Abstract

1256 M. yılında Hülagu tarafından merkezi Tebriz olmak üzere İran’da kurulan İlhanlı devleti,1335 M. de Ebu Said Bahadır Han’ın vârissiz olarak ölmesi üzerine farklı bölgelerde çeşitli beyliklere ayrılarak tarih sahnesinden çekilir. Bu süreç içerisinde İran’da gelişen mimari ve sanat esas itibariyle Selçuklu sanatının devamı niteliğindedir. Kum kentindeki bir grup İlhanlı Anıt Mezarının dışında İlhanlılar dönemin sanat ve mimarisine özgün katkı sunamamışlar. Genel olarak Selçuklu döneminde başlayan mimari ve bezeme özellikleri İlhanlılar döneminde devam etmiştir. Ancak XIV.yy ın başlarından itibaren bezemede barok tarz olarak nitelendirilebilecek aşırılık İlhanlı süslemelerinin Selçukludan ayrılmasını sağlamıştır. Tarihsel süreç içerisinde erken tarihli örneklerdeki bezemelerin orta kabartma tekniğinde uygulandığı, süreç ilerledikçe yüksek kabartmaya geçildiği gözlemlenir. Bazı mihraplarda mavi ve kırmızı ağırlıklı olmak üzere renk kullanıldığı da tespit edilmiştir. İncelenen mihraplar içerisinde Urumiye Mescidi Cuma mihrabı boyut, Olcayto Mescidi mihrabı olgunluk, Piri Bakran Anıt Mezar mihrabı boyut ve bezeme, Azerbaycan bölgesi mihrapları üçgen niş kemerleri bakımından özellik arz eder. Meşkinşehir Sultan Haydar kümbetinde Sasani dönemine ait bir ateşgede bulunması ayrıca bir farklılıktır. Çalışmada söz konusu coğrafyada günümüze gelebilen yapılardan 17 tanesinde orijinal 19 İlhanlı alçı mihrabı incelenmiştir. Mihrapların teknik, tarz ve süsleme unsurları ayrıntılı olarak tanımlanıp değerlendirilmesi yapılmıştır.19 alçı mihrapta 7 usta adı tespit edilmiştir.