Abstract

Doktryna świadomej zgody jest moralnym fundamentem współczesnej medycyny i jednym z kluczowych zagadnień bioetycznych. Podstawą tej doktryny jest teza głosząca, że świadoma zgoda pacjenta upoważnia lekarza do podjęcia postępowania medycznego. Teza ta nie podlega w zasadzie dyskusji. Poważne wątpliwości pojawiają się, gdy pytamy o potrzebę takiego upoważnienia. Najczęstsza odpowiedź brzmi, iż zabiegając o świadomą zgodę pacjenta, respektujemy jego prawo do decydowania o sobie, czyli jego autonomię. Autonomia uznana jest za centralną wartość moralną. Jakiekolwiek inne wartości mogą być istotne, ale to autonomia jest kluczem do określenia właściwej relacji pacjent - lekarz. Autor niniejszego artykułu poddaje w wątpliwość taki pogląd. Analizuje dwie główne koncepcje pojęcia autonomii: autonomii działania i autonomii osoby, oraz stawia tezę, że żadna z nich nie wyjaśnia, na czym polega wartość autonomii i w związku z tym nie wskazuje, dlaczego lekarze winni zabiegać o zgodę pacjenta. Ideał autonomii, na podstawie którego zbudowana jest doktryna świadomej zgody, został zapożyczony z obszarów w istotny sposób różnych od tego obszaru, w którym znajdujemy relację pacjent - lekarz. Aby uporać się z problemami wynikającymi z powyższego, autor dystansuje się od idei zgody, a skupia się na pojęciu porozumienia. Próba poszukiwania porozumienia między pacjentem a lekarzem nie jest uzasadniona potrzebą ochrony uprzywilejowanych wartości moralnych (czy to autonomii, czy innej wartości), lecz podyktowana jest potrzebą ustalenia, co jest dobre dla pacjenta, będącego w relacji z lekarzem. Dobro pacjenta ma być wyznaczone za pomocą zasad, które określają granice tego, na co można w sposób uprawniony przystać. Obraz porozumienia przedstawiony jest przez autora w duchu myśli kantowskiej.