W niniejszym artykule staram się wykazać, iż mimo powagi i znaczenia swych zadań humanistyka może być ujmowana jako zabawa. Takie jej postrzeganie wyłania się, gdy patrzy się nań z perspektywy historii naszej kultury umysłowej. Ucieleśnieniem bawienia się w humanistyce jest działalność intelektualna Sokratesa; jej zaprzeczeniem - Jorge, bohater Imienia róży Umberto Eco.

The article offers a summary of a number of approaches to contemporary humanities in which the main dynamics of research and methodology could be characterised as emancipation. The humanities is seen here not merely as an open discipline, but it is viewed as a method of research able of accepting its relational and indeterminate progress. The soft dimension of its analysis, which is also rooted in an individual biography of the researcher, results from a particular attention paid to other than (...) human subjects. In particular, the humanities related to digital culture and virtual reality needs to redefine its research methods but also communicate with other sources of perception and experience. This relational nature of contemporary humanities in which it reflects the complexity of multiple subjects and perspectives challenges more traditional positions of analysis but simultaneously offers a chance of development. (shrink)

Review of the book Między humanistyką a przyrodoznawstwem. Od podstaw psychologii do eksperymentalnej psychologii klinicznej [Between humanities and natural science. From basics of psychology to experimental clinical psychology] including a collection of works by Andrzej Lewicki, as well as an introduction to them.

The article follows dynamic changes and evolutions in the history of research theories in the field of humanities. It begins with an analysis of studies on group identity, and drawing from ideas by Ewa Domanska, it employs the metaphor of the see as the space in which one can navigate for new themes and ideas. A special importance is attached to the concept of autobiography, especially in reference to the researcher’s life and experience. Boleslaw Prus’s The Doll and its critical (...) reception offers a good case study to illustrate this approach of analysis which draws on private lives of interpreters and critics. The influence of autobiography on literary theory is analysed using Susan Faludi’s Backlash and In the Darkroom. (shrink)

The article discusses the importance of practice for conducting research on digital culture. It poses questions about whether one should possess technical competences in the field of digital humanities and in what way they can facilitate research attempting to describe the contemporary world. This issue is analysed using the theory of the third culture developed by Charles Percy Snow. The argument also focuses on other researchers representing various strategies for combining practice with theory, such as: Lev Manovich, Alexander R. Galloway, (...) Jan Stasieńko and Mirosław Filiciak. The aim of the article is to describe the emerging, new image of a humanist studying digital culture, whose new competence may be seen as a remedy for the ongoing crisis of the humanities. (shrink)

SPIS TREŚCI Ryszard Moń Wstęp -/- Rozdział 1: Lękam się świata bez filozofii. O nieodzowności humanistyki w dobie techniki i globalizacji -/- 1.1 Konieczność filozofii 1.2 Narodziny sztuk wyzwolonych 1.3 Uniwersytet domem humanistyki 1.4 Upadek humanistyki 1.5 Uniwersytet – biznes i korporacyjna logika 1.6 Kognitywny kapitalizm 1.7 Złowroga moc etatyzmu 1.8 Pragmatyzm a ideały kształcenia 1.9 Demokracja – dialog, kultura, światopogląd 1.10 Humanistyka na straży demokracji 1.11 Edukacja filozoficzna w szkole 1.12 Podsumowanie – filozofia jako fundament -/- Rozdział 2: (...) Czy starożytna paideia może być alternatywą dla współczesnej pedagogiki? Antyczne metody wychowawcze i ich obecna rola -/- 2.1 Filozofia jako sposób życia 2.2 Rola ćwiczeń duchowych w paidei starożytnej Grecji oraz starożytnego Rzymu 2.3 Antyczna paideia a aktualne wzorce kształcenia -/- Rozdział 3: Problem ujawniania przez nauczyciela własnej tożsamości moralnej w nauczaniu etyki i filozofii -/- 3.1 Nauczyciel na lekcjach filozofii i etyki 3.2 Etyka, moralność i tożsamość 3.3 Matthew Lipmana filozofowanie z dziećmi i młodzieżą 3.4 Filozofia! Ale jaka? 3.5 Nauczyciel-filozof 3.6 Tożsamość moralna nauczyciela -/- Rozdział 4: Język i filozofia. O Naturalnym Metajęzyku Semantycznym i jego związkach z filozofią -/- 4.1 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – rozważania wstępne 4.2 Inspiracje filozoficzne koncepcji NMS 4.3 Naturalny Metajęzyk Semantyczny – cel i założenia koncepcji 4.4 Kierunki rozwoju NMS 4.5 Jak wykorzystać NMS w dydaktyce filozofii? -/- Rozdział 5: Metody problemowe na lekcji etyki i filozofii jako możliwe działanie prewencyjne -/- 5.1 Metody rozwiązywania problemów – informacje ogólne 5.2 Rozwiązywanie problemów poznawczych 5.3 Rozwiązywanie problemów decyzyjnych 5.4 Rozwiązywanie problemów praktycznych 5.5 Nauczanie i uczenie się metodą „układanki” 5.6 Metoda wychowania bez porażek 5.7 Rola nauczyciela 5.8 Kształcenie umiejętności rozwiązywania problemów 5.9 Oceny i wartościowania 5.10 Podsumowanie Rozdział 6: Trudności w uczeniu się – profilaktyka i terapia -/- 6.1 Trudności w uczeniu się 6.2 Specyficzne trudności w uczeniu się 6.3 Niepowodzenia szkolne 6.4 Profilaktyka i terapia -/- Aneks – konspekty lekcji o tematyce filozoficznej i etycznej. (shrink)

W obliczu katastrofalnych skutków antropopresji widoczna staje się konieczność współpracy pomiędzy humanistyką a przyrodoznawstwem. Te dwie sztucznie rozłączone dziedziny nauki, zdążyły w toku historii zbudować swoje metodologie i swoje języki. Obie jednak badają to samo: świat, w którym żyje człowiek. W kontekście narastającej potrzeby troskliwych działań w kierunku przyrody, potrzebne są zintegrowane podejścia. Jest to tym bardziej zasadne, że przecież człowiek jest elementem biologicznego środowiska. Koncepcje posthumanistyczne znoszą podział między kulturą a naturą, proponują zrezygnować z antropocentryzmu i lokują człowieka na (...) powrót w świecie przyrody. Tym bardziej więc powrotne połączenie humanistyki i przyrodoznawstwa jest zasadne. Co więcej, jest ono też konieczne dla efektywnej refleksji na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. (shrink)

Bezprecedensowy rozwój nauk przyrodniczych ostatnich dziesięcioleci może sprawiać wrażenie, że tzw. humanistyka traci na znaczeniu skoro często nie daje ostatecznych odpowiedzi, nie poprawia materialnych warunków życia, nie przyczynia się do innowacyjności gospodarki i nie podnosi produktu krajowego brutto. To częsta opinia. I błędna. Po pierwsze, obiegowy podział na humanistykę i nauki przyrodnicze jest niedoskonały. Nie bardzo wiadomo, gdzie umieścić nauki prawne, społeczne, medyczne czy ekonomiczne, w których wiedza o człowieku łączy się z wiedzą o jego otoczeniu, a jedne i (...) drugie dają nam nie tylko wiedzę, ale i zrozumienie siebie i otoczenia, zaś niektóre z nich są normatywne. Badacze przyrody potrzebują refleksji humanistów tak samo jak humaniści potrzebują wiedzy przyrodników, a domniemany rodzaj naturalny „wiedza ludzka” nie dzieli się na gatunki naturalne: nauki przyrodnicze i humanistyka. Wiedza i zrozumienie świata są nierozłączne. Po drugie, zwolennicy tezy o wyższości nauk przyrodniczych nad humanistyczny- mi zdają się pozostawać pod wrażeniem ogromnego wpływu, jaki za pośrednictwem technologii i przemysłu nauki przyrodnicze wywierają na życie społeczne od nieco więcej niż dwustu lat. To niedługo. Zapominają też, że to przecież niekończące się dys- kusje humanistów wpływają na życie społeczne i miejsce, jakie zajmują w nim nauki przyrodnicze. Z tych dyskusji, a nie z samych odkryć przyrodników, wyłania się kultura, kształtująca oczekiwania jednostek, które z kolei prowadzą do zmian etycznych i prawnych. (shrink)

Artykuł analizuje wybrane przykłady zaczerpnięte z polskiej sztuki współczesnej ostatnich lat, pytając o sposób ujęcia zagadnienia roślinności przez artystów. Humanistyka, głównie za sprawą posthumanizmu, przewartościowała relacje między ludźmi i roślinami, odbierając tym pierwszym centralną pozycję. W tym samym czasie na polu sztuki toczy się odrębna debata o podmiotowość roślin. Autorka, koncentrując na szeroko pojmowanym zagadnieniu ruchu roślin, pyta o to, jakie miejsce obecnie zajmują rośliny w sztuce, jak przedstawiane są ich związki z innymi organizmami i na jakie miejsca wspólne (...) między ludzkimi i nie-ludzkimi istotami wskazują artyści. (shrink)

Las jako zespół przyrody o określonych właściwościach pełni szereg wielorakich funkcji gospodar­czych, pośrednio gospodarczych i pozagospodar­czych. Jako przyrodnicza całość jest mało stabilny i ulega wielu czynnikom biotycznym, abiotycznym i antropogenicznym. Z praktyki ochrony lasu w granicach admini­stracyjnych Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwo­wych w Olsztynie wynika, że szczególnie niebez­pieczne bywają owady - z grupy szkodników pier­wotnych - żerujące na drzewach żywych i pozornie zdrowych, a osłabionych działaniem jednego lub kil­ku czynników, zwykle abiotycznych. Pojawy nie­których zmuszają do podejmowania zabiegów ratow­niczych. Sposoby sprowadzania liczebności (...) trzech moty­li, tzn. brudnicy mniszki, strzygoni choinówki i zwójki zieloneczki, do poziomu przed laty nazywanego „żelaznym zapasem” przedstawia niniejsze opracowanie. (shrink)

Artykuł charakteryzuje zmianę francuskiej pluralistycznej demokracji zmierzająca do bipolaryzacji systemu partyjnego i podziału ideologiczno - programowego na prawicę i lewicę społeczną. Dwubiegunowo ść bvła pochodną prezydenckiego ustroju V Republiki przy odpowiedzialności premiera przed parlamentem. Ważne były także przemiany w strukturze społeczeństwa na dwie podstawowe klasy i siły społeczne, tj. pracodawców i pracowników najemnych. W kryterium stosunku do własności i zakresu ingerencji państwa w gospodarkę, orientacja prawicowa obejmuje gaullistowski Ruch na Rzecz Republiki i liberalną Unię Demokracji Francuskiej, natomiast do orientacji lewicowej (...) zalicza się nurt socjalizmu reformistycznego i ruch komunistyczny. Omówione zostaną także organizacje skrajne. (shrink)

Idea „obcego” u Paula Ricoeura łączy się ściśle z jego biografią oraz wymiarem etycznym jego dzieła. Sam Ricoeur doświadczył poczucia obcości, gdyż wiele lat przebywał poza Francją, wykładając w Chicago. Obcość związana była z dystansem wobec paryskiego środowiska filozoficznego zdominowanego przez Sartre’a oraz strukturalizm. W samym dziele „obcy” rozpatrywany jest w perspektywie gościnności oraz wspaniałomyślności. Ricoeur nawiązywał do tradycji biblijnej oraz do E. Levinasa. W porównaniu z tym ostatnim „inny” nie jest radykalną odwrotnością „ja”, lecz kimś podobnym do „ja”. Przyjęcie (...) „obcego” posiada także konsekwencje społeczno-polityczne. Trzymając się realizmu, unika się ryzyka zamknięcia ideologicznego czy utopii „wiecznego pokoju” Kanta. (shrink)

Idea słowiańska” jest terminem ogólnym, odnoszącym się do wielu politycznych, historiozoficznych i kulturowych wątków, dla których inspiracją było językowe i kulturowe pokrewieństwo między narodami słowiańskimi. Takie ruchy jak słowianofilstwo i panslawizm miały na celu kulturalne i polityczne zjednoczenie Słowian. Idea ta wywarła silny wpływ na muzykę krajów środkowej i wschodniej Europy w XIX i XX wieku. Pod jej wpływem powstała znaczna liczba utworów muzycznych. Można utwory te podzielić na kilka grup. W jednych „słowiańskość” podkreślana była poprzez tytuł. Kompozytorzy używali również (...) typowo słowiańskich gatunków tanecznych i pieśniowych, jak polski mazurek i ukraińska dumka. Innym sposobem realizacji idei słowiańskiej były muzyczne kontakty między twórcami. Idea muzyki słowiańskiej pojawia się również w komentarzach muzykologicznych: słowiański „charakter” muzyczny bywał najczęściej łączony ze specyficznymi kategoriami emocjonalnymi, takimi jak smutek, tęsknota, szczególnie zaś żal, które to określenie stosowano do opisu przemożnego nastroju panującego w dziełach Chopina. (shrink)

Powrót do filozofii starożytnej Grecji pozwala przypomnieć etyczny wymiar politycznej aktywności, w którym umiejętność łączenia dobra własnego z dobrem ogółu postrzegano jako świadectwo rozumnej natury człowieka wolnego i odpowiedzialnego zarazem. Republikański ideał życia zostaje przez Arendt skonfrontowany z dominującymi tendencjami politycznymi oraz ekonomicznymi, które rozwinęły się w nowożytnej kulturze europejskiej. Etyczne zdeprecjonowanie sfery publicznej prowadziło do postrzegania jej w kategoriach przymusu i przemocy, stanowiących zagrożenie indywidualnej wolności. Na znaczeniu zyskała natomiast sfera indywidualnej aktywności, związanej zwłaszcza z pracą wytwórczą, zarobkowaniem oraz (...) konsumowaniem. Zwyciężyła idea prywatności, bogactwa, rywalizacji. Narodziło się społeczeństwo masowe, składające się ze zatomizowanych jednostek niezdolnych do wzięcia na siebie odpowiedzialności za wspólnotę polityczną. (shrink)

Dzisiejsza rzeczywistość społeczna dostarcza nam więcej powodów do zadziwienia i refleksji niż kiedykolwiek wcześniej. W zasadniczej mierze spowodowane jest to niespotykaną dotąd dynamiką przemian społecznych z jej globalnymi ekonomicznymi, politycznymi i ekologicznymi konsekwencjami. Kluczowe pytania wymuszane przez dynamikę społecznej transformacji dotyczą globalizacji, a w jej kontekście tożsamości narodowej, demokracji, wolności, środowiskowych i politycznych zagrożeń globalnych, kultury, wartości, czyli kwestii, które będą wytyczać obszar najistotniejszych problemów filozoficznych w nadchodzącym czasie. Najistotniejszych, albowiem wszystkich nas wprost dotykających, najbardziej odczuwalnych, najważniejszych dla „spójnego poczucia (...) bycia w świecie”. Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na wzrastającą rangę zagadnień społecznych, a co za tym idzie - wskazanie na kwestie filozoficzne, które pojawiają się w ich kontekście. Wydaje się, że zmiany społeczne wymuszają refleksję nie tylko nad tym, co stricte społeczne, ale również nad tym, co bardziej ogólne. Wraz ze wzrastającą rangą zagadnień społecznych rośnie znaczenie pytań podstawowych. (shrink)

Obierając jako kluczową kategorię „bezpieczeństwo”, autorka chce wskazać na jej istotną rolę jako metaparadygmatu szczegółowych rozważań dotyczących bezpieczeństwa. Podjęcie tego zagadnienia jest wyrazem przekonania o rosnącym znaczeniu tej kategorii, co znajduje swój wyraz w coraz częstszych wysiłkach jej interpretacji podejmowanych przez rozmaite dyscypliny naukowe. Okazuje się jednak, że z próbami wyczerpującego określenia bezpieczeństwa jest podobnie jak wysiłkami zmierzającymi do pełni jego urzeczywistnienia. Zmienność warunków ludzkiej egzystencji sprawia, że żadnej szczegółowej definicji bezpieczeństwa ani stanu, w którym uzyskujemy jego poczucie, nie możemy (...) traktować jako stałych. Jedynie ujęcie filozoficzne jest w stanie dostarczyć względnie trwałych, ogólnych ram do jego szczegółowych interpretacji. (shrink)

Niniejszy artykuł stanowi próbę udowodnienia tezy, zgodnie z którą „wojna z terroryzmem”, a ściślej z jego globalną postacią, jest de facto aktywnością wymierzoną w sam proces globalizacji. Karkołomny okazuje się zarówno brak działań zmierzających do eliminacji terroryzmu, jak i wszczynanie z nim „wojny”. Po pierwsze, globalizacja napędza terroryzm jako własną przeciwwagę, dlatego skuteczna z nim walka pociąga za sobą walkę z globalizacją. Po drugie, w tej perspektywie zwycięska „wojna z terroryzmem” zwiastuje jedno - samozniszczenie, unicestwienie tego, przeciw czemu występują terroryści. (...) Wątpliwości rodzą się nie tylko na tle praktycznych konsekwencji wypowiedzenia „wojny” globalnemu terroryzmowi oraz teoretycznego znaczenia tego terminu, lecz też samej możliwości prowadzenia wojny z tym czy jakimkolwiek innym zjawiskiem, miast realnym wrogiem. Jednakowoż „wojna z terroryzmem” to nie tylko wojna z globalizacją, to także wojna przeciw wartościom, które głosimy i w doniosłość których ponoć wierzymy. Łamiąc prawa innych w imię liberalnych wartości, nie możemy oczekiwać, że staną się one powszechnie bronione. W ten sposób wszyscy bierzemy udział w wielkim „teatrze przemocy”. (shrink)

Topos księgi należy do najsilniej zakorzenionych motywów w kulturze. Tradycyjnie wiążący się z księgami świętymi, średniowieczną Księgą Natury oraz nowożytną encyklopedią, występujący w filozofii, literaturze, mitach, legendach, religiach i kulturze masowej, oznaczał źródłową prawdę, pełnię sensu, zamknięcie i wyczerpanie, jednym słowem – wiedzę absolutną. Jego nowoczesna wersja jawi się zaś jako księga-kłącze, czyli niesterowny, acentryczny, niehierarchiczny system otwarty, którego współczesną wersję stanowi Internet.

Wydaje się, że filozofia rzadko miała związek z muzyką - Rousseau, Nietzsche czy Adorno to wyjątki. A jednak w mitologii i tradycji greckiej związki takie były bardzo wyraźne: koźlonogi Pan, który zdradził Apollinowi tajemnicę wieszczenia, był muzycznym wirtuozem; ucieleśniający mądrość Sylen uczył Dionizosa śpiewu i tańca; Apollo, stanąwszy na czele korowodu szalonych muz, uczynił je przewodniczkami poetów; sami zaś poeci posiadali umiejętność rozumienia ludzkiej natury oraz dar przepowiadania przyszłości i uosabiali natchnioną mądrość. Przynajmniej więc w pewnym stopniu filozofia wywodzi się (...) z muzyki. Koneksje te zaś potwierdza osoba Gilles’a Deleuze’a, którego nomadologia oraz takie kategorie, jak „kłącze”, „refren”, „powtórzenie” czy „deterytorializacja”, stały się istotnymi wyznacznikami dla współczesnej eksperymentalnej muzyki elektronicznej. (shrink)