Abstract

De kennis van de "werkelijkheid", die zich achter den dichten nevel van veelzinnige woorden verbergt, is op het gebied der massa-psychologie wel heel moeilijk toegankelijk. Dit blijkt duidelijk uit de heerschende theorieën, inzonderheid de pessimistische theorieën van de laatste halve eeuw, over den zoogenaamd noodlottigen invloed van het saamhoorigheidsgevoel op het oordeel van de, in zulk een gevoel vereenigde, menschen. De meeste der opvattingen, die thans over de mogelijkheden en de onontbeerlijkheid der politieke propaganda worden verkondigd, passen in hetzelfde kader van onklare, overdreven angstvoorstellingen betreffende de verstandelijke tekortkomingen van den mensch in de massa. Het nuchtere onderzoek, dat op de vaststelling van verifieerbare feiten is gericht, dient zich te hoeden voor de vele fouten, die vooral op het gebied der massa-psychologie plegen te worden gemaakt. Het dient zich voornamelijk bewust te zijn, dat het gevaar eener ongegronde veralgemeening hier bijzonder groot is. We zien "dè massa" niet, zelfs niet, wanneer we menschenmenigten vóór ons zien. We willen immers doordringen tot de onzichtbare gevoelens, waarvan we niet kunnen weten, in hoeverre en in welken graad ze zich van de menschen, die we zien, hebben meester gemaakt! Inderdaad zijn we dan ook niet in staat, de "massa" psychologisch te onderzoeken, maar wel afzonderlijke individuen, zij het dan ook vele individuen. Daarbij komt nog, dat de in dit verband voor de geestelijke processen gebezigde woorden zoo vaag onmogelijk zijn. We kennen bij voorbeeld zeer weinig nauwkeurige bijzonderheden, wanneer we de "meening" van een mensch "vaststellen". Want de "meening" is ook voor den enkelen mensch een min of meer vaag begrip. En voor de "openbare meening" geldt dit in het bijzonder. Voorzichtig te werk gaande, kunnen we evenwel voldoende en betrouwbare waarnemings-resultaten op dit terrein te bereiken, wanneer we door den woordnevel heendringen. Zulke resultaten worden bij voorbeeld verkregen door de waarneming van het gedrag van krantenlezers in verband met pogingen tot beïnvloeding der meening door censuur, door misleiding en andere "propaganda"-middelen. Het gedrag der krantenlezers schijnt ons veelal vol tegenstrijdigheid, maar geeft den deskundige toch een bruikbaar en scherp-omlijnd beeld van onbewuste neigingen en behoeften. Overschat wordt in den regel het aantal menschen, dat tot blinde daden van zoogenaamde massahartstocht wordt opgezweept. Het nuchtere onderzoek van de feiten toont aan, dat de meerderheid slechts de rol van radelooze en hulpelooze toeschouwster speelt, een toeschouwster, die in den grond der zaak vreedzaam en verdraagzaam is. Het gedrag der meerderheid wordt in zulke gevallen bepaald door dwang en intimidatie. De problemen der massa-psychologie, die nog niet zijn onderzocht, liggen dan ook hoofdzakelijk op dit gebied. Voornamelijk dient de werking van dwang en intimidatie -- de "moreele" en de gewelddadige intimidatie -- te worden onderzocht en haar invloed op de achteraf gevormde meening der meerderheden, die zich in radelooze gelatenheid in hun lot hebben geschikt. De door gewelddadige minderheden uitgeoefende dwang en intimidatie zijn altijd en overal de oorzaken van de ontstellende ontaardingsverschijnselen van het saamhoorigheidsgevoel, die op rekening van de "massa" worden gesteld