Tak zwany spór o panteizm był istotnym wydarzeniem filozoficznym w niemieckim krajobrazie intelektualnym dwóch ostatnich dekad XVIII wieku, który spowodował jednocześnie odrodzenie zainteresowania Spinozą w Niemczech. Istnieje ogromna literatura dotycząca tego sporu z perspektywy zarówno filozoficznej, jak i czysto historiograficznej, jednakże pomimo intensywnie dyskutowanej tetralogii Jonathana I. Israela na temat historii oświecenia, wciąż brakuje nowej, szerszej debaty wokół relacji sporu o panteizm do globalnej dynamiki późnego oświecenia i jego wewnętrznych napięć. W artykule omawiane są kluczowe idee sformułowane przez Herdera, Goethego, (...) Fichtego, Kanta, Schleiermachera i Novalisa jako odpowiedzi na 'wyzwanie panteistyczne', które w formie prowokacji przedstawił Jacobi, a następnie pokazane jest, w jaki sposób ujawniają one pewne zasadnicze ideologiczne napięcia typowe dla nowoczesności. Wskazane są dwie podstawowe osie jako środki ciężkości całego sporu: oś transcendencji/immanencji oraz oś autonomii/heteronomii. Twierdzi się, że historyczny fenomen 'panteizmu' nie powinien być a priori wiązany z pewnym konkretnym emancypacyjnym potencjałem, lecz raczej potraktowany jako rodzaj 'soczewki' albo 'narzędzia sondującego' słabe punkty oświecenia i jego zaniedbane problemy, które w wielu przypadkach zostały wykorzystane przez kontroświeceniową reakcję. Podkreśla się jednak, że panteizm jako idea odegrał fundamentalną rolę w szybkim procesie de-eschatologizacji i jednocześnie jest znaczącym symptomem politycznej reorientacji w obrębie nowoczesności w sposób, który jednak nie ma nic wspólnego z tak zwaną klasyczną 'tezą o sekularyzacji' Löwitha, Schmitta czy Taubesa. (shrink)

The subject of the book is a reconsideration of the internalistic model of composition of the Platonic type, and its application in the ontology of quantum theory. Nonseparability is at the centre of quantum ontology. Quantum wholes are atemporal wholes governed by internalistic logic, requiring a relativization of fundamental notions of mechanics.

Quantum contextuality and its ontological meaning are very controversial issues, and they relate to other problems concerning the foundations of quantum theory. I address this controversy and stress the fact that contextuality is a universal topological property of quantum processes, which conflicts with the basic metaphysical assumption of the definiteness of being. I discuss the consequences of this fact and argue that generic quantum potentiality as a real physical indefiniteness has nothing in common with the classical notions of possibility and (...) counterfactuality, and that also it reverses, in a way, the classical mirror-like relation between actuality and definite possibility. (shrink)

The problem of time appears in the fundamental physics in a context of some attempts to formulate the quantized model of general relativity and it shows the inadequacy of many metaphysical assumptions underlying the principles of classical physics. The author uses the Leibnizian ontological model in order to demonstrate that the conceptual core of this problem could be basically identified in the context of tension between the principle of completeness of the world histories, and the reality of dynamics. He describes (...) shortly modern cosmological model of the growing causets in order to show the similar construction in the area of theoretical physics and the necessity of generalizing the notion of „dynamics”. The author puts the thesis that the ontology of quantum block-universe not only doesn’t exclude some dynamics, but it might also assume it on the fundamental level of description of the nature while preserving the physical general covariance and giving up the external, absolute time. (shrink)