This article is an introduction to the metaphilosophical thought of the contemporary German philosopher Odo Marquard. He understands the philosopher’s competence as a competence in compensating for incompetence or, with a German neologism, as Inkompetenzkompensationskompetenz. I offer two interpretations of Marquard’s most famous notion. Both interpretations have been developed in order to answer a central question: if philosophers are incompetent, how can they live with their incompetence? The first interpretation goes back to Marquard’s early work. It leaves no option for (...) philosophers but to flee into dogmatism or skepticism. The second interpretation is inspired by Marquard’s pluralist later work. It advocates what I have called 'philosophy with a human face'. (shrink)

In this chapter we deal with the challenge to the existence of free will and moral responsibility that is raised by the threat of determinism from a Wittgensteinian perspective. Our argument starts by briefly recapitulating Wittgenstein’s analysis of the practice of doubt in On Certainty. We subsequently turn to the problem of free will. We argue that the existence of free will is a basic certainty and that the thesis of determinism fails to cast doubt on it. We thereby make (...) use of – but also try to go beyond – Wittgenstein’s own remarks in his “Lectures on Freedom of the Will”. In the final section we focus more explicitly on moral responsibility. Inspired by P.F. Strawson’s work on free will and moral responsibility, which we take to be deeply Wittgensteinian, we argue that our practices of holding each other responsible manifest basic human certainties which cannot be meaningfully challenged by invoking the thesis of determinism. (shrink)

Philosophical Investigations, EarlyView.

Philosophical Investigations, EarlyView.

A fundamental question in responsibility theory concerns the relation between being responsible and our practices of holding responsible. ‘Strawsonians’ often claim that being responsible is somehow a function of our practices of holding responsible, while others think that holding responsible depends on being responsible, and still others think of being and holding responsible as interdependent. Based on a Wittgensteinian reading of Strawson, I develop an account of the relation between being and holding responsible which respects major concerns of all parties (...) in this debate. I characterize the way in which being responsible depends on holding responsible as genealogical, and the way in which holding responsible depends on being responsible as justificatory. I show how my account cuts across received ways of carving up the debate, and how it allows for all the kinds of fallibility about moral responsibility that are worth wanting. (shrink)

David Shoemaker has recently defended a response-dependent view of moral responsibility. We critically discuss some aspects of Shoemaker's view.

D. Justin Coates argues that, in ‘Freedom and Resentment’, P. F. Strawson develops a modest transcendental argument for the legitimacy of our moral responsibility practices. I disagree with Coates’ claim that Strawson’s argument provides a justification, in Wittgenstein’s and/or Strawson’s sense of that term, of our responsibility practices. I argue that my interpretation of Strawson solves some difficulties with Coates’ argument, while retaining its advantages.

Cognitivists and non-cognitivists in contemporary meta-ethics tend to assume that moral judgments are semantically uniform. That is, they share the assumption that either all moral judgments express beliefs, or they all express non-beliefs. But what if some moral judgments express beliefs and others do not? Then moral judgments are not semantically uniform and the question “Cognitivist or non-cognitivist?” poses a false dilemma. I will question the assumption that moral judgments are semantically uniform. First, I will explain what I mean by (...) the assumption (section 2). I will call this assumption SUM, the semantic uniformity of moral judgments. Second, I will provide some examples in order to illustrate that SUM cannot be taken for granted (section 3). Third, I will try to understand, using ideas from Wittgenstein, why SUM has nevertheless so often been taken for granted (section 4). Fourth, I will discuss some authors in contemporary meta-ethics who have noted the false dilemma between cognitivism and non-cognitivism and evaluate the solutions they propose for overcoming it (section 5). Fifth, I will indicate, again with some help from Wittgenstein, how meta-ethical research about moral judgments is possible without the assumption that morality is semantically uniform (section 6). (shrink)

Edited collection on Wittgensteinian ethics. With contributions by Oskari Kuusela, Edward Harcourt, Anne-Marie Christensen, Sabina Lovibond, Alexander Miller, Benjamin De Mesel, Cora Diamond, Lars Hertzberg, Jeremy Johnson, Craig Taylor, Alice Crary, Lynette Reid.

According to Michael Zimmerman, no interpretation of the idea that moral responsibility is essentially interpersonal captures a significant truth. He raises several worries about the Strawsonian view that moral responsibility consists in susceptibility to the reactive attitudes and claims that this view at best supports only an etiolated interpretation of the idea that moral responsibility is essentially interpersonal. He outlines three problems. First, the existence of self-reactive attitudes may be incompatible with the interpersonal nature of moral responsibility. Secondly, Zimmerman questions (...) the significance of the interpersonal nature of moral responsibility, according to the Strawsonian view. Thirdly, he argues that that view may be taken to suggest the wrong kind of priority relation between ‘P is morally responsible’ and ‘it is appropriate to adopt some reactive attitude toward P’. I discuss each of these problems in turn and conclude that Strawsonians can respond to all three problems raised by Zimmerman. The Strawsonian view supports a significant interpretation of the idea that moral responsibility is essentially interpersonal. (shrink)

Introduction to our edited volume on Wittgensteinian ethics with papers by Oskari Kuusela, Edward Harcourt, Anne-Marie Christensen, Sabina Lovibond, Alexander Miller, Benjamin De Mesel, Cora Diamond, Lars Hertzberg, Jeremy Johnson, Craig Taylor, Alice Crary, Lynette Reid.

This book shows that Ludwig Wittgenstein’s later philosophical methods can be fruitfully applied to several problems in contemporary moral philosophy. The author considers Wittgenstein’s ethical views and addresses such topics as meta-ethics, objectivity in ethics and moral perception. Readers will gain an insight into how Wittgenstein thought about philosophical problems and a new way of looking at moral questions. The book consists of three parts. In the first part, Wittgenstein’s later philosophical methods are discussed, including his comparison of philosophical methods (...) to therapies. The book then goes on to explore how these methods give insight into Wittgenstein’s ethical views. Readers will see how these are better understood when read in the light of his later philosophical thought. In the third part, Wittgenstein’s later methods are applied to problems in contemporary moral philosophy, including a look at questions for moral advice. The author reviews and criticizes some of the secondary literature on Wittgenstein’s later philosophical methods and indicates how the topic of the book can be developed in future research. There is something of value for readers of all levels in this insightful and well written volume. It will particularly appeal to scholars and students of Wittgenstein, of philosophy, and of ethics. (shrink)

Strawsonians about moral responsibility often claim that our practices of holding morally responsible fix the facts of moral responsibility, rather than the other way round. Many have argued that such ‘reversal’ claims have an unwelcome consequence: If our practices of holding morally responsible fix the facts of moral responsibility, does this not imply, absurdly, that if we held severely mentally ill people responsible, they would be responsible? We provide a new Strawsonian answer to this question, and we explore the relation (...) between reversal claims and (in)compatibilism. (shrink)

Internalism about moral responsibility is the view that moral responsibility is determined primarily by an agent's mental states; externalism is the view that moral responsibility is determined primarily by an agent's overt behaviour and by circumstances external to the agent. In a series of papers, Michelle Ciurria has argued that most if not all current accounts of moral responsibility, including Strawsonian ones, are internalist. Ciurria defends externalism against these accounts, and she argues that, in contrast to his contemporary followers, P.F. (...) Strawson himself was an externalist. I believe that Ciurria's reading of Strawson is problematic. The aim of this paper is to elucidate Strawson's position with regard to the internalism-externalism issue against the background of Ciurria's reading of him. I conclude that Strawson was neither an internalist nor an externalist about moral responsibility. I draw extensively upon the whole body of Strawson's work, much of which is sadly neglected in discussions of ‘Freedom and Resentment’, although it illuminates many of the issues discussed there. (shrink)

Michael Zimmerman has recently argued against the twofold Strawsonian claim that there can be no moral responsibility without a moral community and that, as a result, moral responsibility is essentially interpersonal. I offered a number of objections to Zimmerman’s view, to which Zimmerman responded. In this article, I respond to Zimmerman’s responses to my criticisms.

In “Correspondence to Reality in Ethics”, Mario Brandhorst examines the view of ethics that Wittgenstein took in his later years. According to Brandhorst, Wittgenstein leaves room for truth and falsity, facts, correspondence and reality in ethics. Wittgenstein's target, argues Brandhorst, is objectivity. I argue that Brandhorst's arguments in favour of truth, facts, reality and correspondence in ethics invite similar arguments in favour of objectivity, that Brandhorst does not recognise this because his conception of objectivity is distorted by a Platonist picture (...) and that he misinterprets the passage which he takes to support a Wittgensteinian case against objectivity. (shrink)

Introduction to a special issue of the journal Ethical Perspectives (2015, 22/1) on Wittgenstein and moral philosophy.

Benjamin Bagley ('Properly Proleptic Blame', Ethics 127, July 2017) sets out a dilemma for addressed blame, that is, blame addressed to its targets as an implicit demand for recognition. The dilemma arises when we ask whether offenders would actually appreciate this demand, via a sound deliberative route from their existing motivations. If they would, their offense reflects a deliberative mistake. If they wouldn't, addressing them is futile, and blame's emotional engagement seems unwarranted. Bagley wants to resolve the dilemma in such (...) a way that addressed blame's distinctive elements of hostility and emotional engagement can be accounted for. I argue that Bagley's focus on the proleptic character of addressed blame helps to avoid the dilemma, but that Bagley has difficulties accounting for the element of hostility in addressed blame. I suggest that an alternative account of addressed blame makes better sense of Bagley's paradigm example, avoids Bagley's dilemma in the way Bagley's original solution does, because it preserves addressed blame's proleptic character, and can account for addressed blame's elements of emotional engagement and hostility. (shrink)

I argue that it is possible and useful for moral philosophy to provide surveyable representations of moral vocabulary. I proceed in four steps. First, I present two dominant interpretations of the concept “surveyable representation”. Second, I use these interpretations as a background against which I present my own interpretation. Third, I use my interpretation to support the claim that Wittgenstein’s “Lecture on Ethics” counts as an example of a surveyable representation. I conclude that, since the lecture qualifies as a surveyable (...) representation, it is possible to provide surveyable representations of moral vocabulary. Fourth, I argue that it is useful for contemporary moral philosophy to provide surveyable representations, because it may help to dissolve problems in current debates. I provide an example of such a debate, namely, the debate between cognitivists and non-cognivitists. (shrink)

In this article, I discuss Gerbert Faure’s Vrije wil, moraal en het geslaagde leven (Free Will, Morality, and the Well-lived Life). I summarize and elucidate Faure’s argument. My criticisms are directed primarily at the first chapter of the book, in which Faure develops what he regards as a Strawsonian account of free will and moral responsibility. Faure denies that we have free will; I argue that Strawsonians should not deny this. Faure argues that, although we do not have free will, (...) it is often justified to hold others responsible, because we owe it to the victim(s) of a wrong to hold the perpetrator responsible; it is our moral duty. I argue that we only have a moral duty to hold perpetrators responsible if they are morally responsible. I also comment on the way in which Faure presents Strawson’s distinction between theory and practice. (shrink)

It is often assumed that moral questions ask for answers in the way other questions do. In this article, moral and non-moral versions of the question ‘Should I do x or y?’ are compared. While non-moral questions of that form typically ask for answers of the form ‘You should do x/y’, so-called ‘narrow answers’, moral questions often do not ask for such narrow answers. Rather, they ask for answers recognizing their delicacy, the need for a deeper understanding of the meaning (...) of the alternatives and the fact that moral decisions are, as Gaita formulates it, ‘non-accidentally and inescapably’ the agent’s to make. In short, moral questions often ask for a kind of answer that is highly different from the kind of answer non-moral questions ask for. In presupposing the ideal answer to a moral question to be a narrow answer, moral philosophers have tended to overlook this. (shrink)

Moral philosophy has traditionally aimed for correct or appropriate moral judgments. Consequently, when asked for moral advice, the moral philosopher first tries to develop a moral judgment and then informs the advisee. The focus is on what the advisee should do, not on whether any advice should be given. There may, however, be various kinds of reasons not to morally judge, to be ‘morally modest’. In the first part of this article, I give some reasons to be morally modest when (...) moral advice is asked for. Second, I show how Wittgenstein radicalizes these reasons to such an extent that the very possibility of giving moral advice seems threatened. Third, I argue that taking Wittgenstein and the need for moral modesty seriously does not make moral advice impossible, but rather asks for a notion of moral advice in which moral advice is not necessarily linked to the ideal of a moral judgment. Fourth, I highlight some advantages of a Wittgensteinian notion of moral advice over traditional notions. (shrink)

I highlight three features of P.F. Strawson’s later, neglected work on freedom and responsibility. First, in response to a criticism by Rajendra Prasad, Strawson explicitly rejects an argument put forward in ‘Freedom and Resentment’ against the relevance of determinism to moral responsibility. Second, his remarkable acceptance of Prasad’s criticism motivates him to take the ‘straight path’, that is, to be straightforward about the relation between determinism, freedom, the ability to do otherwise and the conditions of responsibility. He claims that the (...) ability to do otherwise is a necessary condition of responsibility and provides a list of additional conditions, including a knowledge condition. Third, he clarifies the relation between responsibility, quality of will and the reactive attitudes. The latter do not figure essentially in his answer to the question, ‘What are the conditions of responsibility?’, but they do play an essential role in his answer to the question, ‘Why do we have the concept of responsibility?’ We have it, Strawson suggests, because of our natural concern about the quality of will with which people act, a concern expressed in our reactive attitudes. I argue that, although Strawson’s later work definitely involves a shift of emphasis when compared to ‘Freedom and Resentment’, his overall account of freedom and responsibility is coherent. The later work helps to better understand the nature and significance of Strawson’s contribution, and to identify problems with common interpretations of and objections to ‘Freedom and Resentment’. (shrink)

Defenders of moral perception have famously argued that seeing value is relevantly similar to seeing color. Some critics think, however, that the analogy between color-seeing and value-seeing breaks down in several crucial respects. Defenders of moral perception, these critics say, have not succeeded in providing examples of non-moral perception that are relevantly analogous to cases of moral perception. Therefore, it can be doubted whether there is such a thing as moral perception at all. I argue that, although the analogy between (...) color perception and moral perception does indeed break down in several crucial respects, that conclusion does not weaken the case of defenders of moral perception, because better analogies are available. If defenders of moral perception seek to draw support from an analogy, then seeing emotion will protect them better against criticisms than will seeing color. (shrink)

Wittgenstein’s comparison of philosophical methods to therapies has been interpreted in highly different ways. I identify the illness, the patient, the therapist and the ideal of health in Wittgenstein’s philosophical methods and answer four closely related questions concerning them that have often been wrongly answered by commentators. The results of this paper are, first, some answers to crucial questions: philosophers are not literally ill, patients of philosophical therapies are not always philosophers, not all philosophers qualify as therapists, the therapies are (...) not necessarily to be thought of as psychological therapies and the ideal of health does not consist in the end of philosophy. Second, the paper shows that the comparison has had a misleading effect, because properties of therapies have been illegitimately projected onto the philosophical methods advanced by Wittgenstein. (shrink)

The idea that thought and language can be clarified through logical methods seems problematic because, while thought and language are not always exact, logic (by its very nature) must be. According to Kuusela, ideal (ILP, represented by Frege and Russell) and ordinary language philosophy (OLP, represented by Strawson) offer opposed solutions to this problem, and Wittgenstein combines the advantages of both. I argue that, given Kuusela’s characterisation of OLP, Strawson was not an OLP’er. I suggest that, instead of seeing ILP (...) and OLP as opposed to one another, it is better to regard OLP as an extension of ILP. (shrink)

What is a moral argument? A straightforward answer is that a moral argument is an argument dealing with moral issues, such as the permissibility of killing in certain circumstances. I call this the thin sense of ‘moral argument’. Arguments that we find in normative and applied ethics are almost invariably moral in this sense. However, they often fail to be moral in other respects. In this article, I discuss four ways in which morality can be absent from moral arguments in (...) the thin sense. If these arguments suffer from an absence of morality in at least one of these ways, they are not moral arguments in what I will call the thick sense of ‘moral argument’. Because only moral arguments in the thick sense could possibly qualify as proper responses to moral problems, the absence of morality in thin arguments means that these arguments will fail to give us a reason to do whatever they claim that we ought to do, even if we see no independent reason to question the truth of the premises or the logical validity of the argument. (shrink)

The aim of this article is twofold. First, I want to offer an introduction of and a comparison between three accounts of philistinism. Secondly, I show how the phenomenon of philistinism, a failure to speak for oneself, helps to develop an original perspective on Wittgenstein’s moral thought. It is often claimed that Wittgenstein’s personal ethics were quite unorthodox because he repeatedly seems to have supported destruction, war and slavery. I argue that, in the light of my discussion of philistinism, the (...) remarks upon which such conclusions are based should be read differently. (shrink)

Reactie op Martin Stokhof, 'Het einde van de filosofie? De uitdaging van het naturalisme vanuit een Wittgensteiniaans perspectief' (2017, Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte 109/2, 171-198).

Michael Gill has argued that contemporary metaethics proceeds on the assumption that morality is uniform. I apply Gill’s diagnosis to the debate between cognitivism and non-cognitivism. I argue, on the basis of examples, that there is good reason to question the assumption that morality is semantically uniform. I describe the assumption as a symptom of what Wittgenstein has called the philosopher’s “craving for generality‘. I discuss several recent metaethical positions in which the question “Cognitivism or non-cognitivism?‘ appears as a false (...) dilemma. I conclude that these positions are still subject to the craving for generality. I defend a more radically Wittgensteinian approach to metaethics, in which the idea of family resemblances and an emphasis on differences between moral judgments are particularly important If morality is not necessarily to be thought of as semantically uniform, at least one important consequence follows. An omnipresent way of arguing in metaethics, namely arguing for cognitivism by arguing against non-cognitivism, becomes unavailable to the metaethicist. (shrink)

In a previous paper, I argued that the later Wittgenstein did not endorse a realist account of ethics, where a realist account is understood to involve a claim to truth as well as objectivity. In this paper, I respond to a number of critical questions that Benjamin De Mesel raises about that interpretation. I agree with him that just as there are uses for expressions such as “truth”, “fact” and “reality” in ethics, there are uses for expressions such as (...) “objectivity” that do not involve a deeper realist commitment. But I uphold and reinforce my claim that objectivity in ethics as the realist conceives it is ruled out by Wittgenstein, who describes the correspondence between ethical expressions and reality in an entirely different way. (shrink)

In a previous paper, I argued that the later Wittgenstein did not endorse a realist account of ethics, where a realist account is understood to involve a claim to truth as well as objectivity. In this paper, I respond to a number of critical questions that Benjamin De Mesel raises about that interpretation. I agree with him that just as there are uses for expressions such as “truth”, “fact” and “reality” in ethics, there are uses for expressions such as (...) “objectivity” that do not involve a deeper realist commitment. But I uphold and reinforce my claim that objectivity in ethics as the realist conceives it is ruled out by Wittgenstein, who describes the correspondence between ethical expressions and reality in an entirely different way. (shrink)

Ratio, Volume 35, Issue 1, Page 71-74, March 2022.

İslâm’ın ilk dönemlerinden itibaren Kur’ân’da Arapça dışında bir kelimenin bulunup bulunma-dığı hususunda farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bu görüşler çerçevesinde mesele, Kur’ân’da yabancı dillerden bazı kelimelerin bulunup bulunmadığı merkezinde tartışıldığı gibi, bazı kelimelerin köken itibarıyla Arapça olmakla beraber şer’î terminolojinin ortaya çıkışı sonra-sında Arapların o zamana kadar bilmediği yeni anlamlar kazanmış olmasının Kur’ân’ın arabî olmasına engel teşkil edip etmeyeceği boyutuyla da tartışılmıştır. Şâfiî, Kur’ân’ın arabîliği görüşünün ilk ve en tavizsiz savunucularından biridir. Kur’ân, muhatapları Arap olduğu için Arapça nazil olmuştur. Her dil, (...) o dili konuşan halkın kültürünü ve düşünce yapısını da barındı-rır. Şâfiî nazarında Kur’ân’ın arabî olması Arap dilinin kurallarına, üslubuna uygun olmasının ötesinde Arap kültürünü ve düşünce yapısını da barındırması demektir. Muhataplar açısından bakınca da kendi dillerinde inen vahyin kendileri için olabildiğince açık/mübin olması gerekir. Dolayısyla Şâfiî’nin er-Risâle’de, nasslardan hüküm çıkarırken Arapçanın kural ve üsluplarını dikkate alma üzerine kurmuş olduğu beyân teorisi Kur’an’ın arabî olması ile yakından alakalı-dır. Bu makalede Şâfiî’nin konuya dair görüşleri er-Risâle isimli eseri merkeze alınarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Arap dili, Fıkıh, Şâfiî, Beyân, Kur’an’ın Arabîliği. (shrink)

18. yüzyılın başlarında vefat ettiği düşünülen Şevkizâde Süleyman Efendi, tütün kullanımının yaygınlaştığı ve şiddetli yasaklamalar sonrası yasakların gevşediği bir dönemde yaşamış bir Osmanlı âlimidir. Bu dönem, Şeyhülislam Bahâî Mehmed Efendi’nin tütünün mubahlığına dair verdiği fetvası ve devletin tütünü resmen vergilendirmesi sonrasına tekabül eder. Söz konusu dönemde tütün kullanmanın hükmüyle ilgili tartışmalar yoğun bir şekilde devam etmekte olup, lehte ve aleyhte pek çok risâle kaleme alınmıştır. Konuyla ilgili risale kaleme alan müelliflerden biri olan Şevkizâde risalesinde, tütün kullanımı ile ilgili tartışmalarda uygun (...) olmayan deliller ve hakarete varan sert bir üslup kullanıldığı, tütün içilmesine engel olmak ve fitneyi önlemek üzere bu eserlerde konuyla ilgili nass bulunmadığı ve kıyasla hüküm istihraç etmenin ihmal edildiği gibi pek çok asılsız iddialarda bulunulduğunu belirtir. Söz konusu tartışmaların ise insanları kafa karışıklığı içinde bıraktığını, bu nedenle Kitap, sünnet ve müçtehitlerin görüşleri ışığında mesele ile ilgili doğruları ortaya koymak üzere kısa bir risale telif ettiğini belirtir. Tütünle ilgili genellemeci bir hükümden kaçınan Şevkizâde risalesinde; tütün kullananların mescide gelmekten menedilmesi, tütünün habâisten olup olmadığı, devlet başkanının tütün hakkındaki emrinin hükmü ve bağlayıcılığı, tütün kullanmanın haramlığını ve mubahlığını savunanların bazı iddialarının değerlendirilmesi ve tütün içmenin oruca etkisi gibi meselere ayrı ayrı temas eder. Bu makalede Şevkizâde’nin tütün hakkındaki risâlesi tanıtıldı ve incelendi, ayrıntılı olarak muhtevasına temas edildi ve son olarak risâlenin tahkikli metnine yer verildi. (shrink)

In a recent article in this journal, I argued against the popular twofold Strawsonian claim that there can be no moral responsibility without a moral community and that, as a result, moral responsibility is essentially interpersonal. Benjamin De Mesel has offered a number of objections to my argument, including in particular the objection that I mischaracterized Strawson’s view. In this article, I respond to De Mesel’s criticisms.

Mezheplerin teşekkül etmeye başladığı ilk dönemlerden itibaren istihsanın bir istidlal yöntemi olup olmadığı tartışılagelmiştir. Bu tartışmaların temelinde kavramsallaşma sürecini henüz tamamlamamış olan istihsan teriminin çağrıştırdığı keyfiliğin/sübjektivitenin etkisi çok fazladır. Bu yüzden istihsanı bir yöntem olarak benimseyenler, ağır ithamlara maruz kalmışlardır. İstihsanı benimseyenlerin başında Hanefî hukukçular gelmektedir. Öyle ki istihsan yöntemi Hanefî mezhebiyle anılır hale gelmiştir. Bununla birlikte mezhebin önde gelen temsilcilerinden biri olan ve kıyas metodunu kullanmasıyla ön plana çıkan Züfer b. Hüzeyl’in istihsana yaklaşımıyla ilgili iki farklı yaklaşım tespitedilmiştir. Yaptığımız (...) araştırma ve inceleme neticesinde her iki tespitinde isabetli olmadığını; Züfer b. Hüzeyl’inkıyas yapmadaki becerisinin yanı sıra istihsana müracaatta sonuna kadar kıyas taraftarı olduğunu; ancak kıyasın meselelere çözüm üretmede yetersiz kaldığı ya da doğru sonuç vermediği durumlarda ise ızdırârın da bir gereği olarak meseleyi hükümsüz bırakmama adına istihsana müracaat ettiği görülmektedir. Sonuç olarak Züfer b. Hüzeyl’in genel hatlarıyla Hanefî usulüne bağlı kalmakla birlikte istihsanı bir istidlâl yöntemi olarak kullanma hususunda çerçeveyi oldukça daralttığını; kıyasa başvurma konusunda ise sınırları mümkün olduğunca geniş tuttuğunu söylemek mümkündür. İctihad hürriyeti ve hukûkî zenginlik açısından oldukça önemli olan Hanefi mezhebindeki mezhep içi ihtilaflar, hukûkî istikrar ve emniyeti tehdit etme potansiyeli taşımakta ve ayrıca ihtilaflı meselelerde hüküm veya fetva verecek fakihlerin işini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle mezhep içerisindeki ihtilaflı meselelerde râcih görüşü tespit etmek, diğer bir ifadeyle mezhep içi tercih, zorunlu bir ihtiyaçtır. Mezhep içi tercih, “muayyen bir mesele ile ilgili mezhepteki muhtelif kavil veya rivayetlerden daha ağır basanı, üstün olanı belirlemek” şeklinde tarif edilebilir. Tarihi süreçte bu ihtiyacı karşılamak için muhtasar ve fetva kitapları gibi farklı telif türleri; esahh-ı akvâl ve maʻrûzât gibi farklı uygulamalar ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyacı gidermeyi hedefleyen uygulamalardan biri de Osmanlı Devleti’nin son dönemindeki kanunlaştırmalardır. Fıkha dayalı kanunlaştırmanın ilk örneği olan Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye ile mezhep içi tercih arasındaki ilişki ve bu bağlamda Mecelle hazırlanırken, mezhep içi tercihte nasıl bir usûl izlendiği; râcih görüşe ne oranda uyulduğu; Mecelleʼde yer alan râcih görüşe aykırı kanun maddeleri ve bunların gerekçeleri; ihtilaflı bütün konularda düzenleneme yapılıp yapılmadığı ve râcih görüşleri belirleme ihtiyacının ne kadar giderildiği, incelenmesi gereken konulardır. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye gibi bir kanun metnine ihtiyaç duyulmasının temel nedenlerinden birisi, Hanefî mezhebinde mezhep içi ihtilafların çokluğudur. Buna bağlı olarak Mecelleʼnin hedefi râcih görüşler içeren oluşan bir kanun hazırlamaktır. Mecelle’nin esbâb-ı mûcibeleri mezhep içi tercih açısından incelendiğinde, esbâb-ı mûcibelerin iki temel işlevi olduğu görülür. Bunlardan ilki, kanunun büyük oranda mezhepteki râcih görüşlere uygun olarak hazırlandığını vurgulamaktır. Öyle ki, Mecelle’nin ilk on kitabının esbâb-ı mûcibelerinde bu husus mutlaka ifade edilmektedir. Esbâb-ı mûcibelerin diğer işlevi ise niçin bazı maddelerde râcih görüşe riayet edilmediğini gerekçelendirmektir. Esbâb-ı mûcibelerde on iki maddenin râcih olmayan görüş doğrultusunda hazırlandığı belirtilmektedir. Mecelleʼnin 1851 maddeden oluştuğu göz önünde tutulduğunda Mecelleʼnin muhtevasında râcih görüşlerin ne kadar etkili olduğu daha iyi anlaşılacaktır. Esasen devrin özelliği de bunu zorunlu kılmaktadır. Zira Kitâbüʼl-Havâlenin 692. maddesinde Züferʼin râcih olmayan görüşünün tercih edilmesi, başta Şeyhülislam Hasan Fehmi Efendi olmak üzere bazı çevrelerin tepkisine neden olmuş ve bu sebeple Ahmet Cevdet Paşa Divân-ı Ahkâm-ı Adliyye nâzırlığından ve Mecelle Komisyonu başkanlığından azledilmiştir. Râcih görüşe aykırı maddelerin esbâb-ı mûcibeleri incelendiğinde, bu yöndeki tercihlerde maslahat ve örfün belirleyici olduğu görülmektedir. Ayrıca bazı fakihlerin tercihlerinin de bir tercih sebebi olarak zikredildiği görülmektedir. Hanefi kaynaklarda en sık karşılaşılan tercih sebebi naslara uygunluktur. Buna karşın Mecelleʼde sefîhin hacri konusu dışında, naslara uygunluğun bir tercih sebebi olarak işletilmemesi dikkat çekicidir. Mecelle Komisyonunun bazı tercihlerine diğer kurumlarca müdahale edilmiştir. Komisyonca hazırlanan kitaplar hem Meclis-i Vükelâ hem de Meşîhat tarafından incelenmiş ve bu esnada bazı tashihlere konu olmuştur. İşte râcih olmayan görüş esas alınarak hazırlanan iki maddeye Meclis-i Vükelâ tarafından müdahale edilmiştir. Bunların birincisi hakk-ı mürur ve hakk-ı şirbin müstakil olarak satımının cevazını savunan Belh Meşâyihinin görüşü doğrultusunda yazılan 216. madde, ikincisi ise ecîr-i müşterekin tazmin sorumluluğunu düzenleyen 611. maddedir. Mecelle’nin ilk ve en hacimli kitabı olan Kitâbüʼl-Büyûʻun muhtevası mezhep içi tercih açısından incelendiğinde, ihtilaflı konularda genelde mezhepteki râcih görüşün esas alındığı görülmektedir. Kitâbüʼl-Büyûʻun esbâb-ı mûcibesinde, dört meselenin râcih olmayan görüş esas alınarak hazırlandığı ifade edilmekte ve bu tercihler örf ve maslahatla gerekçelendirilmektedir. Ancak Kitâbüʼl-Büyûʻdaki râcih görüşe aykırı maddeler bunlarla sınırlı değildir. Bizim araştırmamıza göre bunlara ilaveten üç madde daha râcih olmayan görüş tercih edilerek hazırlanmıştır. Bunlar beyʻ biʼl-vefânın menkullerde cevazına dair 118. madde, gabn-i fâhişin tanımı hakkındaki 165. madde ve şart muhayyerliğinin hükmü ile ilgili 309. maddedir. Bu üç madde, Mecelleʼdeki râcih görüşe aykırı düzenlemelerin sadece esbâb-ı mûcibelerde açıklananlardan ibaret olmadığını göstermektedir ve bu durum Mecelle hazırlanırken izlenen usûle aykırıdır. Hanefi mezhebindeki bazı ihtilaflı meselelerde hangi görüşün râcih olduğu konusunda tercih ehli fakihler ihtilaf etmişlerdir. Bu meselelerde Mecelleʼde düzenleme yapılırken nasıl bir yol izlendiği açıklanmamıştır. Bu meseleler incelendiğinde çoğunluk tarafından tercih edilme, kolaylığı temin etme ve bazı fakihler tarafından tercih edilme gibi hususların etkili olduğu söylenebilir. Mecelleʼdeki tercihler sadece şerʻî hükümler arasında gerçekleşmemiştir. Buna ilaveten tanımlar ve tanımlarda yer alan kayıtlar da tercihe konu olmuştur. Bu kapsamda Kitâbüʼl-Büyûʻdaki beyʻ akdi, mevkûf akid ve gabn-i fâhişin tanımına ilişkin tercihler örnek olarak zikredilebilir. Hanefi mezhebin içerisindeki ihtilaflı bazı meseleler Mecelleʼde düzenlenmemiştir. İhtilaflı meselelerin çokluğu ve dolayısıyla bütün bunları kapsayan bir kanun hazırlamanın zorluğu dikkate alındığında bu durum doğaldır. Ayrıca bu meselelerden bazıları sık gerçekleşmediği ve lüzumlu görülmediği için Mecelleʼde düzenlenmemiş olabilir. Ancak düzenleme yapılmayan ihtilaflı meselelerin tamamını bu sebeplerle izah etmek mümkün değildir. Zira yasal düzenleme yapılmayan ihtilaflı meselelerin bazıları temel, görece önemli meselelerdir ve muhtasarlarda yer almaktadır. Bu durum Mecelle hazırlanırken, ihtilaflı bazı meselelerde tercih yapmak yerine bu meselelere ilişkin düzenleme yapmama metodunun benimsendiğini göstermektedir. İhtilaftan ârî bir kanun metni oluşturmanın bir yolu olarak da bu usûlün benimsendiği söylenebilir. Böylece bu meselelerde râcih görüşü tespit etme işi hâkimlere bırakılmıştır. Bu durum Mecelleʼnin hedefi olan râcih görüşleri tespit etme ihtiyacını gidermeye uygunluk arz etmemektedir. Ancak bu durum bütün meseleleri kuşatan bir kanun yapmanın güçlüğünün bir sonucudur. (shrink)

Öz: Son Peygamber Muhammed ’in hayatta iken yerine hiçbir kimseyi halife tayin etmemesi sebebiyle vefatından kısa bir müddet sonra imamet meselesi Müslümanlar arasında ihtilaf konusu olmuştur. Her ne kadar ilk üç halife devrinde bu mesele sulh yoluyla halledilmişse de halifenin kim olacağı mevzuu dördüncü halife Ali zamanında Müslümanlar arasında savaşa ve parçalanmalara neden olmuştur. O dönemde Müslümanlardan bir grup, Hz. Peygamberin kendisinden sonra yerine bir idareci bırakmadığı iddiasını kabul etmemiş, imametin Ali b. Ebî Tâlib’in ve onun evlatlarının hakkı olduğunu savunmuştur. (...) “Şiatu Ali” adıyla anılan bu gruba daha sonraki yıllarda sadece “Şia” denmiştir. İmamet mevzuu, Şia’yı diğer Müslüman grup olan Ehl-i Sünnet’ten ayıran en önemli meseledir. Onlara göre İmamet “Üsulu’d-Din”den olduğu için bu konuya oldukça önem vermiş ve görüşlerini desteklemek için ayet ve hadislerden deliller getirmişlerdir. Biz bu çalışmamızda, Şia’nın Ali b. Ebî Tâlib’in İmametiyle ilgili olduğunu iddia ettikleri ayetleri ele alacak, Şia’nın ve Ehl-i Sünnet’in iki büyük müfessiri Kummî ve İbn Kesîr’in tefsirleri çerçevesinde değerlendirmeye çalışacağız. (shrink)

İnsan hürriyyeti mefhumunun asırdan asıra değişen bir manası vardır. Bu mesele,selef ulemanın yanında cebir ve ihtiyar konusu olarak biliniyordu. Daha sonraları bu mesele genişleyerek tesyîrve tahyîr meselesi olarak isimlendirilmiştir. Modern çağda ise âlimler bu konuyu insan hürriyeti ismi altında ele almışlardır. Her fırkanın kendine has bir görüşü vardır. Varoluşçuluk felsefecileri de hürriyet hakkında konuşmuşlardır ve hatta şunu da söylemişlerdir: “Hürriyet, insanın maddi vücudiyetinin cevheridir.” Bu araştırmada bizzat bu düşünce münakaşa edilecektir. Bunu münakaşa etmeden önce de varoluşçuluk ve varoluşçuların ne olduğunu, (...) en önemli düşüncelerini bilmek gerekir. Bu konudan sonra da Şeyh Muhammed Said Ramazan el-Bûtî’nin onlara olan cevabı ve en önemli düşüncelerine olan eleştirisi ele alınmaktadır. Ta ki sonuç kısmına ulaşana kadar: Hürriyet, insanın maddi vücudiyetinin cevheri midir yoksa değil mi? (shrink)

Bilinç ile beyin arasındaki ilişki, düşünce tarihi boyunca tartışma konusu olmuştur. Son yüzyıla kadar zihin-beden ya da ruh-madde gibi kavramlarla anılan bu mesele, nörolojinin ivme kazanmasıyla birlikte beyin ve bilinç arasındaki ilişkiye indirgenmiştir. Bu bağlamda, insanın beyninde ortaya çıkan bilinçlilik durumunun, başka bir deyişle fenomenal deneyimlerin, nasıl meydana geldiği ve beyin ile bilincin birbirlerini nasıl etkiledikleri, hem bilimsel verilerle hem de bu verilerden hareketle ortaya konan felsefi yaklaşımlarla açıklanmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada, beyin ve bilinç arasındaki etkileşim sorununun nörolojinin verilerinden hareketle (...) nasıl ele alındığı incelenecektir. (shrink)

Orta Çağ’da, İslam düşüncesi içerisinde yazılmış olan İbn Sînâ’nın eş-Şifâ: İlahiyat’ı, Gazzâlî’nin Makâsıdu’l-Felâsife’si ve İbn Rüşd’ün, Aristoteles’in eserlerine yazmış olduğu şerhler gibi pek çok felsefî ve teolojik eser Latinceye çevrilmiştir. Söz konusu çeviri eserler vasıtasıyla, İslam düşüncesinde carî olan, Tanrı’nın tikelleri kendi zatlarında bilip bilmediği, Tanrı’nın zatı gereği fiilde bulunup bulunmadığı, din ve felsefenin uzlaşıp uzlaşmayacağı gibi tartışmalı pek çok mesele Batı’ya intikal etmiştir. Bunlara ilaveten Tanrı’nın mutlak kudretinin alanının ne olduğu sorunu da Batı düşüncesinde bilinir hale gelmiştir. Bu çalışmada, (...) “Tanrı mantıksal olarak mümkün olanı yapabilir ve bu durum Tanrı’nın mutlak kudretine halel getirmez” anlayışının Latin Batı dünyasına İbn Sînâ’nın eş-Şifâ’sı ve Gazzâlî’nin Makâsıdu’l-Felâsife’sinin çevrileri vasıtasıyla intikal ettiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Tespit edebildiğimiz kadarıyla, Gazzâlî’nin Makâsıdu’l-Felâsife’de bu konuya ilişkin serdettiği fikirler ile Hristiyan teolog/düşünür Thomas Aquinas’ın fikirleri arasında önemli ölçüde benzerlik söz konusudur. Söz konusu benzerlik temele alınarak, Thomas Aquinas’ın bu hususta İslam düşüncesinden beslendiğini söylemek kuvvetle muhtemeldir. (shrink)

Kelâm âlimleri “mûcize” kavramını iki farklı şekilde tarif etmişlerdir. Bunlardan ilkinde mûcize “Peygamber olduğunu ileri süren kimsenin elinde, onun doğruluğunu kanıtlamak için meydana gelen hârikulâde olay” şeklinde tanımlanmıştır. İkinci tarife göre ise mûcize: “Peygamberlik iddia eden bir zâtın elinde, inkârcılara meydan okuduğu bir sırada, kendisini doğrular mâhiyette, başkalarının benzerini yapamadıkları, Allah tarafından yaratılan, olağanüstü olay”lara verilen addır. Tanımlardan da anlaşılacağı üzere “mûcize” kelimesiyle genel olarak “hissî mûcize”lere işaret edilmektedir. Zaten “mûcize” teriminin kelâmî metinlerde yer almaya başladığı IV. yy. dan itibaren (...) genelde Hz. Peygamber’in (s) hissî mucizelerinin bulunup bulunmağı temelinde tartışmalar yaşanmıştır. Hatta Kur’ân’da yer verilen geçmiş peygamberlere ait hissî mucize örneklerinden hareketle mesele zaman zaman peygamberlerin hissî mucizelerinin birbiriyle yarıştırılması boyutuna kadar taşınmıştır. Tüm bu tartışma safahatında geçmişte ve günümüzde ihmal edilen, gözden kaçırılan ya da yeteri kadar değer verilmeyen -bizce en önemli ve bugün de gözle görülür, dost, düşman, insaf sahibi herkesin takdirle karşıladığı- mûcize örneği ise Hz. Peygamber’in topyekûn dinî ve siyasî alanda sergilediği insanları dönüştürme kabiliyetidir. Kaldı ki Hz. Peygamber’in bu türden sergilediği mûcize örnekleri geçmişte bir noktada yaşanmış ve misyonunu tamamlayarak tarihin dehlizlerinde kaybolmuş da değildir. Aksine bu dönüştürme ameliyesi nebevî prensiplerin ikâmesi ile asr-ı saadette ve sonrasında olduğu gibi günümüzde ve kıyamete kadar devam edecek olan zaman dilimlerinde de örnekliğini sürdürmeye ve fonksiyonunu icra etmeye devam edecektir. Hz. Peygamber’in başta Bedir Savaşı ve Hudeybiye Antlaşması olmak üzere birçok siyasî alanda yine bireysel ve toplumsal olarak içinde yaşadığı toplumun yüceltilip yükseltilmesinde olağanüstü bir başarı sağladığı yadsınamaz bir gerçektir. Elde ettiği başarıların kendisini hiçbir şekilde asıl hedefinden, tevhid merkezli yaşantısından uzaklaştırmaması, günün sonunda yine “rabbine şükreden bir kul” vasfını koruması onun şahsî kemâlinin ve vahye muhatap oluşunun en büyük göstergelerindendir. John William Draper (ö. 1882) gibi Batılı bilim insanlarına şu türden cümleleri kurduran en mühim sâik de kuşkusuz Hz. Peygamber’in sözünü ettiğimiz o eşsiz dönüştürme kabiliyetidir: “Tüm insanlar arasında, insan ırkına en fazla tesir eden kişi, Justinianus'un ölümünden dört yıl sonra Mekke’de, Arabistan'da doğan kişidir. Pek çok imparatorluğun manevî ve dinî lideri olmak, insan ırkının üçte birinin günlük hayatını yönlendirmek, belki de ‘Allah'ın Elçisi’ unvanının gerçek olduğunun delilidir.” İşte “Bir Mûcize Örneği Olarak Hz. Peygamber’in İnsanları Dönüştürme Kabiliyeti” başlığını taşıyan bu makale, müslüman toplumun kendi ekseninde yükselmesi ve yücelmesi adına hayatî önemi hâiz, günümüz insanının hayat felsefesine yön vermesi açısından da son derece kıymetli ve yol gösterici olan Son Elçi’nin bireyi, toplumu ve insanlığı dönüştürme kabiliyetini onun vahye muhatap kimliği ve tevhid eksenli hayatı çerçevesinde ortaya koymayı hedeflemektedir. (shrink)