W artykule rozważam następujący problem: czy powinniśmy przykładać taką samą wagę do interesów i dobrobytu ludzi istniejących w przyszłości, jak do interesów i dobrobytu jednostek żyjących obecnie? Staram się wykazać, że traktowanie wymiaru czasowego analogicznie do przestrzennego jest problematyczne, zarówno jeśli chodzi o wymogi moralne, jak i o zasady sprawiedliwości, którymi powinny kierować się instytucje społeczne. Analizuję problem społecznej stopy dyskontowej, a także wskazuję na ograniczenia, jakie napotyka w związku z nim konsekwencjalistyczny rachunek zysków i strat w kontekście sprawiedliwości międzypokoleniowej.

Sprawiedliwość jako kategoria etyczno-prawna pozostaje w ścisłym związku z prawem tak naturalnym, jak też pozytywnym. Powiązania te są wszakże tego rodzaju, że umożliwiają traktowanie sprawiedliwości jako odrębnej struktury w ramach ogólnego ładu moralno-prawnego. Dzięki temu również w obrębie etyki chrześcijańskiej istnieje pokaźna literatura poświęcona problematyce oplecionej około tego pojęcia. W czasie, kiedy łacina była w powszechnym użyciu, często pojawiały się traktaty pod tytułem De iustitia bądź De iure et iustitia. Z chwilą, kiedy w filozofii i etyce górę wzięły języki (...) narodowe, sprawiedliwość nadal przyciąga ku sobie uwagę autorów. Owszem krąg zainteresowania się tą problematyki rozszerzył się na teoretyków innych także, poza chrześcijańskich filozofów. Panujący w tym świecie pluralizm doktryn etycznoprawnych spowodował, ze zamiast coraz klarowniejszego pojecia sprawiedliwości mamy coraz więcej znaków zapytania, niekiedy wręcz zasadniczych trudności odnośnie do właściwego rozumienia tego pojecia. W tym stanie poglądów narzuca się konieczność skonfrontowania stanowiska etyki chrześcijańskiej z głoszonymi dziś koncepcjami. Dobrą po temu okazję stwarza praca znanego w Polsce i zagranicą filozofa i teoretyka prawa Ch. Perelmana. Nie jest to autor tak w świecie naukowym populamy, jak np. J. Rawls, ale właśnie jego prace dostarczają najlepszego materiału dla realizacji postawionego sobie przed chwilą celu. (shrink)

Sprawiedliwość jako kategoria etyczno-prawna pozostaje w ścisłym związku z prawem tak naturalnym, jak też pozytywnym. Powiązania te są wszakże tego rodzaju, że umożliwiają traktowanie sprawiedliwości jako odrębnej struktury w ramach ogólnego ładu moralno-prawnego. Dzięki temu również w obrębie etyki chrześcijańskiej istnieje pokaźna literatura poświęcona problematyce oplecionej około tego pojęcia. W czasie, kiedy łacina była w powszechnym użyciu, często pojawiały się traktaty pod tytułem De iustitia bądź De iure et iustitia. Z chwilą, kiedy w filozofii i etyce górę wzięły języki (...) narodowe, sprawiedliwość nadal przyciąga ku sobie uwagę autorów. Owszem krąg zainteresowania się tą problematyki rozszerzył się na teoretyków innych także, poza chrześcijańskich filozofów. Panujący w tym świecie pluralizm doktryn etycznoprawnych spowodował, ze zamiast coraz klarowniejszego pojecia sprawiedliwości mamy coraz więcej znaków zapytania, niekiedy wręcz zasadniczych trudności odnośnie do właściwego rozumienia tego pojecia. W tym stanie poglądów narzuca się konieczność skonfrontowania stanowiska etyki chrześcijańskiej z głoszonymi dziś koncepcjami. Dobrą po temu okazję stwarza praca znanego w Polsce i zagranicą filozofa i teoretyka prawa Ch. Perelmana. Nie jest to autor tak w świecie naukowym populamy, jak np. J. Rawls, ale właśnie jego prace dostarczają najlepszego materiału dla realizacji postawionego sobie przed chwilą celu. (shrink)

The contribution focuses on philosophical issues of justice of positive law in the light of the social teaching of John Paul II. The analyses start with consideration of anthropological foundations of justice as virtue, develop with the reflexion upon justice of actions realizing justice and finally arrive at examination of the criteria of justice of law. -/- It is argued that relations between a human being and goods (ends of actions) form ontological basis of natural law and justice of actions (...) – orders and prohibitions are secondary in respect to these relations. An aim of just law (and natural law) is not preservation or restoration of abstractly understood moral order based on norms – orders and prohibitions) but integral development (good) of a person – a being possessing dignity. John Paul’s II philosophy of law takes advantage primarily of Thomas Aquinas’ approach to law and combines it with constructions which are typical for modern human rights protection. John Paul’s II conception of natural law is anthropocentric and bases on subjective rights thinking. Human dignity and human rights which derive from it provide basic criteria for the justice of law. Human rights as subjective rights disclose natural law which is understood as a set of goods for a human person. These goods are ends of actions and as such they determine actions and their forms. This point of view is compatible with Aquinas’ definition: “law is nothing but a rational plan of operation, and … the rational plan of any kind of work is derived from the end” (Summa contra gentiles, lib. 3, cap. 114, n. 5). -/- Positive (human) law which is not just has no normative power in this sense that it does not in itself provide reasons for concrete actions of a concrete actor. Sometimes there are moral reasons for following unjust law, however if its norm prescribes actions which are wrong in themselves (internally wrong) there is moral obligation to act contrary to such a legal norm. -/- Zasadniczym przedmiotem opracowania jest filozoficzna refleksja Jana Pawła II nad sprawiedliwością prawa stanowionego. Analizy przebiegają od zagadnienia antropologicznych podstaw sprawiedliwości poprzez problematykę działań realizujących sprawiedliwość do zagadnienia sprawiedliwości prawa stanowionego. Opracowanie zamykają uwagi wskazujące na kontekst teologiczny istotny dla problematyki sprawiedliwości, którego analiza wykracza jednak poza podjęte zamierzenie koncentrujące się na problematyce filozoficznoprawnej. Argumentuje się, że u podstaw tej refleksji leży namysł nad relacją człowieka do dobra, która stanowi ontologiczną podstawę prawa naturalnego i sprawiedliwości – nakazy i zakazy są wtórne wobec tej relacji. Celem prawa i sprawiedliwości jest dobro konkretnego, obdarzonego godnością człowieka, a nie np. przywracanie abstrakcyjnie pojętego porządku moralnego. Od strony konstrukcji teoretycznej, filozofia prawa Jana Pawła II jest osadzona przede wszystkim na koncepcji Tomasza z Akwinu łączonej z konstrukcjami typowymi dla współczesnej ochrony praw człowieka. To w godności i wynikających z niej prawach człowieka poszukiwać trzeba zasadniczych treściowych kryteriów sprawiedliwości prawa. Prawa człowieka jako prawa podmiotowe są podstawowym wyrazem prawa naturalnego, stanowiącego ontyczną podstawę sprawiedliwości i które pojmowane jest jako zespół dóbr dla osoby, zatem i celów kształtujących działanie. Perspektywa pojmowania prawa naturalnego jest antropocentryczna. Prawo stanowione, które nie jest sprawiedliwe, nie ma „mocy prawa”, przede wszystkim w takim sensie, że nie stanowi samo w sobie racji działania. Niekiedy, ze względów moralnych, niesprawiedliwe prawo wymaga posłuszeństwa. Jeśli jednak prawo stanowione daje uprawnienia do czynów wewnętrznie złych i nakazuje takie czyny, to nie tylko nie obowiązuje w sumieniu i nie jest racją działania, ale obowiązkiem jest postępowanie wbrew takiemu prawu. (shrink)

The article deals with John Rawls’ theory of justice. The principal categories of Rawls’ book are analysed; especially the “veil of ignorance” and the principles of justice. Author’s attention is focused on some philosophical aspects of the concept of justice. The question of grounding of the idea of justice is analysed. Rawls’ theory is criticized for its lack of explanation in which way the idea of justice is given: is it a primordial experience or a result of the rational calculus?

It is a belief of the author that A Theory of Justice by John Rawls is one of the most fundamental works in moral philosophy written in the 20th century. The principal merit of the book is found in a conceptual framework for a systematic discussion of the issues arising in moral philosophy, political philosophy, and legal philosophy. These discussions lead to the formulation of interrelated criteria of rightness for jurisdiction, legislation, constitutional provisions, uncodified practices and behaviour of individuals. However, (...) the criteria offered by Rawls appear defective in certain conditions. They cannot fully support the principles of liberty and the principles of justice, nor the particular enactments contained in the just constitution. (shrink)

This article aims at presenting to the Polish reader a number of different conceptions of justice in health care, represented by the advocates of liberal egalitarianism. The author has given an overview of the most relevant, influential and representative theories, held by the liberal egalitarians, in order to present the way in which, in a democratic state, both just health care and respect for freedom and moral equality of individuals can be provided. The following issues will be discussed: John Rawls’s (...) theory of justice, Norman Daniels’s theory of justice including health possibilities, varieties of luck egalitarianism, Ronald Dworkin’s “prudent insurance” ideal, Elizabeth Anderson’s democratic egalitarianism, a family of theories of egalitarianism of all kinds of luck and the theory of Shlomi Segall. (shrink)

The article presents findings derived from questionnaires administrated to 150 randomly selected inhabitants of Warsaw in November and early December of 1981. They were asked about their preferences concerning different rules of distributing basic supplies in time of crisis. The authors begin by saying that controlled distribution corresponds to a principle that is considered fundamental in the socialist country, namely the principle of redistribution. It determines all sorts of social exchange that may be governed elsewhere by the principle of reciprocity (...) or by market. Deteriorating Polish economy made it necessary after the Agreements of 198O and 1981 to introduce rationing of meat and fat initially and various other commodities later. This rationing is called “universal” by the authors to distinguish it from “situational” rationing that had existed earlier whenever particular sorts of commodities were in short supply and only first in line were served or whenever particular groups of people were given special entitlements to buy things that were not generally available. The authors point out that a complete collapse of the economic system, whether now in Poland or in any other case, leads to a wide acceptance of different forms of rationing. It is not expected that rationing may help to better the general level of individual needs; it is hoped only that it may ensure more equitable distribution of those goods that are supplied in minimum quantities. Just distribution stands in this case for limited egalitarianism which primarily provides for equal distribution but makes allowances for different levels of needs and endorses exclusion of certain categories of people from the distribution system. In case of grave impoverishment the rules of charity ad mutual help are called upon, or the respondents express their trust in the existence of widespread benevolent attitudes in society. (shrink)

I adopt Aristotle’s classification of kinds of justice into the generic and the particular, and of the latter into retributive and distributive justice.

Two fundamental features of a liberal political community are usually identified in contemporary deliberations: there is an inevitable pluralism of visions of good and worthy life, blended into a wide range of religious, philosophical and ethical positions; those who are in power are under an obligation to set public matters in such a way as to avoid discrimination of any class of the ruled. In respect of and, it is presumed that the process of enacting, implementing and executing public law (...) shall be separated from any perfectionist moral position, because being impartial when making political decisions is a prerequisite for non-discriminatory politics. This kind of politics looks for proper, convincing and comprehensible reasons to establish a new legal standard of behaviour in the ‘public reason’ – a set of moral statements and political values commonly shared in an open, pluralistic and tolerant society, which does not provide decisive answers to any questions about the meaning of life and does not bring us closer to discover its ideal. This article tries to reproduce the main notions and ideas of leading, contemporary liberal philosophers – John Rawls and Charles Larmore – that deal with the very nature of impartiality of a liberal state and the ability of policymakers to be impartial. It also presents the critical views of Stephen Macedo and Nicholas Wolterstorff, who question the possibility of building a neutral state. (shrink)

Artykuł przywołuje poglądy liderów polskiej myśli oświeceniowej na temat sprawiedliwości i równości. W dobie oświecenia dokonał się niewątpliwy awans tej problematyki, co wyrażało się nie tylko w wydatnym wzroście ilościowym wypowiedzi na temat sprawiedliwości, a zwłaszcza równości, ale także w ujawnianiu bogactwa konstytuujących je zagadnień oraz w merytorycznej dojrzałości ich interpretacji i analiz. Przegląd poglądów na ww. zagadnienia zaczynamy od wypowiedzi Stanisława Leszczyńskiego, w których pojawiły się idee prooświeceniowe, następnie przedstawiamy poglądy przedstawicieli philosophiae recentiorum: Stanisława H. Konarskiego, Antoniego Wiśniewskiego, Józefa (...) K. Skrzetuskiego, z kolei dojrzałą fazę myśli oświeceniowej reprezentują tu jej liderzy: Stanisław Popławski, Franciszek S. Jezierski, Hugo Kołłątaj, Hieronim Stroynowski (Strojnowski), Stanisław W. Staszic. Przedstawiony zestaw poglądów wymienionych wyżej myślicieli na temat sprawiedliwości i równości wymownie zaświadcza o tym, że problematyka ta budziła żywe zainteresowanie ówczesnych elit intelektualnych, które wypowiadały się na ich temat z dużą kompetencją, zaangażowaniem i znawstwem, co w konsekwencji sprawiło, że ich znaczenie znacznie wybiegało poza epokę,która je zrodziła. (shrink)

Celem artykułu jest próba analizy cnoty sprawiedliwości jako cnoty intelektualnej (dianoetycznej). Przyjmując Arystotelesowy pogląd o proporcji jako istocie sprawiedliwości zwracam uwagę na zasadnicze znaczenie sprawiedliwości rozumianej nie tylko jako umiejętność oddania każdemu tego, co mu się słusznie należy, ale też jako miary przykładanej do wygłaszanych opinii i stanowisk. W tym sensie proporcja ta oznacza w istocie umiejętność wyjścia poza własne stanowisko i zważenia racji niezależnie od emocji. W ten zaś sposób sprawiedliwość okazuje się być cnotą umożliwiającą ukonstytuowanie się fundamentalnej (...) nie tylko w myśli Arystotelesa cnoty roztropności (phronesis). Choć zatem Stagiryta przedkłada przyjaźń nad sprawiedliwość, to ta ostatnia okazuje się mieć charakter fundamentalny nie tylko dla życia społecznego, ale też dla właściwego uformowania charakteru jednostki, umożliwiając jej nie tylko porozumienie z innymi, ale też wspomagając samorozumienie. (shrink)

Sprawiedliwość należy do najważniejszych i zawsze aktualnych problemów życia społeczno-politycznego. Dotyczy każdego z nas. Nikomu bowiem nie jest obojętne, jak jest traktowany przez prawo i władzę, jak są dzielone korzyści wynikające ze społecznej współpracy. Sprawiedliwość mobilizuje nas do społecznego zaangażowania i solidarności, ze względu na nią wciągamy się w obywatelskie nieposłuszeństwo czy decydujemy się na emigrację. Odwołania do niej pojawiają się zarówno w okrzykach burzycieli, jak i obrońców starego porządku. Nie jesteśmy jednak pierwszymi, którzy stawiają pytania o (...) class='Hi'>sprawiedliwość. Mają one długą i bogatą tradycję. Od starożytności filozofowie twierdzą, że sprawiedliwość jest podstawową cnotą społeczną. Stąd, aby dobrze i krytycznie myśleć i mówić o sprawiedliwości czy realizować sprawiedliwą politykę, należy skonfrontować swoje myślenie z refleksją filozoficzną. Oczywiście wśród filozofów nie ma i nie będzie zgody w odpowiedziach na pytanie: czym jest sprawiedliwość i jak stworzyć ustrój, w którym będzie ona funkcjonować w sposób odczuwalny dla wszystkich? Taka natura filozofii, że prawda odsłania się w sporze. We współczesnej filozofii polityki dominuje pięć stanowisk w kwestii sprawiedliwości: dwa liberalne, libertarianistyczne, komunitarystyczne i feministyczne. Moim celem jest prezentacja tych poglądów . (shrink)

The aim of the article is an attempt of presentation the relation between intergenerational justice and the idea of sustainable development. Definitions which are related to Brundtland Report explain sustainable development as development that satisfies needs of present generations without depriving the needs of future generations. So it is clearly defined there is no mean of a short time satisfaction, but rather of a wider context – just distribution of goods and obligations (natural and financial) between generations. Thus the political (...) decisions should concern present problems in such a way that would guaranty material as well as social foundations for further development. (shrink)

On the example of a workload dispute (a version of a ‘border dispute’) I present the general problem of two persons – M and P – with equal entitlements to one commodity, which is equally desired by both of them. They are both moderately altruistic; they are not angels untempted by a selfish willingness to get their own way, nor are they devils, who want to destroy others even if it leads to self-destruction. As human beings operating in a world (...) of limited goods, they are so physically and intellectually feeble that neither of them is able to permanently enslave the other and submit him to the second person’s will. Such being the case, each solution to the problem means that the profit of one person is the loss of the second. The question, whether justice is possible at all, suggests itself whether in a situation when people are more or less equal, or with limited altruism and/or selfishness and scarce resources. (shrink)

The paper presents three essential meanings of the notion of „justice”: (1) justice as a feature of human acts, (2) justice as a feature of human beings, and (3) justice as a feature of the structure of distribution. The second part of the paper shows that justice as value may be in conflict with other values such as benevolence or honesty.

Artykuł dotyczy pewnych problemów związanych z relacją między ideą sprawiedliwości a państwem. W tekście zostały przedstawione następujące problemy: państwo opiera się na źródłowej niesprawiedliwości; współczesne państwo demokratyczne niweczy możliwość ustalenia podstaw dopuszczalnej niesprawiedliwości; powyższy stan redukuje podmiotowość moralną osób i transferuje ją do instytucji politycznych. Aby uniknąć takich konsekwencji, państwo winno zostać ustanowione na jakiejś formie umowy społecznej. Fundamentalna zgodna co do sprawiedliwych warunków powinna zostać uzgodniona pomiędzy pojedynczymi osobami oraz pomiędzy osobami a państwem.

W latach 40 XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. W tej części wskazane zostały utożsamienia sprawiedliwości społecznej ze sprawiedliwością wyrównawczą (w odmianach: karzącej, naprawczej i wymiennej). Niektóre z tego rodzaju identyfikacji zakładają istnienie podmiotów kolektywnych. Występują one jako czasowe bądź przestrzenne grupy społeczne i kohorty.

W latach 40. XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Autor stara się pokazać specyfikę poszczególnych sensów nadawanych „sprawiedliwości społecznej”. Sprawiedliwość społeczna będąca przedmiotem analizy w tym tekście utożsamiana jest z ideami równości i solidarności. Rozpatrywana równość dotyczy szans i uprawnień.

W latach 40. XIX wieku Luigi Taparelli i Antonio Rosmini wprowadzili do publicznego obiegu termin „sprawiedliwość społeczna”. Od tamtego czasu znaczenie tego pojęcia znacznie się poszerzyło. Literatura przedmiotu notuje liczne identyfikacje tego konceptu. Niniejszy tekst koncentruje się na wskazaniu kilku jego ujęć. Autor, w siłą rzeczy skrótowo zaprezentowanych analizach, stara się pokazać specyfikę kilku znaczeń nadawanych „sprawiedliwości społecznej”. Sprawiedliwość społeczna będąca przedmiotem analizy w tym artykule utożsamiana jest ze sprawiedliwością ogólną (prawną) i rozdzielczą.

Artykuł opisuje widzenie praw i wolności w Kazaniach sejmowych Piotra Skargi. We wstępie ukazano dzieło jezuity w kontekście innych traktatów społeczno-politycznych XVI wieku. We właściwej części artykułu przedstawiono rozumienie praw przez kaznodzieję. Zaprezentowano różne ich kategorie. Następnie dowiedziono konieczności istnienia ustaw państwowych. Kolejno przybliżono cechy dobrych praw, czyli: sprawiedliwość, krzewienie cnoty i obronę czci Boskiej. Ukazano błędy w polskim prawodawstwie, wśród których na plan pierwszy wysuwa się zniesienie jurysdykcji sądów duchownych oraz pobłażliwe traktowanie morderców. Zobrazowano zależność praw od obyczajów. (...) Podkreślono znaczenie odpowiedniej władzy wykonawczej i przedstawiono kilka uwag w sprawie sądownictwa. W następnej części pracy przybliżono wizję wolności w dziele Skargi. Ukazano więc wartość złotej wolności szlacheckiej ze wskazaniem nieprawidłowości w jej pojmowaniu. Podniesiono złe traktowanie chłopów. Zwrócono uwagę na zagrożenia płynące ze strony innowierców. Kolejno przedstawiono cztery rodzaje wolności. Potem dowiedziono istnienia związku praw i wolności. Wykazano, że do zniewolenia często prowadzi grzech i dlatego należy zapewnić prawne wsparcie religii. Zobrazowano, że rolą praw jest ograniczenie sprawujących władzę — by nie naruszali autonomii innych. Stwierdzono, iż sprawiedliwe prawa mają chronić wszystkich członków narodu. Na końcu dowiedziono, iż posłuszeństwo prawu współgra z koncepcją wolności chrześcijańskiej — w jej tradycyjnym rozumieniu. (shrink)

Począwszy od lat 40. XIX w. w refleksji o polityce coraz większej wagi nabiera termin sprawiedliwości społecznej. Podstawowa funkcja państwa, jaką jest zaprowadzanie sprawiedliwości, czyni rozumienie tego terminu rzeczą kluczową. W niniejszym tekście głównym przedmiotem zainteresowania jest znaczenie nadawane sprawiedliwości społecznej w perspektywie celów wyznaczanych państwu opiekuńczemu. Z tego względu obiektem badania będą sensy nadawane pojęciu sprawiedliwości społecznej. W tej dziedzinie można wyróżnić przynajmniej dwa nakładające się na siebie aspekty. Pierwszy dotyczy charakteryzowania samej sprawiedliwości. Da się ją bowiem ujmować jako (...) cnotę, normę lub uprawnienie. Drugi aspekt odnosi się do odmiany sprawiedliwości utożsamianej ze sprawiedliwością społeczną. W tym przypadku w grę wchodzą takie jak: sprawiedliwość ogólna (prawna), rozdzielcza, wyrównawcza. Oprócz ujmowania sprawiedliwości społecznej jako identycznej z którymś z powyższych rodzajów sprawiedliwości bywa ona też traktowana jako idea zaprowadzania równości bądź solidarności w środowisku społecznym. (shrink)