The first part of the article contains a logical reconstruction and a methodological analysis of some aspects of the famous Władysław Witiwcki’s work “Faith of Enlightened”. In particular, the classifications of believers and the principles of these classifications are analyzed; methodological errors committed by Witwicki are indicated. In the second part of the text, Witwicki's distinctions are illustrated by attitudes towards God and faith represented by four representatives of the Lvov-Warsaw School: Kazimierz Twardowski, Jan Łukasiewicz, Tadeusz Kotarbiński, and Józef Maria (...) Bocheński. (shrink)

This paper concerns an important and exciting book by Marek Dobrzeniecki Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga [Hiddenness and the Incarnation: A Theistic Response to John L. Schellenberg’s Argument for Divine Nonexistence]. After a brief discussion of the content of the book’s chapters, critical remarks are presented. They concern the adopted method and approach to Schellenberg’s philosophy in general and the argument from hiddenness in particular. The conceptual framework serving as a typologization of (...) the propositional dimension of the phenomenon of theistic belief/faith is dubious and requires in-depth research. It is worth considering the possibility of asymmetry of the attitudes of belief/faith and unbelief, which requires consideration in the reasoning whose legitimacy would assume the transfer of features from one to the other and the negation functor. Regarding the voluntarism of belief in God, the paper suggests that extreme, purely intellectual, and purely volitional positions should be considered, as well as moderate and mixed ones. It is argued extensively that Dobrzeniecki’s criticism against the arguments of Rea and Mourad is not conclusive. Just the possibility of voluntariness of disbelief undermines the validity of Schellenberg’s argument and should therefore be ruled out as much as possible. The paper suggests supplementing Dobrzeniecki’s approach with a ‘trans-paradigmatic’ approach consisting of external criticism, which, in the light of Schellenberg’s arguments being probably incompatible with the described phenomenon of religious belief in God, leads to a modification of the theoretical apparatus of Schellenberg’s paradigm. Such a modification deprives the latter’s argument of justification. --- Niniejszy artykuł dotyczy ważnej i interesującej książki Marka Dobrzenieckiego Ukrytość i Wcielenie. Teistyczna odpowiedź na argument Johna L. Schellenberga za nieistnieniem Boga. Po krótkim omówieniu zawartości poszczególnych rozdziałów książki prezentuję swoje uwagi krytyczne. Dotyczą one przyjętej metody i podejścia do filozofii Schellenberga w ogólności, a argumentu z ukrytości w szczególności. Wątpliwa i wymagająca pogłębionego badania jest siatka pojęciowa pełniąca funkcję typologizacji propozycjonalnego wymiaru fenomenu wiary teistycznej. Warta rozważania jest możliwość niesymetryczności postaw wiary i niewiary, co wymaga uwzględnienia w rozumowaniach, których zasadność zakładałaby przenoszenie cech z jednej na drugą oraz funktora negacji. W sprawie woluntaryzmu wiary w Boga sugeruję, że należy rozpatrywać nie tylko stanowiska skrajne, czysto intelektualistyczne i czysto wolicjonalne, ale także u miarkowane i mieszane. Argumentuję szeroko, że krytyka Dobrzenieckiego skierowana przeciwko argumentom Rea i Mourada nie jest konkluzywna. Argumentuję, że samo możliwość woluntarności niewiary podważa zasadność argumentu Schellenberga i dlatego powinna ona być wykluczona w sposób maksymalnie możliwie uzasadniony. Sugeruję uzupełnienie podejścia Dobrzenieckiego o podejście ‘transparadygmatyczne’ polegające na rodzaju krytyki zewnętrznej, która w świetle nieprzystawania argumentacji Schellenberga do opisywanego fenomenu prowadzi do modyfikacji aparatu teoretycznego paradygmatu Schellenberga. Taka modyfikacja odbiera argumentowi tego ostatniego moc uzasadniającą. (shrink)

Obecnie na polskim rynku radiowym istnieje wiele rozgłośni katolickich, które są ważnym nośnikiem ewangelizacji. Najwyższą słuchalność ma ponadregionalna sieć rozgłośni lokalnych Radia Plus, która nadaje program o charakterze społeczno- -religijnym. Przeanalizowano 89 materiałów znajdujących się w archiwum programu Kościół – Wydarzenia – Komentarze. Celem artykułu jest ukazanie różnorodności tematów poruszanych na antenie, uwzględniając jednocześnie wątki ważne dla Kościoła w 2016 roku. Pod względem metod i treści tekst jest napisany w stylu dokumentacyjnym.

Artykuł omawia analizę fenomenu życia religijnego w filozofii Williama Jamesa (1842-1910). Wskazano na kalwińskie korzenie twórcy pragmatyzmu a zwłaszcza na prezbiteriański schemat zwany sylogizmem praktycznym, który w powodzeniu życiowym szukał potwierdzenia posiadania łaski religijnej. Twórca pragmatyzmu, rozpoczął swoje badania od analizy przeżyć ludzkich z perspektywy psychologicznej. Pod koniec życia coraz więcej uwagi poświęcił analizie fenomenu życia religijnego. Poglądy swoje wyłożył w wykładach edynburskich w roku 1901, które zostały wydane w książce Doświadczenia religijne. Analizie przeżyć religijnych poświęcone są też końcowe partie (...) Pragmatyzmu (1907). James wskazuje na znaczenie przeżyć religijnych w życiu człowieka. Uważa, że istotę religii stanowi poczucie zależności, odczucie obecności tego, co nadprzyrodzone. W religii nie chodzi o dogmaty, instytucje czy rytuały, lecz o pożytek, jaki przynosi ona jednostce, porządkując jej życie. Głównym celem religii pozytywnych jest wyzwolenie człowieka od zła. Tak opisana religijność jawi się jako swoista sapientia, życiowa mądrość, która porządkuje ludzkie życie i wnosi w nie wartość dodatnią. Stąd takie rozumienie religii zostaje określone w artykule mianem sapientia pragmatica. (shrink)

Artykuł stanowi odpowiedź na dziesięć tekstów, w których zgłoszono zarzuty lub uwagi do mojej książki Między ukryciem a jawnością. Esej z filozofii religii i teologii filozoficznej (Wojtysiak 2023). Odpowiedź podzieliłem na trzy grupy tematyczne: teistyczny argument z wielkiego faktu wiary, krytyka ateistycznego argumentu ze zła oraz obrona religii z jej testymonialnego charakteru. W pierwszej części artykułu bronię tezy, że mój teistyczny argument z wielkiego faktu wiary jest, pomimo wysuniętych trudności i dzięki jego ulepszeniom, silniejszy od (sformułowanego przez J.L. Schellenberga) ateistycznego (...) argumentu z faktu niewiary. Wciąż uważam, że teizm najlepiej wyjaśnia fakt powszechności i trwania wiary w Boga lub „czegoś” do Niego podobnego. W drugiej części artykułu uzasadniam tezę, że właściwie rozumiana zasada łaski kreacyjnej zarówno pozwala spodziewać się zła w świecie (w podobnym stopniu co ateizm), jak i nie narusza naszych intuicji na temat dobroci Boga. Dodatkowo bronię racjonalności wiary w stan „pierwotnej sprawiedliwości”. W trzeciej części podtrzymuję swoje przekonanie, że religia jest jedną z tych dziedzin życia, w których jesteśmy skazani na wiedzę testymonialną. Dlatego religia ma prima facie wartość poznawczą. (shrink)

Kiedy ciśnienie aktualnych wydarzeń pozbawia nas swobody wyboru tematu, wielka jest pokusa, by stanąć do wyścigu z Johnami Waynami „wśród nas intelektualistów'', o to, który z nas najszybciej strzeli z biodra. Jeszcze niedawno spory koncentrowany się wokół zupełnie innego tematu - kwestii, czy i na ile mamy poddać się inżynieryjno-genetycznej samoinstrumentalizacji lub dążyć wręcz do samooptymalizacji. Właśnie o pierwsze kroki stawiane na tej drodze rozgorzał spór pomiędzy rzecznikami dwóch wielkich potęg wiary - zinstytucjonalizowanej nauki i Kościoła. Obawy pierwszej strony dotyczyły (...) obskurantyzmu i kierowanego sceptycyzmem wobec nauki osłaniania archaicznych reliktów emocjonalnych, strona druga zwracała się przeciw scjentystycznej wierze w postęp głoszonej przez podkopujący moralność, brutalny naturalizm. Tymczasem 11 września napięcie pomiędzy społeczeństwem laickim a religią eksplodowało w całkiem inny sposób. (shrink)

Kiedy ciśnienie aktualnych wydarzeń pozbawia nas swobody wyboru tematu, wielka jest pokusa, by stanąć do wyścigu z Johnami Waynami „wśród nas intelektualistów'', o to, który z nas najszybciej strzeli z biodra. Jeszcze niedawno spory koncentrowany się wokół zupełnie innego tematu - kwestii, czy i na ile mamy poddać się inżynieryjno-genetycznej samoinstrumentalizacji lub dążyć wręcz do samooptymalizacji. Właśnie o pierwsze kroki stawiane na tej drodze rozgorzał spór pomiędzy rzecznikami dwóch wielkich potęg wiary - zinstytucjonalizowanej nauki i Kościoła. Obawy pierwszej strony dotyczyły (...) obskurantyzmu i kierowanego sceptycyzmem wobec nauki osłaniania archaicznych reliktów emocjonalnych, strona druga zwracała się przeciw scjentystycznej wierze w postęp głoszonej przez podkopujący moralność, brutalny naturalizm. Tymczasem 11 września napięcie pomiędzy społeczeństwem laickim a religią eksplodowało w całkiem inny sposób. (shrink)

At the beginning of my article I present the themes, symbols and quotations which refer to the Bible and I discuss their functions. Afterwards, I show the image of God embodied in Różewicz’s poetry. First, this God is helpless and submissive to history and poeple. Then, he is the almighty Creator who supports a man. Subsequently, I present Różewicz as a poet who converted from atheism to faith. Early on, the author was demonstrating his departure from God caused by his (...) war experiences. He felt that God had died and in this connection all the values precious for a man had died too. In spite of this, the faith remained in the local point of Różewicz’s autlook on life. The author often looked back on his childhood when he had been close to the Lord. He became aware of lack of spiritual prime in his liľe. He also knew that life without God turns into merely a phisical existence. Finally, he found the real faith and wrote pieces which we can consider as his declaration. (shrink)

Czy określenie współczesnego świata zachodniego mianem świeckiego jest zasadne? Biorąc pod uwagę upadek „tezy sekularyzacyjnej”, zakładającej ścisły związek między powstaniem nowoczesności a atrofią wiary, a także obserwowane w wielu społeczeństwach zachodnich zjawisko „deprywatyzacji” religii, taka diagnoza współczesności musi wydać się co najmniej wątpliwa. Dlaczego zatem Charles Taylor, uważany za jednego z najwybitniejszych współczesnych filozofów, w taki właśnie sposób określa czasy, w których żyjemy? Czy bliższy prawdy nie jest – głoszony przez przedstawicieli nauk humanistycznych i społecznych – pogląd o nastaniu porządku (...) postświeckiego? Prezentowana książka omawia podstawowe cechy współczesnej kultury, które, w przekonaniu kanadyjskiego myśliciela, świadczą o jej świeckim charakterze. Zwraca się tu szczególną uwagę na wyartykułowany przez Taylora filozoficzny wymiar świeckości, który dotyczy nie tyle naszych przekonań, ile warunkującego je i tym samym bardziej od nich podstawowego „kontekstu rozumienia”. Autor pokazuje, że takie ujęcie problemu pozwala Taylorowi wyjść poza negatywne rozumienie świeckości, postrzegające ją jako residuum powstałe wskutek upadku religii, i nie tylko wskazać na wzajemne zapośredniczenie tych kategorii, lecz także odsłonić historyczny, moralny i społeczny wymiar tego, co świeckie. Uchwycenie historycznego oraz strukturalnego powiązania świeckości z religią umożliwia także dokonanie krytyki niektórych wersji postsekularyzmu. (shrink)

The paper remains and reinforces a viewpoint that science and religion (theology) are methodologically and epistemologically independent. However, it also suggests that this independence can be overcome if a "third party" is taken into account, that is - philosophy. Such possibility seems to follow from the thesis of incommensurability and the thesis of underdetermination formulated and analyzed in current philosophy of science.

Are there brain differences between believers and nonbelievers? In order to investigate the effect of religious beliefs on cognitive control, Michael Inzlicht and his collaborators measured the neural correlates of performance monitoring and affective responses to errors, specifically, the error-related negativity. ERN is a neurophysiological marker occurring within 100 ms of error commission, and generated in the anterior cingulate cortex. The researchers observed that religious conviction is marked by reduced reactivity in the ACC, a cortical system that is involved in (...) the experience of anxiety and is important for self-regulation. Thus, they claimed that these results offer a mechanism for the finding that religion is linked to positive mental health and low rates of mortality. (shrink)

Referring to the session "Science and religion" (Filozofia Nauki 1/2006) - esp. to Jan Wolenski's contribution article "Return to the theory of double truth" - the author presents two ways of interpreting the meaning of religion statements. According to one of them, the statements may be shown to possess some kind of empirical content, due to their definitional connection with empirical terms of everyday language, and, in consequence, may bear logical relations to empirical statements. According to the other way of (...) interpreting religion statements, they appear to be devoid of any empirical content and - s Wolenski claims - cannot be supported or threatened by any empirical data. (shrink)

Recenzja książek W. Buchner, Wojna i konkwista. Hiszpańska myśl polityczna Złotego Wieku i A.A. Chaufe, Wiara i wolność. Myśl ekonomiczna późnych scholastyków.