Tomasz Mann umieścił w Czarodziejskiej górze zdanie, które ma swoją historię. Wspomniał, że jego bohater Hans Castorp spędził cztery semestry jako student budowy okrętów na gdańskiej Politechnice. Zafascynowany tym zdaniem – i co nie bez znaczenia – urodzony w Gdańsku pisarz Paweł Huelle napisał powieść o gdańskim epizodzie bohatera Tomasza Manna, której nadał tytuł Castorp. Artykuł wskazuje na najistotniejsze motywy obu tych powieści w perspektywie pytania o ideę kultury. Jak wiadomo jedną z najważniejszych inspiracji w twórczości Manna jest filozofia Artura (...) Schopenhauera. Jego metafizykę woli, grę sił płodzenia i unicestwiania, uznaje Mann za projekt bardzo atrakcyjny artystycznie. Jednak projekt, który w ostatecznym rezultacie musi przynieść roztopienie jednostki w bezforemnym świecie metafizycznej woli, jest w ocenie Manna wrogi życiu i stanowi zagrożenie dla form kultury. Castorp, bohater literacki wydany na działanie ciemnych i ślepych sił woli, jest przykładem człowieka, który przyjmuje ten fakt do wiadomości, ale staje po stronie życia. Podejmuje próbę okiełznania tych sił i nadania im cywilizowanej i bardziej przyjaznej człowiekowi formy. Jest to próba walki o wartość życia, która w interpretacji Manna posiada charakter etyczny. W świetle filozofii Heinricha Rickerta bohater literacki Castorp to człowiek, który dąży do ulepszenia własnej natury i widzi w tym zadanie, które spełnia się w obszarze kultury. Swoje postępowanie i działanie chce podporządkować normom i trwałym wartościom, przyjmując tę postawę za nadrzędny imperatyw etyczny. Dąży do wypracowania pozaczasowych wartości jako przeciwwagi dla metafizycznego bytu woli. W szerszym kontekście obrazuje to proces, w którym transcendentny byt zostaje zastąpiony przez „transcendentną powinność”. (shrink)

The article focuses on the central problem of Kant’s philosophy, namely the separation of aesthetics and transcendental dialectic, or in other words the field of senses and the field of reason, or as seen from the point of epistemology: receptivity and spontaneity. The author attempts to give the most exact picture of the source conception, as presented by Kant, adding only his own systematization and giving an account of later interpretations made from the standpoints of Neo-Kantianism and existential philosophy.

In the article two key chapters of Thomas Mann’s “The Magic Mountain”, namely “Walpurgis Night” and “Snow” are interpreted in the categories of aesthetic experience. In both of them Hans Castorp is lead into a dream, which could be treated as a hermeneutical symbol. Castorp experiences the feeling of the sublime which is a source of the spiritual metamorphosis. Seen from this angle Castorp turns out to be a literary expression of a new anthropological conception of man, and “The Magic (...) Mountain” – a critique of the attempts to realize such a conception by the help of a solely intellectual argumentation. (shrink)

In Germany the positivistic tendencies in sciences in the second half of the 19th century gave rise to attempts of establishing metaphysics on the empirical ground. In his philosophy Hermann Lotze takes the laws of nature as a starting point and considers them from the point of the fundamental teleological principle. The sense of beauty, being an important element of this teleology, consists in the feeling of compatibility of the cognitive faculties and the material of cognition, the latter reaching beyond (...) the content of purely intellectual cognition. Following Kant Lotze describes it as a vital feeling which enables him to postulate the existence of spiritual principle governing the mechanism of the material world. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest recepcja filozofii Schopenhauera w Czarodziejskiej górze – najbardziej znanej powieści Tomasza Manna. Wpływ Schopenhauera na twórczość Manna jest sprawą znaną i omawianą w różnych kontekstach przez historyków literatury niemieckiej. W tym przypadku relacja głównych protagonistów powieści Hansa Castorpa i Kławdii Chauchat, zostaje przedstawiona jako literacka „ilustracja” doktryny filozofa. Tomasz Mann posługuje się „mistyką ciała” jako próbą doświadczenia Schopenhauerowskiej transcendencji. Analogiczną funkcję w oparciu o estetykę Schopenhauera wypełnia w powieści muzyka. Czarodziejska góra zostaje ukazana jako przykład koncepcji artystycznej (...) wyrosłej z systemu filozofa, choć traktowany jest on raczej jako punkt wyjścia, a nie jako cel. (shrink)

Referat stanowi próbę rekonstrukcji poglądów moralnych i etycznych Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza, skrystalizowanych w okresie pobytu w Królewcu, gdzie był studentem tamtejszej Albertyny i uczniem Kanta. Ważnym składnikiem duchowej formacji młodego Mrongowiusza stał się religijny nurt pietyzmu, wywierający w ówczesnych czasach jeszcze znaczny wpływ na atmosferę życia umysłowego zarówno Królewca jak i Albertyny. Wpływ ten widoczny jest także w późniejszych głoszonych przez pastora Mrongowiusza kazaniach. Natomiast fakt dokonanego u schyłku życia przekładu na język polski i publikacji w Gdańsku notatek z królewieckich (...) wykładów wydanych jako „Rozprawa filozoficzna o religii i moralności” Kanta świadczy o wierności gdańskiego kaznodziei wobec nauki moralnej swego najsłynniejszego nauczyciela i zamiarze przekazania jej rodakom jako rodzaj duchowego testamentu. (shrink)

The article is an attempt to treat Thomas Mann’s The Magic Mountain as a novel about Germany. According to its author the spiritual condition of Germany personified by Hans Castorp was established during the history through the collision of the elements of Western and Eastern cultures. The first protest against the West was raised by Martin Luter in his critique that led to the internalization of German life. As a consequence, the culture of the nation was dominated by music. This (...) domination mirrored the process in which both elements characteristic for both antagonistic spheres, namely arbitrariness and order, were united as in music counterpoint. Thomas Mann’s idea of humanism, being the continuation of Goethe’s and Nietzsche’s postulates, is a project of their synthesis. (shrink)