Abstract

Prezentowany artykuł zajmuje się dwoma dziennikami Маха Frischa, które opisują przeżycia pisarza w czasie jego służby wojskowej w okresie II wojny światowej: Blätter aus dem Brotsack pisane w 1939 r. i Dienstbüchlein z 1974 r. Na podstawie porównania obu utworów można prześledzić rozwój światopoglądowy Frischa. Solidarność z grupą, nie komentujące posłuszeństwo wobec przełożonych, patriotyzm i wiara w sens służby wojskowej charakteryzują zapiski Frischa z młodości. Wspomnienia pisane w latach siedemdziesiątych odznaczają się krytycznym dystansem do własnej młodzieńczej naiwności, a przede wszystkim d o instytucji armii, która według Frischa swą istotą przeczy idei demokracji. Przeciwko uniformizacji, kolektywnemu myśleniu i zatarciu indywidualności zwraca się Frisch, podobnie jak w Dienstbüchlein, w większości powojennych utworów.