Pokazujemy, że kosmologia współczesna posiada cechy efektywnej teorii fizycznej podobnej do standardowego modelu cząstek elementarnych. Obecnie mamy do czynienia z konstytuowaniem się tzw. standardowego modelu kosmologicznego. W pracy wskazujemy na cechy charakterystyczne takiego modelu, który jest modelem kosmologicznym o maksymalnej symetrii (jednorodność i izotropowość przestrzenna) wypełnionego materią barionową i ciemną materią oraz ciemną energią (ze stałą kosmologiczną). Model ten jest nazywany modelem standardowym LCDM (Lambda - Cold - Dark Matter model) i jest rozwiązaniem klasycznych równań Einsteina z członem kosmologicznym.Proces wyłonienia (...) się modelu LCDM z modelu CDM można traktować jako proces emer- gencji epistemologicznej. Wskazujemy na dwa użyteczne pojęcia: bifurkacji i strukturalnej niestabilności, które mogą być użyteczne w konceptualizacji predykatu nowy, w opisie pojęcia emergencji standardowego modelu kosmologicznego. Na marginesie naszych rozważań formułujemy koncepcję bifurkacyjnego rozwoju kosmologii w drodze kolejnej bifurkacji jej parametrów. Wówczas przejście od modelu dynamicznego CDM do modelu LCDM posiada charakter bifurkacji typu widłowego. Ten scenariusz jest zgodny ze scenariuszem nieliniowego rozwoju nauki Michała Hellera. (shrink)

We formulate a cosmogonic indifference principle in cosmology in terms of a dynamical system theory. While the choice between generic and fine tuned initial condition for our Universe has a rather philosophical character, there is a very generic set of initial conditions which give rise to the concordance inflectional ΛCDM model which becomes in good agreement with astronomical observations.

W projekcie badawczym, który w zamyśle będzie składał się z dwóch merytorycznie i logicznie powiązanych artykułów, formułujemy taki schemat pojęciowy, w którym adekwatna staje się charakterystyka struktur fraktalnych w kategoriach filozoficznej koncepcji emergencji. W pracy pierwszej przedstawiamy główne idee filozofii emergencji oraz dokonujemy prób uchwycenia w procesie generowania fraktali jednostek emergentnych. Pozostajemy jednak w obrębie klasycznego rozumienia badanej relacji. W pracy drugiej, na podstawie zademonstrowanych słabości ujęć klasycznych, jako niewystarczających w specyficznym kontekście badanych struktur matematycznych, pokazujemy, że dyskurs nad emergencją (...) w matematyce staje się sensowny i uprawniony w ugruntowanym w filozofii nauk formalnych quasi-empirycznym podejściu do niektórych zagadnień w matematyce. (shrink)

Celem, jaki stawiamy sobie w drugiej części naszego filozoficznego dyptychu, jest próba podjęcia dyskusji nad usytuowaniem refleksji o charakterze metaprzedmiotowym dotyczącej struktur fraktalnych w klasycznej problematyce filozofii matematyki. Pokażemy, że struktury fraktalne prowadzą do istotnego poszerzenia wskazanej problematyki poza tradycyjne ramy wyznaczane przez pytania o naturę obiektów matematycznych (ontologia matematyki) czy status wiedzy matematycznej ( epistemologia matematyczna). Interesują nas specjalnie dwie kwestie: (1) czy, i w jakim sensie, proces generowania struktur fraktalnych świadczy o quasi-empirycznym charakterze tzw. nowej matematyki; (2) czy (...) rozwijana w filozofii koncepcja emergencji nadaje się jako narzędzie badawcze do charakterystyki własności wspomnianych struktur. (shrink)

The current cosmological observations of distant supernovae type Ia suggest the existence of dark energy component with negative pressure. The most obvious candidate for this dark energy is the cosmological constant which raises several theoretical difficulties. The problem of dark energy, due to our Universe is accelerating at present in principle is open. We argue that this problem will dominate the cosmology in XXI century. From the philosophical point of view it is interesting to provide evidence and comments for the (...) key issues related to the dark energy models just at the moment before scientific revolution. (shrink)

The paper presents the methodology of effective theories as a strategy used in the process of development of modern physics to reach a final theory. We present the definition and characteristic features of an effective theory, as well as the answer to the question of whether and what kind of scenario of reaching a final theory is realized by contemporary physics. We argue that the process of development of physics in the direction of a final theory is potentially final, i.e. (...) expressible in the conceptual schema of effective theories and as such it is convergent to a final theory. In each effective theory there are physical constants, however, whose status differs from logical constants. They have a dimension and are used to compare physical quantities. The structure of relevant effective theory can be interpreted in the epistemological framework of approximated truth theory. In the case study of cosmological models, the sequence of models is convergent to potentially true model. The Standard Cosmological Model is the theory of the structure and dynamics of the Universe. (shrink)

W pracy dyskutujemy epistemologiczne funkcje paradoksów w kosmologii. Podkreślamy heurystyczną funkcję paradoksów ilustrując tezę Franka Wilczka, że paradoksy w fizyce są dobre. Dyskusję roli paradoksów w kosmologii prowadzimy na przykładzie historycznego paradoksu Olbersa, ale wnioski które wyciągamy posiadają charakter ogólny. Argumentujemy, że proces rozwiązywania paradoksów w schemacie poznawczym pełni rolę dodatniego sprzężenia zwrotnego ponieważ wiedza uzyskana na wyjściu jest podawana na wejście i ma wpływ na korektę modelu, zmianę jego założeń bazowych. Taki proces wydaje się być nie jednostkowym, ale powtarzalnym (...) co sprawiać może wrażenie, że kosmologia jest nauką w stanie permanentnego kryzysu. (shrink)

In this paper it is investigated the standard problems of relativistic cosmology like: singularity problem, flatness problem, horizon problem, acceleration problem and problem of structure origin. We discuss nature of these difficulties and we suggest existence of some analogies to the problems of Newtonian cosmology. We argue that the existence of serious problems of relativistic cosmology is strictly related with our understanding of space-time. The overcome of these problems means the exit beyond the standard model. We pointed out that the (...) loop quantum gravity seems to be correct step toward to overcome problems of relativistic cosmology. (shrink)

Modern approaches and attempts towards construction of quantum gravity theory and quantum cosmology are reconstructed in terms of Lakatos conception of scientific program and its protective belt. The positive and negative heuristic is investigated in the context of quantum cosmology in Hartle-Hawking and Vilenkin approaches. We demonstrate that while the program of quantum cosmology is empirically degenerated, it becomes heuristically progressive. We pointed out the role of Ambjorn, Loll and Jurkiewicz's hypothesis of quantum dynamical triangulation, which justifies the conception of (...) postponed rationality rather than conception of instant rationality. We argue that the field of quantum gravity may be useful for incorporating some new ideas into the conceptions of philosophy of science. (shrink)

We consider the problem of possible topology for our Universe. It is shown that due to algebraic topology we can strictly define the shape of physical space whereas observations of anisotropy of microwave background radiation gives us an answer to the question whether our Universe is finite or not?

In contemporary cosmology, from the creation of the General Theory of Relativity to the second half of the twentieth century, the main task of cosmologists was to construct and test cosmological models of the Universe.