"Neue Potentiale einer erweiterten technischen Verfügungsgewalt machen das Mißverhältnis zwischen Ergebnissen angespanntester Rationalität und unreflektierten Zielen, erstarrten Wertsystemen, hinfälligen Ideologien offenbar." Die Ursachen und Folgen dieses Mißverhältnisses (und die Möglichkeiten seiner Aufhebung durch Reflexion) sind das Thema der vorliegenden Aufsätze von Jürgen Habermas; er untersucht, auf welche Weise die Gewalt technischer Verfügung in den "Konsensus handelnder und verhandelnder Bürger zurückgeholt werden kann", wie Technik, Wissenschaft und Demokratie unter den Bedingungen der fortgeschrittenen Industriegesellschaft zu vermitteln seien.

Różnorodność doktryn rodzi rozmaite problemy praktyczne. Dla filozofii polityki podstawowy jest dylemat: jak w warunkach wielości nie dających się ze sobą pogodzić teorii, wyznawanych przez obywateli i tworzone przez nich grupy, uzyskać i utrzymać stabilność państwa. Spróbuję rozwiązać go w ramach kategorii wypracowanych przez liberalizm polityczny Johna Rawlsa.

Demokrasi Liberal terbukti buta terhadap politik sebagai pembentukan identitas kolektif. Kebebasan individu tidak dapat menjelaskan militansi seorang aktivis terhadap ideologi yang diusungnya. Identitas bersifat kolektif, dan politik senantiasa berurusan dengan pembentukan "kami" sebagai laean dari "mereka". Antagonisme adalah karakter pembeda dari politik, yang mematok politik, sebagai pengambilan keputusan, bukan pencapaian konsensus. Politik adalah soal menjatuhkan keputusan dalam arena yang serba mungkin.Buku ini berupaya membangun teori militansi, yang dilupakan oleh demokrasi liberal dengan asumsi individualisme dan universalismenya. Berbekal teori-teori politik radikal (...) dari Chantal Mouffe, Ernesto Laclau, dan Alain Badiou, penulis merumuskan apa arti dan dari mana datangnya militansi itu. Dua hal yang tak pernah disebut dalam literatur-literatur demokrasi sebelumnya. (shrink)

Spór o dopuszczalność aborcji podtrzymują sprzeczne twierdzenia na temat statusu istoty ludzkiej pojmowanej jako osoba i stanowiącej część wspólnoty ludzkiej, która przestrzega pewnych norm dotyczących ludzi. Centralną normą jest tu zakaz zabijania ludzi. Przedstawiciele stanowiska rygorystycznego twierdzą, że w przypadku niepewności, każdy egzemplarz gatunku ludzkiego należy traktować jako bezwarunkowo upoważniony do nieprzerwanego istnienia biologicznego ; organizm ludzki staje się osobą i członkiem wspólnoty moralnej od chwili zapłodnienia oocytu przez plemnik; każdy przypadek rozmyślnego zniszczenia ludzkiego embrionu należy uznać za niewybaczalne zabójstwo. (...) Przedstawiciele stanowiska liberalnego utrzymują, że nie należy wprowadzać ustaw, których nie wspiera konsensus ; organizm ludzki staje się członkiem wspólnoty moralnej w chwili narodzin; przypadki zakończenia życia nie–osób należy traktować podobnie do zabijania nie–osób, tj. biorąc pod uwagę hierarchię podmiotów i motywy osoby działającej. Niestety, spór o dopuszczalność aborcji zwykle nie bierze pod uwagę stanowiska milczącej większości, która wydaje się uważać, że organizm ludzki staje się członkiem wspólnoty moralnej wtedy, gdy jego centralny układ nerwowy podejmuje swoje funkcje, tj. ok. dwunastego tygodnia ciąży; organizmowi ludzkiemu, który jeszcze nie ma statusu osoby, należy przypisać specjalny status, który przewyższa status zwierzęcia, lecz nie jest tożsamy ze statusem osoby. Wzięcie tych okoliczności pod uwagę musi skutkować akceptacją dla zakończenia życia płodów ludzkich wtedy, gdy występują poważne po temu przesłanki. (shrink)

Martha C. Nussbaum w oparciu o teorię sprawności tworzy wizję powszechnego ładu politycznego opartego na szacunku i tolerancji. Czy rzeczywiście jej teoria może stać się podstawą międzynarodowego liberalizmu politycznego? Wszak nosi ona wyraźne cechy opcji światpoglądowej – etyki moralnej autonomii jednostki. W dyskusji z Lindą Barclay Nussbuam odcina się od takiej interpretacji. Podkreśla pluralistyczny i uniwersalistyczny charakter swoich rozwiązań. Chce, aby konsensus oparty na teorii sprawności przekroczył bariery kultur, religii i narodowości. Stawia więc cele ambitniejsze niż sam Rawls, czołowy (...) polityczny liberał. Wskazuje też inne, poza Rawlsem, źródła idei liberalizmu politycznego. Piętnuje dostrzegany u Berlina i Raza brak szacunku wobec religii. (shrink)

Das Problem der dialogischen Dimension der Wahrheit wird im Ausgang von drei verschiedenen Positionen behandelt. Eine erste Sicht ergibt sich aus der transzendentalen Auffassung der Sprache, wie sie in Wilhelm Kamlahs und Paul Lorenzens Werk „Logische Propädeutik” mit groszer Eindringlichkeit und Klarheit vertreten wird. Die Konsensustheorie der Wahrheit, zu der sich beide Verfasser bekennen, stellt zweifellos einen Fortschritt gegenüber allen bisherigen Formulierungen des Prinzips der Verifizierbarkeit dar. Die Frage kann allerdings gestellt werden, ob Kamlah und Lorenzen dabei nicht stillschweigend gewisse (...) Einsichten der philosophischen Anthropologie und der Ontologie verwerten. Das ethische Moment, das dem Verlangen nach Wahrheit innewohnt, steht im Mittelpunkt der Philosophie des Emmanuel Levinas. Der Verfasser gruppiert in freier Weise gewisse Denkmotive, die in den Artikeln „La Philosophie et l'Idée de l'Infini” und „Liberté et Commandement” zu finden sind. Erfassung der Wahrheit erfordert insoferne eine heteronome Haltung, als sich der Erkennende dem Gesetz des anderen unterwerfen musz, das er erkennen will. Andererseits kann ihm Wahrheit nicht „auferlegt” werden. Der Erkennende musz sie sich in Freiheit und gemäsz dem Gesetz seines cogito eigen machen ; sie ist demnach das Resultat seines autonomen Denkens. Der Gegensatz zwischen heteronomer Rezeptivität und autonomer Aktivität könnte in erster Instanz durch den Begriff der „Ueberredung” versöhnt werden. Levinas legt jedoch den Nachdruck auf den Umstand, dasz auch dem beredten und logisch zwingende Diskurs etwas Fundamentales vorhergehen musz : die Erfahrung des Antlitzes des Anderen. Eine dritte Reihe von Betrachtungen stammt von dem Verfasser. Er wirft die Frage auf, ob die von Kamiah und Lorenzen entworfene Konsensustheorie nicht allzusehr auf relativ statische Verhältnisse auf dem Gebiet des Wissenschaftsbetriebes abgestimmt ist. Infolge einer wissenschaftlichen Revolution kann u.a. die für den Konsensus erforderliche intersubjektiv normierte Sprache fehlen. In einer derartigen Situation kann auch die Gemeinschaft der zeitgenössischen Spezialisten nicht die letzte Instanz bilden, die endgültig über Wahrheit und Unwahrheit entscheidet. Der Konsensus, den der verantwortungsbewuszte Entdecker, Erneuerer und Reformator des wissenschaftlichen Lebens anstrebt, besteht daher in der inneren Uebereinstimmung mit einer idealen, nicht mit einer empirisch aufzeigbaren Gemeinschaft. (shrink)

Enrique Dussel telah lama dikenal secara luas sebagai seorang filsuf dari Amerika Latin, yang memperkenalkan “filsafat pembebasan”. Buku Ethics of Liberation ini merupakan elaborasi gagasan sentralnya “pembebasan”. Dussel saat ini menjadi profesor filsafat di Universidad Autónoma Metropolitana, Iztapalapa dan di Universidad Nacional Autóma de México di Mexico City. Dalam karya ini ia mencoba mengatasi berbagai sistem etika yang berlatar belakang filsafat kontinental, yang ia sebut sebagai filsafat yang berbasis filsafat Yunani atau disebut juga “hellenosentrisme” atau “eropasentrisme. Filsafat dan sistem etika (...) ini tidak memadai lagi untuk mendorong pembebasan korban peminggiran oleh globalisasi dan kapitalisme neo-liberal. Dussel mengawali bukunya sepanjang 715 halaman ini dengan menyajikan uraian mengenai sistem etika dalam sejarah dunia, yang dipandang sebagai filsafat yang datang dari pinggiran, periferi. Dari sinilah Dussel mengembangkan etika dari perspektif korban yang tereksklusi. Pada Bagian I Dussel membahas “Fondasi Etika” (h. 53-186) yang terdiri dari tiga komponen. Pertama, etika material atau isi dari etika, yaitu reproduksi dan pengembangan kehidupan secara sadar. Dussel memulai uraiannya dengan pandangan antropologisnya, dimana digambarkan tingkat-tingkat kesatuan hidup manusia. Ia mengaitkan padangannya mengenai manusia dengan “neuroscience. Kemudian dibahas beberapa aliran dalam etikla material;, seperti utilitarianisme dan komunitarianisme (A. MacEntyre, Charles Tay;or, M. Walzer), konsep eudaimonis dari Aristoteles, Sittlichkeit dari Hegel, etika matrial dari Max Scheler, gagasan Xavier Zubiri.. Dari uraian yang sifatnya deskriptif itu, Dussel beranjak kepada perumusan universal, yang merupakan komponen kedua. Yang memberi pembenaran atas norma yang telah dirumuskan. Rumusan universal itu dicapai melalui suatu diskursus dari partisipan yang setara, dalam suatu komunitas komunikasi. Itulah syarat tercapainya kesahihan antarsubjektif. Yang dibahas Dussel adalah sistem etika Kant. John Rawls, Karel Otto-Apel dan J. Habermas. Tahap ketiga dibahas komponen kelayakan berhadapan dengan berbagai kendala.............. Buku Ethics of Liberation memuat uraian yang sangat kaya akan berbagai sistem etika, terutama sistem etika yang diajukan oleh berbagai filsuf kontemporer. Sistem itu tidak ditolak, tetapi harus dilengkap dengan sistem etika-kritis, yeng mendorong mereka yang menjadi korban untuk membebaskan diri. Untuk memperdalam analisisnya Dussel banyak mengacu kepada Marx, Sekolah Frankurt, Nietzsche dan Freud. Pandangan Freire mengenai dialog dan “raising consciousness” melengkap apa yang disebut “konsensus” dalam sistem etrika Habermasian. Dialog menjadi penting untuk membangun komunikasi dalam masyarakat yang asimetris. Ini diperkaya dengan pengalaman tumbuhnya kesadaran sebagaimana diuraikan oleh Rigoberto Menchú Sistem etika Emmanuel Levinas memberikan perspektif baru mengenai keharusan “pengakuan” (recognition) dan tanggung jawab terhadap yang lain. Buku Dussel ini akan memperkaya pandangan para dosen etika, yang pada umumnya terpaku pada sistem etika “Eropasentris.” (M. Sastrapratedja, Program Pascasarjana, Sekolah Tinggi Filsafat Driyarkara, Jakarta). (shrink)

John Rawls w ostatnim okresie swojej twórczości, zwanym liberalizmem politycznym, zaproponował zastosowanie w praktyce politycznej demokracji liberalnej zasady tolerancji względem filozofii. Jak mamy rozumieć owo zalecenie?

Celem niniejszego artykułu jest prezentacja najnowszego liberalnego projektu rozstrzygnięcia dylematu statusu prawdy w polityce. Tylko tyle i aż tyle, bowiem jest to próba wprowadzenia na polski rynek idei liberalnych odpowiedzi na rodzime wyzwania, palące problemy. Przy tak ambitnym dążeniu należy przedstawić poglądy największego z wielkich liberałów współczesnych – Johna Rawlsa. Jego dzieło na tzw. Zachodzie nikogo nie pozostawia obojętnym, jest źródłem inspiracji czy to w postaci apologetycznej interpretacji czy krytycznej recepcji, będącej często początkiem formułowania własnego stanowiska. Dzisiaj, prawie czterdzieści lat (...) po opublikowaniu jego pierwszej książki, nadal właściwie nie sposób rozprawiać o polityce nie znając i nie podziwiając osiągnięcia Rawlsa. (shrink)