Zasadnicza teza tekstu brzmi, że możliwość totalnego chaosu empirycznego, która jest rozpatrywana w ramach eksperymentu unicestwienia świata, nie jest możliwością realną, lecz możliwością logiczną. Według Husserla hipoteza totalnego chaosu empirycznego pozostaje w związku z zasadniczą nieadekwatnością doświadczenia świata, która nie wyklucza możliwości nieistnienia świata. Unicestwienie świata jako efekt całkowitego załamania się doświadczenia świata mogę jednak przyjąć tylko hipotetycznie i taka fikcyjna możliwość nie ma charakteru możliwości realnej, ponieważ absolutny fakt mojego doświadczenia poprzedza wszelkie możliwości, nadając im dopiero znaczenie (...) możliwości realnych. Doświadczenie w swej pierwotnej strukturze obejmuje zarówno doświadczenie świata, jak i doświadczenie ego cogito i jest jednym, absolutnym doświadczeniem, tak że możliwość globalnego chaosu empirycznego okazuje się jedynie pustym eksperymentem myślowym i jako taka możliwość ta pozostaje w zasadniczej analogii do możliwości niepoznawalnych rzeczy samych w sobie. Słowa kluczowe: fenomenologia transcendentalna, eksperyment unicestwienia świata, doświadczenie świata, doświadczenie ego cogito, realna możliwość, logiczna możliwość. (shrink)

Klemens Szaniawski, mimo że kojarzony z filozofią nauki i logiką, w swoich rozważaniach zajmuje się również teorią decyzji i wskazuje na jej związek z zagadnieniami etycznymi. Wychodząc od pojęciowego i językowego powiązania między teorią decyzji a etyką, poszukuje dalszych ich relacji, które poddaje analizie. W artykule pokazano przydatność twierdzeń teorii decyzji nie tylko do analizy zagadnień etycznych, ale także wyborów działania, które ściśle są związane z podmiotem etycznym. Po pierwsze, wskazano, że pojęcie racjonalności jest istotnym elementem wiążącym proces decyzyjny z (...) etyką. Po drugie, pojęcie decyzji zawiera dwa elementy: wybór działania i postanowienie jego realizacji. Decyzja jest zrelatywizowana do celu, cel zaś determinuje działanie podmiotu, a sam wybór uwzględnia przekonania i wartościowanie decydenta. Po trzecie, rozumienie pojęcia decyzji wiąże się z podmiotem, który posiada pewien charakter i formuje go podczas podejmowania decyzji. Co więcej, w konkretnych decyzjach podmiotu, uwidoczniają się jego cele, środki i motywy. Dlatego włączenie teorii decyzji do analizy osobowości podmiotu i definiowania tożsamości pozwala na uzyskanie wielostronnej wiedzy na temat człowieka. W nowym spojrzeniu na zagadnienie całego procesu decyzyjnego wskazano na możliwość pragmatycznego zastosowania pojęć teorii decyzji w etyce. By określić przydatność aparatury pojęciowej teorii decyzji w praktyce, posłużono się przykładami zaczerpniętymi z nauk prawnych i medycyny. (shrink)

Po Kartezjuszu wątpienie w istnienie Boga staje się zwolna elementem systematycznego myślenia. Wiek XVII to wyjście z ostatniego po średniowieczu stulecia, „które chce wierzyć” (Lucien Febvre), początek rewolucji naukowej i wyzwolenia od chrześcijańskich dogmatów. Taka wizja zdaje się przekonująca, potwierdzają ją pełne religijnych odniesień przednowoczesne teksty – czy jednak trzymanie się ich litery i rozwijanie na ich podstawie historii mentalności nie jest pochopne? Czy myślenie bez odwołania do Boga to specyficzne osiągnięcie nowoczesności? Polskie ujęcie filozofii wczesnonowożytnej spod znaku Leszka Kołakowskiego, (...) Stefana Swieżawskiego czy Krzysztofa Pomiana nie pozostawia wątpliwości: w epoce przednowoczesnej nie dało się myśleć o świecie, podmiocie czy wspólnocie bez Boga. Tymczasem należy wskazać na panujące przed XVII wiekiem stosunki władzy, uwarunkowania materialne (zwłaszcza wynalazek druku), sytuację wiedzy – a dalej na możliwe „sztuki działania” wbrew narzucanym schematom, w tym na zalążki pisemnego wyrażania nonkonformistycznych, groźnych dla samego autora refleksji. Każdą bowiem, nawet najszczelniej zamkniętą strukturę przebijają jej własne „linie ujścia”, każda ulega ciągłej autodekonstrukcji. Dzieje się to za pośrednictwem jednostek – dla omawianego okresu warto przyjrzeć się Mikołajowi z Kuzy, Pietro Pomponazziemu, Giordanowi Bruno i Michelowi de Montaigne. Nie dostrzegając w przednowoczesności takich jednostkowych możliwości myślenia bez Boga, a więc totalizując ją i ujednoznaczniając, reakcyjnie domagamy się jednolitości dla dzisiejszego świata. A przecież współczesność, jak i to, co ma dopiero nadejść, to zawsze różnorodność i wielość. Historia myślenia może i musi pomóc nam to rozumieć, byśmy nie popadali w – jakże nowoczesny – autorytaryzm. (shrink)

Współcześnie obserwujemy popularyzacjȩ kodeksów zaadresowanych do różnych grup społecznych. Zasadne jest poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotycz¸a}ce przesłanek ich konstruowania i możliwości praktycznego ich wykorzystywania. Celem artykułu jest przedstawienie krytycznego przegl¸a}du literatury przedmiotu w obszarze stanowisk szczególnie zwi¸a}zanych z kwesti¸a kodyfikacji etyk zawodowych. W pierwszej kolejności omówiono znaczenia przypisywane pojȩciu kodeksu etycznego i podstawowe stanowiska etyczne. W dalszej czȩści artykułuprzedstawiono analizȩ argumentów zwolenników i przeciwników kodyfikacji norm. ** Nowadays we observe the popularization of codes addressed to various social groups. It is (...) reasonable to search for answers to questions about the conditions of their construction and the possibility of their practical use. This article presents a critical review of the literature in the field of positions specifically related to the issue of codification of professional ethics. In the first place the importance attributed to the concept of an ethical code and basic ethical positions are discussed. The rest of the paper contains an analysis of the supporters and opponents of codification standards arguments. (shrink)

In „Forum Philosophicum" vol. 7 a paper has been published in which J. R. Spitzer's proof for the existence of God has been analysed. The proof proceeded from the disjunction: The independent Being exists or does not exists The objective of the paper in „Forum" was to analyse the relation of dependence which was the central point to Spitzer's proof. Since in September 2001 the second part of the american Jesuit's disquisition appeared in the same periodical, it seems suitable to (...) react to this new text too. Spitzer has presented there three new arguments for the existence of God: from the past time, from the distinction between actuality and mere possibility and from a Lonerganian interpretation of the same distinction. While he named the proofs presented in the part I metaphysical, he qualified the proofs brought forward in the part H as cosmological, in view of the facts belonging to inanimate nature, such as: time, space, the velocity of light, etc. which serve him as starting-points. It is worth stressing that Spitzer's method is conducive to discussion, because he adduces concrete examples, something which makes his mind more comprehensible. Had he used some vague descriptions or general definitions, discussion would have been more difficult. So let us analyse the new proposed proofs. (shrink)

Współcześnie obserwujemy popularyzację tworzenia kodeksów zaadresowanych do różnych grup społecznych. Zasadne jest jednak poszukiwanie odpowiedzi na pytania dotyczące przesłanek ich konstruowania i możliwości praktycznego ich wykorzystywania. Celem artykułu jest przedstawienie krytycznego przeglądu literatury przedmiotu w obszarze stanowisk szczególnie związanych z kwestią kodyfikacji etyk zawodowych. W pierwszej kolejności omówiono znaczenia przypisywane pojęciu kodeksu etycznego i podstawowe stanowiska etyczne. W dalszej kolejności przeprowadzono dyskusję nad argumentami zwolenników i przeciwników kodyfikacji norm. * Today we observe popularization of elaboration of codes addressed to various (...) social groups. However, it is reasonable to search for answers to questions about conditions of their design and possibilities of their practical use. This article aims to provide a critical review of the literature in the field of opinions specifically related to the issue of codification professional ethics. Article first describes meanings attributed to the concept of a code of ethics and basic ethical positions. Next review leads to a discussion on supporters and opponents arguments on codification standards. (shrink)

The purpose of the paper is to analyze the thesis that an agreement between representatives of two different cultures can and should be reached at a theoretical level. The author tries to verify the Theory of Communicative Action proposed by Jürgen Habermas in the light of philosophical reflections of American neopragmatist Stanley Fish. Habermas is one of the most important and widely read social theorists in the post-Second World War era. He is also one of the authors of the concept (...) of deliberative democracy, which holds that, for a democratic decision to be legitimate, it must be preceded by authentic deliberation – disinterested exchange of reasons – not merely the aggregation of preferences that occurs in voting. The foundation of deliberative democracy is, according to the German thinker, a communicative action based on communicative rationality. Stanley Fish, in turn, is one of the most eminent American philosophers of the twentieth and twenty-first centuries. The main area of his scientific activity is the theory of literature, law, and history. In the course of his reflections, Fish constructed the concept of an interpretive communities, which implies an original view on the nature of the process of cognition, status of human convictions or beliefs, nature of communication situation and capabilities of theory. The final conclusion stemming from the reflection on Fish’s philosophy explains why Habermas’ theory is not an adequate tool to reach an intercultural agreement. (shrink)

Artykuł poświęcony jest zagadnieniu możliwości przemiany moralnej w teorii Arystotelesa. Arystoteles twierdził, że cnota dostępna jest jedynie dla tych, którzy otrzymali już właściwe wychowanie i których charakter został odpowiednio ukształtowany. Celem artykułu jest pokazanie, że koncepcja funkcjonowania ludzkiej psychiki stworzona przez psychoanalityk Karen Horney jest spójna z teorią Arystotelesa, a jednocześnie umożliwia nam dostrzeżenie możliwości przemiany moralnej. Zmiana ta dokonuje się przez poznanie i zrozumienie własnych emocji i uczuć.

Popularyzacja tworzenia kodeksów zaadresowanych do różnych grup społecznych jest jedn¸a} z cech współczesnego świata. Wśród badaczy tego zjawiska nie ma jednak pełnej zgody na zasadność i użyteczność moraln¸a} tej działalności. Artykuł przybliża przegl¸a}d literatury przedmiotu w zakresie dotycz¸a}cym argumentów za stworzeniem umiarkowanego stanowiska na rzecz kodyfikacji norm etycznych. Przybliżono główne pojȩcia dotycz¸ace kodeksów etycznych i stanowiska za ich przyjȩciem i odrzuceniem. Zwrócono uwagȩ na sposoby zwiȩkszania skuteczności kodeksów oraz procedurȩ podejmowania decyzji etycznych w sposób godz¸acy podejścia zwolenników i przeciwników kodyfikacji. (...) * The popularisation of code elaboration addressed to various social groups is one of the features of the modern world. However, among researchers of this phenomenon a full consensus on the moral validity and usefulness of this activity does not exist. The article closely reviews the literature with regard to the reasons for the creation of a moderate position on the codification of ethical standards. The essay brings closer the main concepts of ethical codes and positions for their adoption and rejection. Attention is paid to ways of increasing the effectiveness of codes and the ethical decision-making procedure in a manner that undermines supporters and opponents of codification approaches. (shrink)

W artykule rozważana jest możliwość powstania ogólnej teorii informacji, która miałaby szerszy zakres tematyczny i wyższy stopień ogólności niż matematyczna teoria komunikacji (łączności) Shannona. Uzasadnieniem takiego oczekiwania jest nie tylko dojrzałość wielu współczesnych koncepcji i teorii informacji, głównie formalnych i matematycznych, lecz również znaczące zmiany w sferze masowej komunikacji i komputerowych systemów informacyjnych (dokonujące się w tzw. zwrocie informacyjnym). Omawiane są koncepcje takich autorów, jak C. Shannon, N. Wiener, Y. Bar-Hillel, K. Devlin, F. Adams, F. Dretske, P. Adriaans oraz (...) J. van Benthem. W oparciu o ten materiał ukazane jest bogactwo znaczeń i zastosowań kategorii informacji w naukach i w filozofii. (shrink)

W niniejszym artykule rozważam możliwość orzekania prawdy i fałszu o wytworach aktywności artystycznej człowieka, czyli dziełach sztuki. Rozważania te zawierają trzy ograniczenia: w polu moich zainteresowań pozostają przede wszystkim literackie dzieła sztuki; chodzi mi przede wszystkim o czysto poznawczy sens prawdy i fałszu, w szczególności, możliwość aplikacji tzw. klasycznej definicji prawdy; za podstawę swoich rozważań biorę przede wszystkim ustalenia wypływające z rozważań fenomenologów, w szczególności: W. Stróżewskiego, R. Ingardena, M. Heideggera i E. Husserla. Ustalenia te pozwalają mi ostatecznie (...) przyjąć, iż dzieła sztuki nie mogą być wprawdzie nosicielami prawdy klasycznie pojętej, ale są i mogą być siedliskiem „prawdy jako manifestacji”. (shrink)

W artykule przedstawiono możliwość zastosowania Ricoeurowskich wzorców tożsamości osobowej: charakteru i dochowanego słowa do rozjaśnienia dialektyki bycia sobą samym oraz bycia kimś/czymś innym. W tym celu przedstawiono powiązania nowych wzorców z tradycyjnymi modelami tożsamości ujmowanymi jako bycie tym samym i bycie sobą. Ukazano zdolności bycia sobą do wykraczania poza wzorzec bycia tym samym, ujawniające się w analizach charakteru i dochowanego słowa oraz umożliwiające ukonstytuowanie „tego, który jest sobą samym”. Opisano również rolę inności, która wykraczając poza aspekty tożsamości „tego, który (...) jest sobą samym” umożliwia konstytucję „tego, który jest sobą samym, jak i kimś/czymś innym”. (shrink)

[…] Głównym wnioskiem płynącym z niniejszej próby syntetycznego zestawienia wybranych analogii pomiędzy sceptyczną a Nietzscheańską krytyką poznania jest, iż rzeczonych krytyk nie należy traktować jako rozważań jałowych, nieproduktywnych czy wręcz czysto destruktywnych. Podnosząc problem konstruowania świata, obie krytyki zwiększyły bowiem naszą samoświadomość interpretacji. Jeżeli zaś sceptycy i Nietzsche zgadzają się w tym, iż dostępne nam są jedynie perspektywiczne przekłamania rzeczywistości, a nie „prawdziwa rzeczywistość”, to oba projekty łączy gruntowna krytyka naiwnego realizmu. […] pragniemy podkreślić – wbrew wielokrotnie wygłaszanym sądom, podług (...) których sceptycyzm był przejawem upadku greckiej myśli – iż naszym zdaniem sceptycyzm jest jednym z najważniejszych wydarzeń nie tylko w historii filozofii starożytnej, ale w dziejach historii filozofii w ogóle. Jest on bowiem pierwszą na taką skalę przeprowadzoną, systematyczną próbą zakwestionowania wszelkich roszczeń do posiadania prawdy absolutnej. Co sofistyka rozpoczęła, w sceptycyzmie osiągnęło swą akme, a wedle perspektywy proponowanej w niniejszym artykule otwiera się możliwość spojrzenia na sceptyków jako na myślicieli, którzy występując przeciwko absolutnej prawdzie dogmatyków, przygotowali grunt pod myślenie pluralistyczne. (shrink)

Artykuł przedstawia rozważania historiograficzne wokół pytania, czy można wpisać nowożytne Państwo Kościelne w pojęcie „małego państwa”, a jednocześnie jakie były przyczyny wielkiego sukcesu dyplomatycznego Rzymu w XVI i XVII stuleciu. Działalność dyplomacji papieskiej została przedstawiona jako skupiona przede wszystkim na afirmacji dualistycznego autorytetu nowożytnej Stolicy Apostolskiej (zarówno jako świeckiego państwa terytorialnego, jak i uniwersalnej monarchii o charakterze religijnym). Niniejsza analiza dotyczy również papieskiej postawy „aktywnej neutralności” jako strategii politycznej i dyplomatycznej ukierunkowanej na osiągnięcie „międzynarodowej” pozycji papiestwa. Profil pracy ma charakter (...) historiograficzny, czerpie ze spuścizny polskiej, francuskiej, niemieckiej, angielskiej i włoskiej nauki historycznej. Badanie ma na celu usystematyzowanie i syntezę dotychczasowych sądów historyków dotyczących natury państwowości Państwa Kościelnego w kontekście sprawowania przez papieża powszechnej władzy kościelnej. Działające od końca XV w. stałe nuncjatury apostolskie stały się rdzeniem nowożytnej dyplomacji europejskiej, gwarantując Rzymowi ekspansję polityczną po kryzysie awiniońskim, pomimo słabości gospodarczej i militarnej papieskiej bazy terytorialnej: Państwa Kościelnego. W tym sensie Państwo Kościelne przestało być „małym państwem” i stało się podmiotem o charakterze uniwersalistycznym, zarówno politycznym, jak i kościelnym. Kuria Rzymska nie odgrywała już jedynie roli biernego obserwatora w stosunkach „międzynarodowych”; przeciwnie, dzięki nowemu systemowi stałych przedstawicielstw dyplomatycznych przy katolickich dworach uzyskała ona możliwość podejmowania własnej inicjatywy politycznej, pełnienia funkcji mediatora i arbitra, a także wzmocnienia kontroli nad życiem religijnym europejskich państw. (shrink)

Praca jest poświęcona negacji dyskursywnej (metajęzykowej). Omawiane są jej funkcje (np. sprostowanie, uwypuklenie, zaskoczenie), rodzaje (np. implikacyjna, językowa, prozodyczna) i własności (np. pozorna sprzeczność, pragmatyczne odkodowanie, przytoczenie, a nie użycie, brak konstrukcji z prefiksem „nie”, brak konstrukcji z zaimkami negatywnymi). Następnie rozpatrzona została możliwość, że negacja dyskursywna jest jedynie szczególnym przypadkiem innych rodzajów negacji, w szczególności negacji kontrastywnej lub illokucyjnej. Dalej postawiono pytanie, czy w przypadku negacji dyskursywnej mamy do czynienia ze zjawiskiem semantycznym czy pragmatycznym, jak również, czy jest (...) możliwe ujęcie negacji dyskursywnej w ramach mechanizmu konwersacyjnego nazywanego „przywołaniem echem”. (shrink)

Poprzednie Antologie dotyczyły I Rzeczypospolitej, okresu zaborów oraz myśli politycznej po 1989 r., obecna obejmuje okres dwudziestolecia międzywojennego. Naszą – redaktorów – intencją było zapewnienie czytelnikowi możliwości bezpośredniego obcowania ze źródłem. Każde omówienie zawiera bowiem – nawet niezamierzoną – interpretację. Niezależnie od tego współcześnie możemy dostrzec powrót do części idei powstałych w okresie międzywojennym. Dajemy więc odbiorcy możliwość odpowiedzi na pytanie, czy mamy do czynienia z epigonami, czy z twórczymi kontynuatorami dawnych koncepcji. Wśród tekstów reprezentatywnych znalazły się zatem także (...) te nieznane, a wartościowe, sięgnęliśmy do publicystyki mniej znanych reprezentantów oraz grup marginalnych jak anarchiści czy synarchiści. Zdecydowaliśmy się na przyjęcie układu według nurtów politycznych. Z kolei w obrębie każdego z nurtów zastosowano kryterium chronologiczne. Dzięki temu możliwe było zasygnalizowanie kierunków ewolucji opinii i trendów np. w odniesieniu do instytucji państwa. Zbiór nasz adresujemy do szerokiego grona odbiorców: studentów, pracowników nauki, a także wszystkich osób zainteresowanych ideami politycznymi. (shrink)

W artykule rozważa się, na ile normatywność jest usytuowana w ludzkich ekosystemach biologicznych i kulturowych, z naciskiem na rolę artefaktów. Podstawowe pytanie dotyczy tego, czy afordancje – różnie konceptualizowane – mogą mieć charakter normatywny. Tekst krótko wprowadza do ekologii poznawczej oraz psychologii ekologicznej, po czym przedstawia możliwość zastosowania klasycznej teorii afordancji do normatywności wraz z krytyką, a następnie – próbę modyfikacji tego ujęcia przez odwołanie się do afordancji społecznych i kulturowych. Przegląd ten i płynące z niego wnioski uzupełniono oryginalną (...) propozycją wzbogacenia badań nad normatywnością afordancji o analizę ich struktur oraz roli projektowania interakcji człowiek–artefakt. (shrink)

W tekście omawiam tę część internetowej dyskusji, przeprowadzonej w listopadzie 2012 r. na stronie Polskiego Towarzystwa Bioetycznego, która dotyczyła niepewności na temat moralnego statusu embrionów ludzkich. W trakcie dyskusji PTB na temat Stanowiska Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN w sprawie preimplantacyjnej diagnostyki genetycznej (PDG) pojawił się następujący argument: skoro spór o moralny status embrionu jest nierozstrzygalny, to powinniśmy opowiedzieć się przeciwko moralnej dopuszczalności wykonywania PDG na embrionach, a także przeciwko prawnej dopuszczalności tego rodzaju diagnostyki. W tekście omawiam tezy Stanowiska i (...) zdań odrębnych, które wywołały tę część dyskusji, a potem koncentruję się na następujących problemach: (I) dopuszczalność stosowania narzędzi teorii decyzji w debatach etycznych; (II) procedura podejmowania decyzji przez ciała doradcze w sytuacji niepewności moralnej; (III) znaczenie osiągnięć nauk biologicznych przy ustaleniu statusu moralnego embrionu; (IV) możliwość kompromisu w sytuacji pluralizmu wartości; (V) znaczenie statusu moralnego embrionów dla oceny moralnej i prawnej dopuszczalności PDG. (shrink)

W artykule proponuje się aksjomatyzację fragmentu klasycznej logiki zdań, który zostaje nazwany logiką niesymplifikacyjną. Nazwa pochodzi stąd, że unika się w nim, jak przypuszcza pewna ilość badaczy – wskazanych w tekście – paradoksalnych własności klasycznej implikacji i równoważności. Twierdzenie o niewyprowadzalności tez paradoksalnych nie jest jeszcze definitywnie udowodnione. Ale cały bieg myśli wydaje się interesujący z filozoficznego punktu widzenia ze względu na możliwość odróżnienia kilku rodzajów implikacji i równoważności.

Schopenhauer uważa, że wzniosłe uczucie między dwojgiem osób zawsze jest wyrazem miłości płciowej, perfidnie wywołanej i atrakcyjnie ukazanej przez wolę życia. W gruncie rzeczy w miłości chodzi o to, aby właściwie dobrane jednostki łączyły się w pary i płodziły dzieci, przedłużając w ten sposób trwanie gatunku, a ostatecznie - zapewniając odpowiednią jakość i trwałość życia jako takiego. Osoby oszukane przez wolę życia zwykle nie osiągają spełnienia ani szczęścia, a ich jednostkowe egzystencje naznaczone są trudnym do zniesienia bólem i cierpieniem. Schopenhauerowska (...) metafizyka miłości płciowej ujawnia stosowane przez wolę kryteria absolutne i relatywne w doborze kochanków, rozpatruje kwestię rzadkiego fenomenu miłości metafizycznej oraz wskazuje na możliwość częściowego wyzwolenia się spod wpływu woli i zadbania o własne dobro. (shrink)

Znane z Traktatu wypowiedzi na temat „Ja" i „świata": „świat jest moim światem", „Sam jestem swoim światem", czy tez „Świat i życie to jedno", są istotne dla zrozumienia kwestii solipsyzmu, omawianych przez „wczesnego" Wittgensteina. Pod „solipsyzm" rozumie się zazwyczaj krańcową formę subiektywnego idealizmu głoszącego, że istnieje tylko Ja sam, a wszystko inne jest moim wyobrażeniem. Solipsysta uznaje, ze jego własna subiektywność jest czymś jedynie możliwym do poznania, co oznacza doprowadzenie idealizmu do subiektywnej skrajności: wszystko co nam się ukazuje, jest traktowane (...) jako coś wyobrażonego. Pytanie o solipsyzm pojawia się w dzisiejszych analizach subiektywności świadomości. Solipsysta neguje chociażby możliwość ustalenia, czy jakiś inny podmiot są siebie świadome. Rzeczywistość obcych stanów świadomości jest przez solipsysta ignorowana, gdyż wychodząc z istnienia własnej świadomości, może on jedynie przez analogię wnioskować o istnieniu obcych stanów świadomości. W argumentacjach przeciwko solipsyzmowi podkreśla się, ze stanowisko to wikła się w sprzeczność, gdyż w celu sformułowania swoich własnych też musi używać języka, co z kolei zakłada obecność intersubiektywnego świata, którego istnienie neguje. (shrink)

Znane z Traktatu wypowiedzi na temat „Ja" i „świata": „świat jest moim światem", „Sam jestem swoim światem", czy tez „Świat i życie to jedno", są istotne dla zrozumienia kwestii solipsyzmu, omawianych przez „wczesnego" Wittgensteina. Pod „solipsyzm" rozumie się zazwyczaj krańcową formę subiektywnego idealizmu głoszącego, że istnieje tylko Ja sam, a wszystko inne jest moim wyobrażeniem. Solipsysta uznaje, ze jego własna subiektywność jest czymś jedynie możliwym do poznania, co oznacza doprowadzenie idealizmu do subiektywnej skrajności: wszystko co nam się ukazuje, jest traktowane (...) jako coś wyobrażonego. Pytanie o solipsyzm pojawia się w dzisiejszych analizach subiektywności świadomości. Solipsysta neguje chociażby możliwość ustalenia, czy jakiś inny podmiot są siebie świadome. Rzeczywistość obcych stanów świadomości jest przez solipsysta ignorowana, gdyż wychodząc z istnienia własnej świadomości, może on jedynie przez analogię wnioskować o istnieniu obcych stanów świadomości. W argumentacjach przeciwko solipsyzmowi podkreśla się, ze stanowisko to wikła się w sprzeczność, gdyż w celu sformułowania swoich własnych też musi używać języka, co z kolei zakłada obecność intersubiektywnego świata, którego istnienie neguje. (shrink)

Artykuł przedstawia pojęcia prawa wyjścia, które odgrywa jedną z głównych ról w wielu dyskusjach nad wielokulturowością. Prawo wyjścia to prawo każdego członka opresyjnej lub dyskryminującej wspólnoty kulturowej do opuszczenia jej. Artykuł stanowi próbę rekonstrukcji pojęcia prawa wyjścia, która bierze pod uwagę wiele już dyskutowanych kwestii takich, jak, między innymi, sama możliwość wyjścia, jego koszty, konsekwencje i funkcje.

Artykuł prezentuje analizę badań pilotażowych przeprowadzonych w październiku 2018 roku w Puszczy Augustowskiej w odniesieniu do Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Celem pilotażu było „wejście do środowiska bartników” oraz zebranie materiału empirycznego poprzez prowadzenie etnograficznych badań terenowych. Podczas kilkudniowego pobytu autorka miała możliwość uczestniczenia w warsztatach bartniczych. Efekt wyjazdu terenowego to pozyskany materiał źródłowy, dokumentacja fotograficzna oraz filmowa, dziennik badań terenowych, wywiady nieustrukturyzowane. Niniejszy artykuł przedstawia zjawisko współczesnego bartnictwa na tle wybranych założeń sformułowanych w ramach przyjętej (...) w 2003 roku Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego. (shrink)

W części III przedstawiono motywacje do aktywności autonomicznego systemu inteligentnego w postaci bólu i przyjemności. Wskazano, ze kształtowanie zaawansowanych stanów świadomości takiego systemu wymaga innego rodzaju motywacji w postaci ciekawości i potrzeby zrozumienia. Przedstawiono neuronalne podłoże tych motywacji. Zaproponowano kompleksowy model umysłu świadomego, obejmujący wszystkie poziomy przetwarzania informacji. Przedstawiony model wyjaśnia główne cechy ludzkiej psychiki. Wyjaśnia, jak się tworzy świadomość refleksyjna i samoświadomość, jak umysł formułuje sens i cel swego istnienia, a także sens istnienia otaczającego go świata, w jaki sposób (...) uzyskuje wolną wolę i jak może skutecznie działać dla dobra swojego i dobra świadomości osadzonej w neuronowych polach modelujących. Wyjaśnia, jak potrzeba rozumienia i potrzeba harmonii może tworzyć dobro i inne wartości etyczne. Jakie emocje kierujące umysłem mogą wyzwolić uczucia empatii i altruizmu. Wyjaśnia też, że dla spełnienia tych funkcji, dla nauczenia się wszystkiego, co dobre i moralne, niezbędne jest ciało i możliwość postrzegania oraz oddziaływania na otoczenie. To bezpośredni dowód na konieczność zjednoczenia ciała i ducha aby zaistniały intencjonalnie moralne byty samoświadome. (shrink)

Artykuł przedstawia proces twórczy Wiesława Myśliwskiego. Skupia się szczególnie na dwóch aspektach pracy pisarza. Pierwszy z nich Myśliwski określa terminem „bezradność owocująca”, to stan, który bezpośrednio poprzedza pisanie. Drugi określiłam jako „teorię pierwszego zdania”, a pojęcie to utworzyłam na bazie wypowiedzi pisarza. Artykuł zawiera analizę pierwszych zdań powieści Wiesława Myśliwskiego. Sygnalizuję możliwość zestawienia „bezradności owocującej” z innymi, choć podobnymi, koncepcjami procesu twórczego m.in. Emila Ciorana czy Sandora Maraiego.

Artykuł przestawia dydaktykę KEN, koncentrując się na ukazaniu reform oświatowych charakterystycznych dla epoki oświecenia. W szczególności ukazuje specyfikę styku ówczesnej filozofii i nowożytnej nauki, stopniowo wyzwalającej się z hegemonii filozofii. Wskazuje na dominujący podówczas duch utylitaryzmu, a w warstwie metodologicznej - programowy eklektyzm. Postawa ta ujawniła się w całym szkolnictwie europejskim, a więc nie tylko we Francji, przodującej przynajmniej w zakresie deklaracji programowych, ale zwłaszcza w centralistycznie reformowanej oświacie w monarchii habsburskiej. Jest ona także właściwa tak reprezentacyjnemu świadectwu ówczesnej kultury (...) naukowej, jakim była Wielka Encyklopedia Francuska, do której nawiąże wprost KEN. W szkole europejskiej wzbogacano studium językowo-humanistyczne o kształcenie matematyczno-przyrodnicze, zachowując kurs filozofii w duchuphilosophia recen- tiorum, przynajmniej na poziomie uniwersyteckim. Filozofia ta krytycznie asymilowała elementy nowożytnej epistemologii, a zwłaszcza osiągnięcia nowożytnego przyrodoznawstwa. Podejście to było typowe dla szkolnictwa reformowanego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez środowiska wyznaniowe, zwłaszcza zakon pijarów i jezuitów. Z czasem coraz bardziej upowszechni się empirystyczna epistemologia, owocująca fenomenalizmem kwestionującym możliwość uprawiania maksymalistycznie pojętej filozofii w formie nowożytnego arystotelizmu chrześcijańskiego funkcjonującego w szkole tradycyjnej. Mimo krytyki tego modelu kształcenia, presja tzw. długiego trwania tłumaczy zachowanie w szkole oświeceniowej elementów filozoficznych nawet w przyrodoznawstwie, w formie interpretacji korzystającej z kategorii substancji i jej właściwości, a nawet koncepcji duszy zwierzęcej. (shrink)

Formułowane w ostatnim czasie przez postępowych Amerykanów zarzuty wobec cynicznej, konserwatywnej „weaponizacji” wolności słowa trafnie zwracają uwagę na tkwiący w niej aspekt hipokryzji. Przesłankę tych oskarżeń często stanowi jednak wolność słowa rozumiana „absolutystycznie” jako bezwzględne dobro. W istocie należy ją zawsze rozumieć jako coś, co prowadzi do innego celu: mającego wymiar obiektywny, subiektywny bądź intersubiektywny. Najczęstszą funkcją wolności słowa jest tworzenie warunków dla epistemologicznego poszukiwania prawdy. Zwracali na to uwagę liberałowie, tacy jak John Stuart Mill, oraz marksiści, tacy jak Herbert (...) Marcuse – twierdzący, że realizację tego celu utrudnia „represywna tolerancja” dla szkodliwych lub błędnych idei. Wolności słowa można bronić również ze względu na wpisaną w nią możliwość wyrażania indywidualnych opinii i uczuć, bez której nie ma mowy o jednostkowej autonomii. Trzecia funkcja wolności słowa ma charakter performatywny: język może służyć do działania w świecie. Współcześnie najczęściej mówi się w tym kontekście o ograniczaniu „mowy nienawiści” jako aktu przemocy symbolicznej, jednak konsekwencje tak rozumianej wolności słowa mogą być również pozytywne. Czwarty telos wolności wypowiedzi – semantyczny raczej niż epistemologiczny, ekspresywny czy performatywny – to tworzenie nowych znaczeń kulturowych bądź krytyka konwencjonalnych. Ponieważ wolność słowa może służyć jednej lub większej liczbie z tych funkcji, warto jej bronić również w niedoskonałym społeczeństwie, niezależnie od tego (przy całym szacunku dla Marcusego), że nie ma ona wartości bezwzględnej. (shrink)

W artykule odnoszę się do wypowiedzi Anny Brożek, Marka Lechniaka i Jacka Wojtysiaka, sformułowanych w dyskusji nad monografią Pytania i odpowiedzi. Ujęcie teoriomnogościowe. Zawarte w artykule odpowiedzi są podzielone na merytoryczne i metodologiczne, odpowiednio do tego, czy sformułowane w tych wypowiedziach komentarze i propozycje ulepszeń odnoszą się do zaproponowanej w monografii koncepcji, czy do stosowanych w niej metod jej budowania. W uwagach merytorycznych odpowiadam na kwestie związane ze strukturą, rodzajami i traf-nością pytań. Argumentuję, że: zaproponowane w monografii schematy struktury pytań (...) są takim rozwinięciem tzw. schematu polskiego, które daje możliwość ukazania i usunięcia wieloznaczności dowolnych zdań pytajnych i opartych na nich pytań; choć ogólny schemat struktury jest wspólny dla wszystkich pytań, to przyjęte w monografii podziały pytań — a zwłaszcza na pytania do rozstrzygnięcia i pozostałe — są merytorycznie uzasadnione i logicznie poprawne; trafne są twierdzenia dotyczące związków między trafnością pytań a prawdziwością ich założeń, choć ogólne wnioskowanie od prawdziwości założeń do trafności pytań problemowych wymaga dodatkowego warunku. Uwagi metodologiczne dotyczą tzw. składnikowo-kombinatorycznej metody analizowania pytań, pojęcia tzw. uogólnionej negacji oraz oceny metod filozofowania widocznych w monografii na tle metody wzorcowej. Okazuję, że: stosowana w monografii metoda reprezentowania i analizowania zdań pytajnych daje narzędzie do wyróżniania wszystkich ich możliwych znaczeń, co w rekonstruowaniu sytuacji pytajnych zawęża analizy do pytań zgodnych z regułami języka, a z drugiej strony dopuszcza, że spośród ogółu możliwych są uwzględniane tylko pytania w danej sytuacji aktualne; negacja non, choć jest ostatecznie oparta na negacji przedzdaniowej, to jest jej uogólnieniem, ponieważ może być stosowana nie tylko do całej osnowy p pytania ”Czy p?”, lecz także do jej dowolnych członów, aż do pojedynczych składników, a przy tym jest równoważnie wymienna z negacją ~ w sytuacji negowania całej osnowy p; sposób filozofowania, który zastosowałem w monografii, jest zgodny z metodą łączącą analizowanie, parafrazowanie i aksjomatyzację, choć daleko mu zwłaszcza do wzorcowej aksjomatyzacji oraz wymaga uzupełnienia w zakresie tzw. teoretycznego „korpusu werbalnego”, tj. odniesień do innych koncepcji pytań i odpowiedzi. (shrink)

Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej części pod uwagę brana jest możliwość, że ludzie, a być może także wszystkie inne skończone podmioty poznające, które dysponują zdolnością do formułowania ocen moralnych, podlegają uniwersalnemu złudzeniu co do hierarchizacji wartości moralnych, według których działają, a więc że mają odwrócone spektrum aksjologiczne. W części drugiej jest uzasadniana teza, że jedynym środkiem, pozwalającym wykluczyć możliwość podlegania radykalnej iluzji aksjologicznej przez skończone podmioty poznające, jest odwołanie się do metafizycznego pojęcia Boga, rozumianego jako (...) pojęcie istoty najdoskonalszej, i do Jego wiedzy na temat tego, co jest dobre, a co jest złe. Kwestia istnienia Boga oraz wskazanie, w jaki sposób należałoby religijnie konkretyzować pojęcie Boga, nie są podejmowane. Do przeprowadzenia prezentowanej w artykule argumentacji wystarczy, że Bóg będzie rozumiany jako osoba dysponująca atrybutem wszechwiedzy. Część trzecia jest poświęcona uwagom na temat relatywizmu moralnego, zagadnieniu tzw. dylematów moralnych oraz pojęciu istoty dobra moralnego. (shrink)

Celem artykułu jest przedstawienie nauczania Kościoła jako wykraczającego poza błędny i rozłączny podział etyki na deontologię i teleologię. Autor przypomina szerokie tło przemian kulturowych, które towarzyszyły kontrowersjom wokół encykliki bł. Pawła VI "Humanae vitae". Teologiczna kontestacja nauczania Magisterium była powodem napisania przez św. Jana Pawła II encykliki "Veritatis splendor". Papież rozwiewa doktrynalne wątpliwości zasiane przez proporcjonalistów, przedstawiając im niezwykle przemyślaną i tradycyjną koncepcję źródeł moralności. Wychodząc od priorytetu celowości ludzkiego działania Papież podkreślił wagę przedmiotu czynu. Dla moralnego dobra ludzkiego czynu (...) konieczne jest jego podwójne właściwe odniesienie: wertykalnie do celu ostatecznego, czyli Boga, oraz horyzontalnie wobec człowieka poprzez przedmiotową zgodność działania z ludzkim dobrem. Papieskie rozważania zostają uzupełnione komentarzem do "Summy Teologii" św. Tomasza, który w analogiczny sposób przedstawia źródła moralności ludzkiego czynu. Rozróżniając wewnętrzny i zewnętrzny akt woli, św. Tomasz pokazuje właściwe źródła moralności każdego z tych aktów. W pierwszym przypadku jest to właściwy przedmiot woli, który jest tożsamy z dobrem; natomiast w drugim – konieczny jest ponadto właściwy przedmiot innych władz. Właściwa antropologia przywraca fundament pod adekwatne rozumienie zarówno prawa naturalnego, jak i potrzebę etyki cnót, która okazuje się wielką praktyczną pomocą dla człowieka w drodze do właściwej mu doskonałości. Przedstawione podstawowe prawdy nauczane od lat przez Magisterium o tyle domagają się przypomnienia, że współczesna dominująca kultura wytrwale dekonstruuje racjonalny porządek tego nauczania czyniąc zeń karykaturę. Papieskie analizy pozwalają oczyścić etyczne kryteria rozeznawania dobra i zła, przypominając o zaproszeniu do piękna teologalnego życia w Chrystusie. Umożliwia ono zdrowy krytyczny osąd konkretnych sytuacji, jak również możliwość uniknięcia rozpowszechnionych współcześnie błędów i wynikającego z nich kryzysu tożsamości. (shrink)

Postęp technik transplantacyjnych otworzył możliwości ratowania życia ludzi, którzy dawniej skazani byli na nieuchronną śmierć. Wraz z rozwojem, a co za tym idzie – upowszechnianiem się tego typu zabiegów ciągle wzrastała liczba oczekujących na przeszczep, a organów brakowało; to skłoniło do poszukiwania nowych ich źródeł, a jednym z nich stały się narządy naturalne pobierane od zwierząt. Rozwiązanie to miało wypełnić lukę, spowodowaną wysokim popytem, a jednocześnie stworzyć możliwość dokonywania transplantacji bez konieczności radzenia sobie z wątpliwościami moralnymi, jakie pojawiają się (...) przy pobieraniu narządów ludzkich. Stosowanie jednakże nowego materiału do przeszczepów pociągnęło za sobą nowe, nieznane dotąd problemy natury etycznej, których przedstawieniu poświęcony będzie ten artykuł. (shrink)

Współczesny świat, zdominowany przez elektroniczne środki przekazu, to już zupełnie inne pojmowanie komunikacji językowej, zarówno tej w formie pisanej, jak i mówionej. Dominują w nim skrótowe i kompaktowe wypowiedzi; język z jednej strony traci na znaczeniu, z drugiej zaś - chłonie nowinki z innych systemów językowych, z którymi wchodzi w interakcje na różnych płaszczyznach. Niewątpliwe ogromną rolę odgrywają w tym procesie różnice kulturowe i związane z tym nie tylko kwestie mentalności, stereotypy, lecz także odmienne pojmowanie zjawisk dnia codziennego, w tym (...) również sposób definiowania poczucia humoru. Ciekawą rzeczą jest więc próba wskazania na podobieństwa oraz różnice między tzw. „typowo niemieckim” poczuciem humoru a niemieckim programem komediowym Was guckst du?, produkowanym i prowadzonym przez obcokrajowca. Kaya Yanar, autor i gospodarz tego programu, jest niewątpliwie najlepszym przykładem na to, że wymienione wcześniej „typowo niemieckie” poczucie humoru odbiega w znacznym stopniu od rodzaju żartu, proponowanego właśnie przez Yanara. Was guckst du? daje możliwość zanalizowania języka audycji komediowej, odwołującej się głównie do kultury świata arabskiego i wszelkich zjawisk z nią związanych, kwestii opanowania i posługiwania się językiem niemieckim właśnie przez obcokrajowców z tego kręgu kulturowego. W przełożeniu na leksykę i jej użycie w praktyce oznacza to wykorzystanie w programie zjawiska wieloznaczności, wynikających z braku znajomości języka, jako źródła sytuacji komediowych, które w połączeniu z niezwykle barwną osobą prowadzącego, odpowiednim obrazem, charakterem postaci oraz motywami muzycznymi, jest punktem wyjścia do całościowej analizy tegoż programu. (shrink)

Według koncepcji Mariana Mazura, człowiek jest systemem autonomicznym zdolnym do samosterowania. Jedna z podstawowych cech tego systemu – dynamizm charakteru – jest możliwa do wyrażenia za pomocą logarytmu naturalnego z ilorazu starzenia się do współczynnika rozbudowy systemu autonomicznego. Niniejszy artykuł prezentuje Kwestionariusz Dynamizmu Charakteru. Narzędzie to stworzone zostało w celu empirycznego przetestowania założeń teorii Mazura oraz w celu uchwycenia potencjalnych związków dynamizmu charakteru z innymi konstruktami, osadzonymi w tradycjach psychologicznych: na przykład Regulacyjną Teorią Temperamentu. Kwestionariusz Dynamizmu Charakteru mierzy dynamizm charakteru (...) na skali jakościowej i ilościowej. Artykuł prezentuje teorię Mazura, jej związki z teorią temperamentu Strelaua, narzędzie badawcze opracowane przez autorów i wyniki wstępnych analiz – przeprowadzonych na grupie 54 osób. Obserwacje poczynione w badaniach pilotażowych prezentują obiecujący obraz. Sugerują zgodność teorii Mazura z danymi empirycznymi oraz możliwość rozszerzenia rzeczonej teorii, dzięki obserwacjom efektów, niewyrażonych bezpośrednio w pracy Mazura. (shrink)

Celem artykułu jest filozoficzna analiza figury uchodźcy przebywającego na terytorium Europy Zachodniej a także opisanie mechanizmów, które stabilizują i podtrzymują wykluczenie przybyszów. Na pierwszy plan wysuwają się w tekście dwie kategorie: inność i obcość oraz napięcie między nimi. Inność jest ukazana jako ontologiczna kategoria niezbędna dla konstrukcji podmiotu. W przypadku natomiast figury uchodźcy, analizowanej w niniejszym tekście, status innego może ulec dekonstytucji i wówczas cudzoziemiec, usytuowany poza społeczeństwem, staje się obcy i traci możliwość swobodnego projektowania siebie. Co istotne, należy (...) także uwzględnić przestrzeń, w której uchodźcy są sytuowani, tj. obozy lub ośrodki. (shrink)

Stosunek polskiej filozofii katolickiej do Augusta Cieszkowskiego był ambiwalentny. Z jednej strony, uważano go za wybitnego filozofa polskiego, żarliwie religijnego i inspirowanego tradycją chrześcijańską, z drugiej strony, jego myśl budziła liczne zastrzeżenia doktrynalne (ewolucyjna perspektywa religii, możliwość realizacji Królestwa Bożego na ziemi, wątki panteizujące, ograniczanie wolnej woli, uzurpowanie sobie prawa do absolutyzmu poznawczego, jeśli chodzi o "Boże plany", uznanie Boga przed stworzeniem świata za nierozwiniętą jeszcze Możność, "elitarna" koncepcja nieśmiertelności jednostkowej za zasługi). Z dzisiejszej perspektywy filozofia Cieszkowskiego budzi opór (...) ze względu na próbę "totalizacji" rzeczywistości i eksponowanie utopijnego modelu ustroju teokratycznego. (shrink)

Współczesna kosmologia wskazuje na pewne przejawy jedności Wszechświata, np. uniwersalność praw przyrody, globalną czasoprzestrzeń, możliwość wyróżnienia uniwersalnego czasu i jednej, wspólnej historii, czy też ścisłe zależności między parametrami kosmologicznymi i stałymi fizycznymi a faktem istnienia życia. Wykorzystanie metody abstrakcji i wnioskowania analogicznego w analizie własności Wszechświata pozwalają, bez naruszania zasady autonomiczności nauki i filozofii, zasadnie argumentować za tezą o jego nomologicznej jedności. Z drugiej strony w kosmologii przyjmuje się założenia związane z określeniem przedmiotu jej badań oraz warunkujące jej uprawianie. (...) Ich podstawą jest przekonanie o stałym, niezależnym od czasu i miejsca, sposobie funkcjonowania przyrody. Pozwala to na formułowanie opisujących ją niezmiennych czasoprzestrzennie praw i ekstrapolowanie ich na cały Wszechświat. Uzasadnieniem takiej praktyki badawczej jest zgodność konstruowanych modeli kosmologicznych z obserwacją, efektywność wyjaśniania problemów badawczych, spójność z innymi działami wiedzy przyrodniczej oraz sukcesy programów unifikacyjnych i badań interdyscyplinarnych. (shrink)

Artykuł rekonstruuje najważniejsze elementy filozofii polityki Dawida Hume’a dotyczące możliwość ukonstytuowania się państwa. Zdaniem szkockiego filozofa warunkiem wyjścia ze stanu natury jest określenie praw własności, które w dalszej konsekwencji prowadzi do stworzenia prawa pozytywnego oraz wskazania reguł sprawowania władzy. Hume wskazuje na psychologiczne przesłanki powstania państwa, odnajdując je w naturalnej dla wszystkich ludzi motywacji egoistycznej i ograniczonej życzliwości. Wizja powstania państwa, wynikająca ze sposobu, w jaki Hume rozumiał udział rozumu i namiętności w ludzkim doświadczeniu, stanowi jednocześnie kontynuację krytycznego namysłu (...) nad filozofią praktyczną wywodzącą się w brytyjskiej filozofii od Locke’a i Hobbesa. (shrink)

Artykuł dotyczy problemu percepcji. Przedstawiam w nim koncpecję"widzenia jako" Wittgensteina, oraz koncepcje myślenia jako odruchu Bohma. Wskazując podobieństwa i różnice w poglądach Wittgensteina i Bohma zmierzać będę do postawienia pytania o to, co sprawia, że nasze postrzeganie jest uwarunkowane. Po dokonaniu oceny tego faktu, w dalszej kolejności postawię pytanie o możliwość percepcji nieuwarunkowanej. Tym samym spróbuję odpowiedzieć na dwa pytania: czy istnieją powody, dla których powinniśmy wyzwalać się z tego rodzaju percepcji, a także czy i jak jest to w (...) ogóle możliwe? (shrink)

Przedmiotem prezentowanego artykułu jest spor o wartości logiczne kontrfaktycznych okresów warunkowych z niemożliwym poprzednikiem. Zgodnie z rozpowszechnionymi analizami każdy taki okres warunkowy jest prawdziwy. Pogląd ten określany jest mianem ortodoksyjnego i przeciwstawiany jest mu pogląd nieortodoksyjny, który uznaje, że tylko niektóre spośród kontrmożliwych okresów warunkowych są prawdziwe, a inne są fałszywe. W jednym ze swoich ostatnich tekstów Timothy Williamson argumentował na rzecz tezy, że konsekwencje poglądu nieortodoksyjnego są niespójne z motywacjami leżącymi u podstaw tego poglądu. Celem artykułu jest polemika z (...) krytyką Williamsona oraz wskazanie na możliwość spójnego odczytania postulatów zwolenników stanowiska nieortodoksyjnego. (shrink)

[Przekład] To, czego w ciągu ostatnich sześciu lub siedmiu tego nauczyliśmy się na temat wirtualnej maszynerii w wyniku dużego postępu nauki i techniki, umożliwia nam zaoferowanie stanowisku darwinowskiemu nowej obrony przeciw krytykom, którzy twierdzili, że jedynie forma fizyczna – a nie zdolności umysłowe czy świadomość – może być produktem ewolucji poprzez dobór naturalny. Obrona ta porównuje zjawiska umysłowe, wspominane przez przeciwników Darwina, z treściami maszynerii wirtualnej w systemach obliczeniowych. Obiekty, stany, zdarzenia i procesy w owej maszynerii, które dopiero od niedawna (...) umiemy projektować i konstruować, a które nie mogły być nawet przedmiotem rozmyślań w czasach Darwina, mogą współdziałać z maszynerią fizyczną, w której są zaimplementowane, nie będąc identycznymi ze swoją fizyczną implementacją, ani też nie będąc jedynie agregatami fizycznych struktur i procesów. Istnienie różnych rodzajów maszynerii wirtualnej (w tym zarówno „platformowych” maszyn wirtualnych, mogących hostować inne takie maszyny, na przykład systemy operacyjne, jak i „aplikacyjnych” maszyn wirtualnych, na przykład korektorów pisowni i gier komputerowych) zależy od skomplikowanych sieci połączeń przyczynowych związanych ze strukturami hardware’u i software’u, zdarzeniami i procesami, gdzie specyfikacja takich sieci przyczynowych wymaga konceptów, które nie mogą być zdefiniowane w kategoriach konceptów nauk fizycznych. Ta niedefiniowalność, a także możliwość zachodzenia różnych rodzajów automonitorowania w maszynerii wirtualnej, wydaje się wyjaśniać niektóre z rzekomo tajemniczych i nieredukowalnych cech świadomości, które motywowały krytyków Darwina, a także bardziej współczesnych filozofów, krytykujących sztuczną inteligencję. Wynikają z tego konsekwencje dla filozofii, psychologii, neurobiologii i robotyki. (shrink)