I will present my considerations in the context of classic bivalent modal logics, and on the direct basis I made two expressions “authority to challenge" and "authority of indisputable". From the point of view of semantics, they are least understood. The reason is that every external authority, regardless of how it will be called a priori is a contestable or irrefutable authority. It results from time relativism, relativism of the place, relativism of language competence and relativism of knowledge. Therefore, I (...) argue that all evaluation should be formulated in problematic sentences about the possibility of bilateral. (shrink)

The aim of the article is to analyze the situation of contemporary logic with reference to the issue concerning connections between the pluralism of logical systems and relativism in logic. Accordingly, I seek answers to the following questions: Can the plurality of logic, more specifically, a large number and variety of systems constructed by logicians, be justified in a rational way? Does pluralism in logic imply the thesis of relativism? Is logical relativism in the contemporary philosophy of logic just a (...) superstition or is it a duly substantiated view? (shrink)

The aim of the paper is to present a reconstruction of the constitutive theses of cognitive relativism. The reconstruction is based on some examples of well-known theses and statements that are conceived to be relativistic. I distinguish three constituents of cognitive relativism: 1) the thesis of constructive character of cognition, 2) the thesis of pluralism of cognitive schemes, 3) the thesis of incommensurability of cognitive schemes. The rest of the article aims at, first, proving that Quine's philosophical standpoint is not (...) relativistic as it clashes with the third thesis of relativism. And, second, I try to argue that a relativist may avoid the consequence of agnosticism but, which is not surprising, he/she has to radically reject the idea of the objective truth as the purpose of our cognition. (shrink)

Epistemic conceptions of truth, for which truth is defined in terms of justifiability or assertibility in properly idealized conditions, are very often considered as unavoidably linked with relativism. The paper argues that such a link is not unavoidable. The reason is that there are accounts of justification that do not have relativistic consequences, and therefore one may propose an epistemic conception of truth that does not have those consequences either.

This paper considers Adam Grobler's fallibilism as an attractive alternative for both epistemological fundationalism and nihilism. Fallibilism claims that science is only a collection of temporary opinions, which entails rejecting of the idea of justification in aid of establishing critical preferences. In Grobler's thought that role is played by the conclusion to the best explanation (abductionism). Grobler's ideas dismantle the belief that relativity implies relativism. This paper deals with several Grobler's problems, such as theory-ladeness thesis (interpretation of observation), problems of (...) facts, litigation of absolutism with relativism. I claim that problem of epistemic interests should be viewed as theoretical, e.g. considered as an element of our background knowledge, or wider philosophical framework (for example metaphysics). Some formulations of local internal realism are subject to paradox of self-referentiality. (shrink)

The study poses the question about the consequences of incommensurability for the problem of linguistic relativity. One can reasonably argue that if two languages are incommensurable, contradiction cannot exist between the judgments formulated inside them. Therefore it is possible to compile linguistic worldviews of two incommensurable languages into one coherent cognitive perspective. The latter view is called into question; hence the article examines the problem of relation between linguistically determined incommensurable worldviews. In order to analyze the issue there are distinguished (...) three dimensions of incommensurability: linguistic incommensurability, incommensurability of experience and ontological incommensurability. Conclusion excludes possibility of compilation of two ontologically incommensurable into one coherent cognitive perspective. (shrink)

Tekst Naprawdę jaki jest Bernard Williams utwierdza mnie w przekonaniu, że moje odczytanie tezy internalizmu jest właściwe. Autorka polemiki opiera swą interpretację Williamsa na jednym jego tekście, nie uwzględnia też dyskusji, która toczy się od lat 80. na temat internalizmu, a jej zarzuty dotyczące poprawności mojej argumentacji wynikają z nietrafnego odczytania tego, co napisałem. Podtrzymuję tez tezę, wyrażoną wielokrotnie również przez Williamsa, że racje działania nie są zrelatywizowane względem wiedzy podmiotu. Zgadzam się natomiast z uwagą terminologiczną dotyczącą relatywizmu: wiele stanowisk, (...) które obecnie określane są przez filozofów jako relatywizm, należałoby określać innymi nazwami. (shrink)

Książka dotyczy trzech powiązanych z sobą zagadnień: internalizmu racji działania, internalizmu motywacyjnego i tzw. hume’owskiej teorii motywacji. Próbuje odpowiedzieć m.in. na następujące pytania: Czy wolno nam stwierdzić, że ktoś powinien coś zrobić, nawet gdy nie może być motywowany do tego działania? Czy można szczerze akceptować jakiś osąd moralny i nie być motywowanym do postępowania zgodnie z jego zaleceniami? Czy normy moralne służą tak naprawdę realizacji egoistycznych pragnień, czy może są fikcją wpajaną przez instytucje społeczne? Autor pokazuje, jak wiele współcześnie dyskutowanych (...) problemów metaetycznych można rozwiązać, sięgając do filozofii Davida Hume’a. Choć koncentruje się na najnowszych dyskusjach z dziedziny metaetyki, to zagadnienia omawiane w książce stanowią kontynuację klasycznych debat filozoficznych na temat takich pojęć jak wartość, dobro, obowiązek, racjonalność, relatywizm czy słabość woli. (shrink)

Celem artykułu jest analiza Józefa M. Bocheńskiego zabobonów występujących w logice w odniesieniu do żywo współcześnie dyskutowanej w filozofii logiki problematyki pluralizmu logicznego. Koncentruję się na jednym zabobonie, nazwanym hasłowo „relatywizm w logice”, który pojawił się w związku z powstaniem nieklasycznych rachunków logicznych. Rozważam problem, czy pluralizm w logice, rozumiany jako współistnienie wielu (nieskończenie wielu) systemów logicznych, przekreślajedność logiki i sprzeciwia się jej normatywnemu charakterowi oraz czy z tego faktu można wyprowadzić wniosek o relatywizmie w logice.

Polski biolog i epistemolog L. Fleck jest twórcą teorii nauki prekursorskiej względem koncepcji Th. Kuhna. Mimo że sam Fleck nie używał nazwy „hermeneutyka”, to jego rozważania noszą wybitnie hermeneutyczny charakter. Dominuje w nich bowiem myślenie w kategoriach rozumienia, akcentowanie interpretacyjnego charakteru ludzkiego odniesienia do rzeczywistości, podkreślanie znaczenia tego, co dany badacz zastaje, co we wspólnocie badaczy obowiązuje oraz samej wspólnoty myślowej, stanowiącej gremium oceniające jego poznawczy wkład. Choć lwowski filozof wyraża to przy pomocy kategorii takich jak styl myślowy oraz myślowy (...) kolektyw, implicite nasuwają się takie hermeneutyczne kategorie, jak przedwiedza, rozumienie i interpretacja, tradycja, przekaz kulturowy, wspólnota komunikacyjna. Odrzucając metafizyczne wypowiedzi o ukrytej istocie rzeczywistości samej w sobie, relatywizując rzeczywistość do różnorodnej wiedzy o niej, Fleck stara się, podobnie jak Heidegger, Gadamer czy Rorty, nie popaść w relatywizm i dowolność. (shrink)

Tekst ten jest zapisem wykładu wygłoszonego przez Williamsa w Królewskim Instytucie Filozofii 23 lutego 2000 r., na trzy lata przed śmiercią. Jest on swoistym testamentem filozoficznym autora Ethics and the Limits of Philosophy, w którym przedstawia swoją wizję filozofiijako dziedziny humanistycznej. Zdaniem Williamsa istnieją poważne racje uzasadniające odrzucenie radykalnych stanowisk metafilozoficznych, takich jak scjentyzm, relatywizm czy pragmatyzm. Zwolennicy tych stanowisk zapoznają istotne różnice między filozofią i nauką, a przez to nie potrafią sformułować takiego obrazu świata, który umożliwiłby nam sensowne (...) rozumienie nas samych i naszych różnorodnych aktywności intelektualnych i praktycznych. Podstawowym błędem jest tutaj zignorowanie faktu, że nauka dysponuje teorią błędu, pozwalającą zinterpretować jej rozwój jako dokonujący się za pośrednictwem racji poznawczych, podczas gdy koncepcje filozoficzne podlegają rozmaitym pozapoznawczym uwarunkowaniom, zwłaszcza determinacji poprzez historię i kulturę. Według Williamsa nie jest to jednak powód do odrzucenia filozofii. Jakkolwiek nauka góruje nad filozofią w aspekcie poznawczym, to nie jest ona w stanie dostarczyć nam bogatego samorozumienia, co może i powinno stać się celem filozofii, jeżeli tylko odrzucimy próby upodobnienia jej do nauki i skupimy się na najważniejszych faktach dotyczących istot ludzkich. Niejesteśmy bowiem czysto racjonalnymi inteligencjami, lecz raczej istotami z krwi i kości, ukształtowanymi przez naszą biologię, psychologię, historię i kulturę, istotami mającymi wiele złożonych potrzeb, których nie da się zredukować do potrzeb czysto poznawczych. (shrink)

W Encyklice Fides et ratio Jan Paweł II nawołuje do współpracy teologii z filozofią. Podkreślając inspirującą rolę teologii dla filozofii, większy nacisk kładzie jednak na potrzeby dowartościowania filozofii, zwłaszcza metafizyki, która w wielu środowiskach, nawet w uczelniach kościelnych, została zaniedbana. Wśród licznych antymetafizycznych nurtów współczesnych, Papież wymienia pozytywizm, materializm, scjentyzm i relatywizm. Różniąc się od siebie nurty te maja jednak z sobą coś wspólnego. Pozytywizm za źródło i kryterium prawdy uznaje doświadczenie zmysłowe. Zdania o zjawiskach danych w doświadczeniu maja (...) wartość prawdopodobną. Zawsze istnieje możliwość ich zakwestionowania. Stąd relatywizm prawdy. Prócz tego ograniczenie poznania de empirii implikuje zamkniecie się na rzeczywistość pozazmysłową, duchową. Z nieuprawnionego metodologicznie przekonania, ze to co niepoznawalne zmysłami nie istnieje, rodzi się materializm. Konieczność dotyczy systemów formalnych, one jednak nie mają charakteru ontologicznego, nie mówią same z siebie niczego o rzeczywistości. Opierają się na konwencjach. To stanowi inne źródło relatywizmu. (shrink)

W Encyklice Fides et ratio Jan Paweł II nawołuje do współpracy teologii z filozofią. Podkreślając inspirującą rolę teologii dla filozofii, większy nacisk kładzie jednak na potrzeby dowartościowania filozofii, zwłaszcza metafizyki, która w wielu środowiskach, nawet w uczelniach kościelnych, została zaniedbana. Wśród licznych antymetafizycznych nurtów współczesnych, Papież wymienia pozytywizm, materializm, scjentyzm i relatywizm. Różniąc się od siebie nurty te maja jednak z sobą coś wspólnego. Pozytywizm za źródło i kryterium prawdy uznaje doświadczenie zmysłowe. Zdania o zjawiskach danych w doświadczeniu maja (...) wartość prawdopodobną. Zawsze istnieje możliwość ich zakwestionowania. Stąd relatywizm prawdy. Prócz tego ograniczenie poznania de empirii implikuje zamkniecie się na rzeczywistość pozazmysłową, duchową. Z nieuprawnionego metodologicznie przekonania, ze to co niepoznawalne zmysłami nie istnieje, rodzi się materializm. Konieczność dotyczy systemów formalnych, one jednak nie mają charakteru ontologicznego, nie mówią same z siebie niczego o rzeczywistości. Opierają się na konwencjach. To stanowi inne źródło relatywizmu. (shrink)

W artykule krytycznie omawiam główne stanowiska filozoficzne dotyczące domniemanych niezdaniowych aktów mowy, takich jak „Ładna sukienka”, „Pod stołem”, „Gdzie?” itp. Filozofów zajmujących się takimi wypowiedziami można podzielić na dwie grupy: tych, którzy uważają, że albo są one zakamuflowanymi wypowiedziami zdaniowymi, albo nie są pełnoprawnymi aktami mowy, oraz tych, którzy uznają, że chociaż nie są to zdania ani w sensie syntaktycznym, ani w sensie semantycznym, to jednak można za ich pomocą dokonać aktu mowy. Opowiadam się za twierdzącą odpowiedzią na tytułowe pytanie (...) i proponuję analizę takich aktów w ramach relatywizmu umiarkowanego Recanatiego. Dziękuję anonimowym recenzentom „Studiów Semiotycznych”, których krytyczne uwagi pozwoliły mi ulepszyć tekst. (shrink)

Husserlowska krytyka relatywizmu dokonuje się w jego polemice z psychologizmem w logice i matematyce. Husserl pokazał, ze psychologizm jest odmianą relatywizmu. Wszystkie argumenty przeciwko relatywizmowi muszą zatem w równym stopniu dotyczyć psychologizmu. Jeśli więc obalony zostaje relatywizm, to równiez i psychologizm nie moze się oprzec refutacji, sądzi Husserl. Oczywiście nie jest to jedyna droga, na której Husserl stara się rozprawić z psychologizmem, ale ponieważ bezpośrednio nawiązuje do zagadnienia absolutyzmu i relatywizmu, chcielibyśmy zaprezentować tę własnie drogę walki z psychologizmem.

Husserlowska krytyka relatywizmu dokonuje się w jego polemice z psychologizmem w logice i matematyce. Husserl pokazał, ze psychologizm jest odmianą relatywizmu. Wszystkie argumenty przeciwko relatywizmowi muszą zatem w równym stopniu dotyczyć psychologizmu. Jeśli więc obalony zostaje relatywizm, to równiez i psychologizm nie moze się oprzec refutacji, sądzi Husserl. Oczywiście nie jest to jedyna droga, na której Husserl stara się rozprawić z psychologizmem, ale ponieważ bezpośrednio nawiązuje do zagadnienia absolutyzmu i relatywizmu, chcielibyśmy zaprezentować tę własnie drogę walki z psychologizmem.

Współcześnie rośnie znaczenie badań interdyscyplinarnych oraz z zakresu zróżnicowania kulturowego, wielokulturowości i współpracy międzykulturowej. Istotne jest także uwzględnianie globalnych procesów zmian związanych z upowszechnianiem cyfrowych technologii informatycznych i telekomunikacyjnych. Jedną z teorii mających podstawowe znaczenie w tym obszarze badań jest koncepcja autorstwa E. Sapira i B.L. Whorfa. Celem artykułu jest przybliżenie aktualności sporu naukowego dotyczącego poglądów tych autorów na relacje pomiędzy językiem a poznaniem. Opracowanie opiera się na krytycznej analizie literatury przedmiotu. W podsumowaniu wskazane zostały główne wnioski i rekomendacje co (...) do dalszych kierunków badań. ** Nowadays is growing importance of interdisciplinary research and in the field of cultural diversity, multiculturalism and intercultural cooperation. It is important also to take into account the global processes of changes associated with the dissemination of digital information and communication technologies. One of the theories which are essential in this area of research is the concept by E. Sapir and B.L. Whorf. The purpose of the article is to introduce into a current condition of scientific dispute concerning the views of these authors on the relationship between language and cognition. Paper is based on a critical analysis of the literature. In conclusion, the main findings and recommendations for further research were identified. (shrink)

Celem niniejszego artykułu jest obrona internalizmu racji do działania. Zaczynam od omówienia internalizmu w wersji przedstawionej przez Bernarda Williamsa i przedstawiam główny argument na rzecz tego stanowiska. Następnie sprawdzam, czy ten rodzaj internalizmu prowadzi do relatywizmu. Twierdzę, że stanowisko to prowadzi do ograniczonego relatywizmu, ponieważ stwierdzenia dotyczące racji do działania nie są zrelatywizowane do wiedzy podmiotu działającego. Zwracam też uwagę na rozmaite ograniczenia relatywizacji subiektywnych układów motywacyjnych.

The essay presents an outline of the arguments for relativistic theses. Theses: about the theoretical incommensurability and undetermined translation interpreted in ethnic languages (Polish and Swahili). I justify the statement that the conceptual framework of individual languages – by analogy – to the analysed examples are mutually and fundamentally untranslatable. Untranslatable, at least concerning the fundamentally different cultural traditions characterizing the civilization of writing versus oral culture. I also indirectly justify the legitimacy of questioning the linear concept of development based (...) on the involuntary acceptance in the humanities and social sciences of Euclidean geometry. Consequently, the article is part of a series of publications in which I argue for the need to reconstruct fundamental epistemological categories. (shrink)