Abstract

Ο ασφαλέστερος τρόπος προσέγγισης της έννοιας της ελευθερίας στη φιλοσοφία του Κροπότκιν είναι μέσω της ανάλυσης που ακολουθεί τη μεταγενέστερη διάκριση αρνητικής και θετικής ελευθερίας η οποία συνδέεται με τον Aΐζάια Μπερλίν. Ο Ρώσος διανοητής εκκινεί από μία αντίληψη της ελευθερίας ως ηθικού αυτοκαθορισμού, η οποία διέπεται εμφανώς από τις αρχές της θετικής ελευθερίας. Εν τούτοις δεν υποτάσσει την αυτονομία στην ετερονομία, αντίθετα την εκλαμβάνει ως σχέση αλληλεξάρτησης. Στο έργο του συναντάται εμμέσως η “ανθρωπολογική” ή “οντολογική” θεώρηση του τρόπου συγκρότησης του ανθρώπινου υποκειμένου με την “κανονιστική επιλογή” υπέρ μιας ορισμένης οργάνωσης της πολιτικής και της κοινωνίας. Αυτές καθιστούν δυνατή τη συνύπαρξη θετικής και αρνητικής ελευθερίας, δηλαδή τόσο την ατομική όσο και τη συλλογική ελευθερία. Η μελέτη του έργου του αναδεικνύει μία σχετική ανακολουθία μεταξύ της ελευθερίας των ατόμων να καθορίσουν τη ζωή τους και των αντικειμενικών, φυσικών διαδικασιών, τις οποίες επικαλείται ο Κροπότκιν. Παρά ταύτα ο ίδιος θεωρεί την κοινωνική επανάσταση ως συλλογική απόφαση, στηρίζει δε την κοινωνική του πρόταση τόσο στην αυτοοργάνωση, όσο στην αλληλοβοήθεια και στον κοινοτισμό. Με αυτόν τον τρόπο οδηγείται σε μια ιδιαίτερη σύζευξη των δύο φαινομενικά αντιθετικών διαστάσεων της ελευθερίας.