Abstract

‘De huidige ‘‘consensus van het midden’’ is niet -- zoals vaak wordt beweerd -- een blijk van vooruitgang van de democratie, maar een reëel gevaar voor haar toekomst. Het ontbreken van een agonistisch debat tussen de democratische partijen en van een confrontatie tussen verschillende politieke stromingen heeft het de burgers onmogelijk gemaakt zich te identificeren met een gedifferentieerd scala aan democratische politieke identiteiten. Dit heeft een vacuüm geschapen dat in toenemende mate door rechts-populistische partijen wordt gevuld. Zij vervangen de afgezwakte tegenstelling tussen links en rechts door een nieuwe wij-zij-tegenstelling die wordt opgebouwd rond de tegenstelling tussen ‘‘de bevolking’’ en ‘‘het establishment’’. Het is nodig om te beseffen dat ondanks de voorspelde verdwijning van collectieve identiteiten en de vermeende overwinning van het individualisme, de collectieve dimensie niet uit de politiek kan worden verwijderd. Als ze niet beschikbaar zijn via de traditionele politieke kanalen, zullen collectieve vormen van identificaties worden aangeboden in andere vormen, die veel minder vatbaar zijn voor democratische beïnvloeding. Als de maatschappelijke tweedeling niet meer kan worden weergegeven als een verdeling in links en rechts, kunnen gevoelens niet langer worden gekanaliseerd in de richting van democratische doelen en kunnen conflicten een vorm aannemen die de democratische instituties in gevaar brengt.’