Tekst je prvi deo obimnije studije u kojoj je analizirano delo Aleksandra Radisceva, vodeceg predstavnika Prosvetiteljstva u Rusiji XVIII veka. Polazeci od odnosa Voltera i Didroa prema ruskoj imperatorki Katarini Velikoj, autor u uvodnom delu rada formulise razloge za bavljenje ruskom recepcijom Prosvetiteljstva. U prvom poglavlju interpretirane su razlicita tumacenja fenomena 'ruske inteligencije' jer se Radiscev smatra njenim rodonacelnikom. U drugom delu izlozena je biografija Radisceva koja olaksava razmatranje njegovih ideja. Analiza tih ideja, kao i 'prosvecenog apsolutizma' Katarine II, bice (...) predmet razmatranja u nastavku ovog rada. (shrink)

This paper interprets and analyzes the debate having taken place in 1995 between E. Gellner and A. Smith concerning the problem of the emergence of nations. This discussion is used as an example to show the basic general features of two approaches in theories of nationalism - the modernist and the ethno symbolic ones. Pointing to the common assumptions shared by Gellner's and Smith's theories of nations, the author interprets ethno-symbolism as a sort of internal self-criticism of the modernist standpoint. (...) This polemic is therefore interpreted not as a debate between "creationist" and "evolutionist" solutions to the problem of the emergence of nations, but rather as a debate between two theoretical paradigms defining different research priorities in studying nations and nationalisms. From this perspective, the author concludes that the ethno symbolic approach to the genealogy of nations has broader heuristic capacities than the modernist paradigm, at least when the emergence of "peripheral nations" and the understanding of the dynamic of their nationalisms are concerned. U radu je interpretiran i analiziran spor koji su vodili E. Gelner i A. Smit 1995. godine o problemu nastanka nacija. Na primenu ove diskusije prikazane su osnovne opste karakteristike dva pristupa u teorijama nacionalizma modernistickog i etnosimbolickog. Ukazujuci na zajednicke pretpostavke Gelnerove i Smitove teorije nacija, autor je etnosimbolizam tumacio kao jednu vrstu unutrasnje samokritike modernistickog stanovista. Na taj nacin, ova polemika nije interpretirana kao spor izmedju "kreacionistickog" i "evolucionistickog" resenja problema nastanka nacija, vec prevashodno kao spor dve teorijske paradigme koje razlicito odredjuju istrazivacke prioritete u tematizaciji nacija i nacionalizama. Sa tog stanovista, autor je zakljucio da etnosimbolicki pristup genealogiji nacija ima vece heuristicke kapacitete od modernisticke paradigme, bar kada je u pitanju problem nastanka "perifernih nacija " i razumevanja dinamike njihovih nacionalizama. (shrink)

Polazeci od teorijskog problema tumacenja procesa izgradnje nacija u okviru kontinentalnih imperija, autor u ovom radu istrazuje razlicita znacenja?Sibira? u ru?skoj imperijalnoj i nacionalnoj imaginaciji. Analizom diskurzivnih praksi kojima se stvaraju razlicite predstave geografskog prostora prikazana je promena percepcije Sibira od?tudje zemlje? i?kolonije? do neotudjivog dela ruske nacionalne teritorije. Prateci nastanak?ruskosti? Sibira, autor taj koncept interpretira kao sastavni deo sirih debata o ruskom identitetu, tj. odnosu?evropske? i?azijske? Rusije. Stoga je osnovni cilj ove studije objasnjenje jednog vaznog aspekta procesa promene Rusije (...) od imperijalne do?nacionalizujuce? drzave. PR Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. 179014. (shrink)

The paper is devoted to outlining the research topic to be dealt with by the author in the incoming period within the project of the Institute for Philosophy and Social Theory. Starting from "globalization" as the keyword of current debates on political, economic and cultural destiny of contemporary world, the author delineates the subject matter of his research as the critiques of the globalization process formulated in Russia and Serbia. In terms of contents, the research will be devoted to analyzing (...) and interpreting different philosophical-theoretical, political and ideological arguments used by the critics of the globalization process in political and cultural life of Russia and Serbia. The proposed comparative approach ought to provide an insight into the influence exerted by Russian opponents of globalization on domestic critics of the process, as well as to help understand the differences in resisting globalization that stem from different political, economic, military, cultural and international positions of the two countries in today's world. The basic aim of the research is to asses theoretical-argumentative and practical-political potentials of the critiques of globalization in these two post-communist countries. U radu je izlozen nacrt teme kojom ce se autor baviti u narednom istrazivackom ciklusu u okviru projekta Instituta za filozofiju i drustvenu teoriju. Polazeci od "globalizacije" kao kljucne reci tekucih debata o politickoj, ekonomskoj i kulturnoj sudbini savremenog sveta, autor je predmet svog istrazivanja ogranicio na kritike procesa globalizacije koje su formulisane u Rusiji i Srbiji. Sadrzinski, planirano istrazivanje ce biti posveceno analizi i interpretaciji razlicitih filozofsko-teorijskih, politickih i ideoloskih argumenata kriticara procesa globalizacije u politickom i kulturnom zivotu Rusije i Srbije. Predlozeni komparativni pristup treba da omoguci sagledavanje uticaja koji na domace kriticare globalizacije imaju protivnici tog procesa u Rusiji, kao i da olaksa razumevanje razlika u opiranju procesima globalizaciji koje su posledica razlicitog politickog, ekonomskog, vojnog, kulturnog i medjunarodnog polozaja ove dve zemlje u savremenom svetu. Osnovni cilj istrazivanja je procena teorijsko-argumentativnih i prakticno-politickih kapaciteta kritika globalizacije u ove dve postkomunisticke zemlje.. (shrink)

U ovom radu interpretiran je istoriografski opus Erika Hobsbauma, jednog od najpoznatijih i najuticajnijih savremenih istoricara. Imajuci u vidu obimnost i slozenost tog opusa, autor je svoju analizu ogranicio na dva teorijska problema - Hobsbaumovo shvatanje koncepta 'socijalne istorije' i na ispitivanje funkcije 'istorijskog materijalizma' u nastanku i realizaciji tog koncepta. Prema autorovom misljenju, marksizam je Hobsbaumu posluzio kao plodno teorijsko stanoviste u tematizaciji istorije 'dugog XIX veka', ali mu je onemogucio celovitije razumevanje 'kratkog XX veka'. Osnovni razlog za to (...) lezi u cinjenici da 'sovjetski eksperiment' koji je sustinski odredio XX vek ne moze biti objasnjen iz 'istorijsko-materijalisticke' perspektive. Upravo u teorijskim deficitima marksisticke teorijske paradigme, a ne u Hobbaumovoj politickoj pristrasnosti, autor identifikuje osnovni uzrok slabosti njegovog tumacenja epohe komunizma. Stoga je u zakljucnom delu rada formulisana teza o neophodnosti formulisanja novog teorijskog okvira i konceptualnog aparata koji bi nam omogucio ne samo bolje razumevanje proslosti, vec i sadasnjosti i buducnosti. (shrink)

Ovaj rad je deo vece studije posvecene fenomenu ruskog mesijanizma koji je cesto smatran sustinski vaznim faktorom u interpretacijama istorije Rusije. U sredistu autorove paznje je nastanak ucenja o Moskvi kao?Trecem Rimu?. Detaljno je analizirana religijska osnova i istorijski kontekst formulisanja ove ideje u Poslanicama monaha Filoteja. Interpretaciji ove izvorne doktrine o?Trecem Rimu? posvecen je centralni deo rada jer su se na nju pozivale sve kasnije modifikacije ideje o mesijanskoj ulozi Rusije u svetskoj istoriji. PR Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, (...) br. 179014. (shrink)

U drugom delu teksta o Filotejevoj doktrini o Moskvi kao?Trecem Rimu? autor se bavi njenom recepcijom u kasnijim periodima ruske intelektualne i politicke istorije. Iako u svom izvornom obliku to ucenje nije sadrzavalo imperijalnu, spoljno-politicku konotaciju, u radu su analizirane interpretacije ideje Treceg Rima koje su imale i znacajne politicke konsekvence. Na unutrasnjem planu ona je posluzila knezu Kurbskom za kritiku vlasti Ivana Groznog, kao i za odbacivanje crkvenih reformi patrijarha Nikona u literaturi Staroveraca. Ipak, obnova interesovanja za ideju Treceg (...) Rima karakterise ruski XIX vek u kome su vodjene diskusije o odnosu Rusije i Zapada. Slovenofilski kriticari reformi Petra Velikog u proslosti Moskovskog carstva nasli su potvrdu kulturne originalnosti i superiornosti Rusije. Autor naglasava razlike izmedju slovenofilske i panslovenske interpretacije ruskog mesijanizma. U zavrsnom delu rada mesijanska ideja dovodi se u vezu sa radjanjem nacionalizma u imperijalnom kontekstu. Na taj nacin, autor dovodi u pitanje rasirene interpretacije o njenim distinktivno ruskim karakteristikama. PR Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. 179014. (shrink)

Starting with a short review of the postcolonial studies? origins, this paper considers the question of their application in the study of history and contemporary state of the post-Soviet societies. Aspirations of the leading theorists of postcolonial studies not to restrict their field of research on the relation of imperial metropoles and its colonial periphery have not met with the acceptance in post-Soviet societies? academia. With the exception of the famous debates on?the Balkans? that are not the subject of this (...) paper, the paradigm of post-colonialism is rarely used in the interpretation of past and present of the former socialist states. Rejecting the thesis of their own colonial status in most of Eastern European countries is usually based on a rejection of the assumption of the Soviet-style communism?s?civilizing mission?. From the same perspective, the Soviet Union is not considered a colonial metropole, but an occupying force, and the epoch of socialism is interpreted as externally imposed breach of the historical developments based on the European model. On the other hand, the concept of these countries? transition opens up the issue of their colonial status in relation to?Europe? as the center of economic, political and cultural power. Therefore, the postcolonial critique of post-Soviet societies is more often focused on the thematisation of neo-imperial domination and neo-colonial dependency phenomena, than on the explanation of their socialist past. The author?s opinion is that it doesn?t mean that a number of concepts of postcolonial theory - such as?internal colonialism? - cannot be productively used to a fuller understanding of the Soviet past, nor that in the interpretation of post-Soviet realities??hybrid forms? the postcolonial studies cannot be of use. (shrink)

Polazeci od teorijskog problema tumacenja procesa izgradnje nacija u okviru kontinentalnih imperija, autor u ovom radu istrazuje razlicita znacenja?Sibira? u ru?skoj imperijalnoj i nacionalnoj imaginaciji. Analizom diskurzivnih praksi kojima se stvaraju razlicite predstave geografskog prostora prikazana je promena percepcije Sibira od?tudje zemlje? i?kolonije? do neotudjivog dela ruske nacionalne teritorije. Prateci nastanak?ruskosti? Sibira, autor taj koncept interpretira kao sastavni deo sirih debata o ruskom identitetu, tj. odnosu?evropske? i?azijske? Rusije. Stoga je osnovni cilj ove studije objasnjenje jednog vaznog aspekta procesa promene Rusije (...) od imperijalne do?nacionalizujuce? drzave. PR Projekat Ministarstva nauke Republike Srbije, br. 179014. (shrink)

Tekst je drugi deo studije u kojoj je analizirano delo Aleksandra Radisceva vodeceg predstavnika Prosvetiteljstva u Rusiji XVIII veka. Polazeci od tumacenja 'prosvecenog apsolutizma' Katarine Velike, u radu su interpretirane politicke i socijalne ideje Radiscevljevog Putovanje od Petrograda do Moskve. Autor zakljucuje da je Radiscev rodonacelnik 'ruske inteligencije' ciji kriticki angazman anticipira fenomen 'disidentstva'.

Attempts at formulating a dichotomous classification of nations and nationalisms have proliferated in the relevant literature over a long period of time. In this study some of the most influential instances of dual typologies of nationalisms are selected for interpretation and analysis. The examples include Renan's under?standing of differences between the "French" and the "German" concepts of nation; Kohn's distinction between "eastern" and "western" nationalisms; a revision of Kohn's dichotomy suggested by J. Plamenatz; and a more recent version of dual (...) typology propounded by L. Greenfield. By reconstructing the views of the selected theorists of nationalism, at the basis of all these typologies a dichotomous division into "civic" and "ethnic" nationalism is identified. Critical objections to this fundamental dual division are articulated at two levels. At the first, historical level, a socio-political contextualization of dual typologies points to their practical, political-ideological purposes. At the second, conceptual level, and drawing on the ideas of R. Brubaker, the author discusses analytical and normative weaknesses of the usual distinction between "civic" and "ethnic" nationalism. Literatura o nacijama i nacionalizmu svedoci o istorijski dugotrajnim pokusajima formulisanja dihotomne klasifikacije proucavanih fenomena. Stoga je autor u ovoj studiji interpretirao i analizirao neke od najuticajnijih primera dualnih tipologija nacionalizma. Predmet njegovog istrazivanja su Renanovo shvatanje razlika izmedju "francuskog" i "nemackog" pojma nacije, Konovo razlikovanje "istocnog" i "zapadnog" nacionalizma, Plamenceva revizija Konove dihotomije, kao i novija verzija dualnih tipologija Lie Grinfeld. Rekonstrukcijom stanovista izabranih teoreticara nacionalizma, autor u osnovi svih prikazanih tipologija identifikuje dihotomnu podelu na "gradjanski" i "etnicki nacionalizam". Kriticke primedbe ovoj osnovnoj dualnoj podeli formulisane su u dve razlicite ravni: istorijskoj i konceptualnoj. U prvoj, socijalno-politickom kontekstualizacijom dualnih tipologija naglasena je njihova prakticna, politicko-ideoloska funkcija. Oslanjajuci se na stavove R. Brubejkera, autor je u drugoj, teorijskoj ravni, istakao analiticke i normativne slabosti uobicajene podele na "gradjanski" i "etnicki nacionalizam". (shrink)

The paper discusses two different approaches to Nazism and the Holocaust. The first approach is different versions of the Sonderweg thesis arguing that the explanation of the "German catastrophe" should be sought in the particular features of German history. The second approach rests on searching for external, exogenous factors that played a formative role in the emergence of National Socialism. The examples illustrating these two approaches are recently published books by Aleksandar Molnar and Michael Kellogg, reviewed in detail in the (...) paper. Starting from an interpretation of these books, the author argues that the limitations of both approaches result from the complexity of a historical experience that resists rationalization. U radu se razmatraju dva razlicita pristupa objasnjenju nacizma i holokausta. Prvi obuhvata razlicite verzije Sonderweg teze prema kojoj se u posebnosti nemacke istorije trazi objasnjenje "nemacke katastrofe". Drugi pristup pociva na traganju za spoljasnjim, egzogenim faktorima koji su imali formativnu ulogu u nastanku nacionalsocijalizama. Primeri kojima se ilustruju ova dva stanovista su nove knjige Aleksandra Molnara i Majkla Keloga koje se u radu detaljno prikazuju. Na osnovu interpretacije ovih knjiga, autor ukazuje da su ogranicenja oba navedena pristupa posledica kompleksnosti istorijskog iskustva koje se opire racionalizaciji. (shrink)

The paper offers a critical discussion of the thesis about the revived philosophical and political significance of Lenin, as recently propounded by Slavoj Zizek. Analyzing Zizek's writings, the author argues that the call for a "return to Lenin" derives from Zizek's strategy of "textual provocation" and the frustrating position of the leftist, radical tradition of political thought after the collapse of communism. U radu je prikazana i kriticki interpretirana teza o filozofskoj i politickoj aktualnosti Lenjina koju je nedavno formulisao Slavoj (...) Zizek. Na osnovu analize Zizekovih tekstova, autor obrazlaze svoju ocenu po kojoj je zamisao "povratka Lenjinu " proizvod Zizekove strategije " tekstualne provokacije " i frustrirajuceg polozaja u kojem se, nakon sloma komunizma nasla leva, radikalna tradicija politickog misljenja. (shrink)