. The principal thesis of the deliberations conducted says there is no existence, thoughts, world, and, finally, the very human being without recens. Without recens there is even no present which continues the time. (shrink)

W artykule omówiono Tischnerowską koncepcję demokracji, skupiając się na jej podstawowych wartościach tego ustroju. Należą do nich: pokój społeczny, pluralizm, wolność i solidarność. U źródła tych wartości leży egzystencjalnie pojmowany dialog. Celem artykułu jest wskazanie aktualności filozofii Józefa Tischnera szczególnie w dobie burzliwych sporów politycznych o demokrację, które toczą się w ostatnich latach w Polsce.

9 kwietnia 2022 roku w Instytucie Teologicznym im. św. abp. Józefa Bilczewskiego Archidiecezji Lwowskiej zorganizowano 21. edycję sympozjum pt. "Filozofia dla teologów". Sympozjum zostało przygotowane we współpracy z Instytutem Filozofii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. W trakcie sympozjum wygłoszono sześć referatów oraz dyskutowano nad ich treścią. --------------------- Zgłoszono: 23/04/2022. Zrecenzowano: 13/05/2022. Zaakceptowano do publikacji: 09/06/2022.

Man and specifically human experiences define the space of Józef Tischner’s philosophy. The main thread of thinking about man is “the experience of the other” through which is born the “I”, the subject of Tischner’s philosophy of drama, in which fundamental issue is the meeting. Contemporary man, usually locked in his narrative of monadic life, is wary of the other. However, personal growth does not happen alone, but with the other. Man is not enough for himself, he needs confirmation and (...) recognition of the other. From the meeting with the other begins a drama which cannot be predicted. Through the drama that happens between “I” and you, the participants are open to the world of values and the agathological and axiological horizon of existence is before them. From the other, as Tischner notes, a call is coming to save him. By axiological thinking, one should try to solve the problem of the tragedy of the situation in which the other was found. This is thinking about the other according to value. The primacy of good over evil is revealed in the recognition of human freedom which is the essence of the relationship with the other. (shrink)